اصول پرورش قارچ دکمه ای
با توجه به افزایش روز افزون جمعیت و لزوم تنوع بخشیدن به منابع مواد غذایی، موجب شده است انسان ها برای تهیه مواد غذایی از طریق امکانات ممکن و با حداقل ترین هزینه ها تلاش نمایند نیاز اولیه غذایی خود را تامین کنند. امروزه قارچ ها نه به لحاظ طعم و مزه غذایی، بلکه به عنوان یک منبع غذایی پروتئین دار که می تواند جیره غذایی انسان ها را در کشورهای کمتر توسعه یافته که در آن ها گوشت کمیاب و یا گران قیمت است غنی سازد، بنابراین مورد توجه عموم افراد جامعه قرار گرفته است. میزان کلسترول قارچ ها پایین است و دارای ویتامین های B کمپلکس، B2 ،B6 ،B12 ،D ،K ،E و مواد معدنی کلسیم و فسفر، آهن و منبع مهم منیزیم، مس، کرم و اسیدفولیک است.
پروتئین قارچ ها سهل الهضم بوده و بدون چربی می باشد و برای افراد کم تحرک و مسن غذای مفیدی است. تغذیه با قارچ سبب رشد سریع استخوان ها می شود که در رژیم غذایی کودکان فوق العاده سودمند است و نیز در ترمیم استخوان ها نقش به سزایی دارد.
قارچ دکمه ای شرایط مخصوص ( بیولوژی ) داشته و کاشت و پرورش نوع خوراکی آن به عنوان ماده غذایی با ارزش ضرورت برنامه ریزی جامع در خصوص تولید آن را الزامی می سازد. در سال های گذشته قارچ ها به عنوان غذای اشرافی و لوکس محسوب می شد که امکان استفاده برای عموم افراد جامعه نبود. اما امروزه با گسترش روز افزون تولید و مصرف آن افزایش یافته است.
آشنایی با قارچ خوراکی
قارچ ها، گروهی از گیاهان را تشکیل می دهند که جزو دسته نهان زادان می باشند که همه گیاهان اسپوردار در این دسته قرار می گیرند. جلبک ها، قارچ ها و گلسنگ ها در ردیف ریسه داران قرار دارند. قارچ ها فاقد اندام هایی نظیر ساقه، ریشه و سیستم آوندی هستند و به علت نداشتن کلروفیل، توانایی انجام عمل فتوسنتز را نیز ندارند و برای ادامه زندگی باید مواد غذایی مورد نیاز خود را از تجزیه مواد آلی به دست بیاورند. قارچ های خوراکی معمولا از چهار قسمت تشکیل شده اند:
- شبکه میسیلیوم داخل خاک یا ریشه.
- ساقه.
- چتر یا کلاهک.
- ورقه های تولید کننده هاگ.
تاریخچه قارچ خوراکی
آن چه مسلم است در گذشته قارچ ها جزیی از غذای شکارچیان و جمع آوری کنندگان مواد غذایی بوده است. قارچ ( شی – ای – تا – که ) در ژاپن و قارچ کلش برنج در چین از دو هزار سال قبل با ساده ترین روش های الهام گرفته از طبیعت روی چوب یا کلش پرورش داده شده است. در این ایران قارچ دکمه ای توسط آقای احیائی در سال ۱۳۳۵ به اتفاق آقای اسمیت در غارهای متروکه کهن در اطراف تهران برای اولین بار پرورش داده شده از سال ۱۳۴۸ تا سال ۱۳۵۷ فقط سه واحد پرورش قارچ در کرج و شهر ری فعال بود و چون تهیه بذر قارچ ( اسپان ) مشکل بوده و علوم اولیه از فرآوری در دست نبوده، لذا قیمت تمام شده اسپان وارداتی گران تمام می شد، تا این که در سال ۱۳۵۶ مهندس پیرایش با همکاری دکتر بهبودی تولید بذر قارچ ( اسپان ) را شروع نمودند.
خصوصیات قارچ ها
قارچ ها بر خلاف گیاهان سبز نمی توانند مواد غذایی مورد نیاز خود را تامین کنند به همین جهت به صورت انگل روی بقایای گیاهان و موجودات دیگر زندگی می کنند. قارچ ها دارای اندام های رویشی به نام میسیلیوم ( شبیه ریشه ) هستند. که در روی سطح بقایای مواد آلی گیاهی و دامی پخش می کنند و با ترشح آنزیم از مواد آلی تغذیه می نمایند. قارچ ها اغلب فاقد حرکت می باشند و به دو گروه تقسیم می شوند:
- قارچ های مفید.
- قارچ های مضر.
قارچ های مفید عبارتند از قارچ های خوراکی و قارچ هایی که در خاک موجب فساد مواد گیاهی و جانوری در خاک شده و در نتیجه حاصل خیزی خاک را افزایش می دهند. قارچ های مضر هم روی گیاهان و جانوران بخصوص روی انسان بیماری ایجاد می کنند. از ۱۰۰ هزار گونه قارچ که در جهان شناسایی شده است حدود ۷۰۰ نوع آن خوراکی و بقیه سمی و غیر خوراکی هستند.
در بین انواع قارچ های خوراکی نیز همه دارای طعم خوب، خوشمزه و جالب نیستند. برای پرورش بایستی گونه های انتخاب شوند که سرشار از مواد پروتئینی، بیوسید، آنزیم ها و ویتامین ها باشند که غذای مناسبی برای انسان محسوب می شود. امروزه در جهان، قارچ های دکمه ای و صدفی بیش از سایر قارچ ها کاشت می شود.
سیستم های پرورش قارچ:
- سیستم استیلاژ ( طبقاتی ).
- سیستم جعبه ای.
- سیستم کیسه ای.
- سایر سیستم ها که تلفیقی از سیستم های ذکر شده در بالا می باشد.
ابعاد سالن های پرورش قارچ:
- طول سالن ۲۴ متر.
- عرض سالن ۶ متر.
- ارتفاع سالن ۴/۵ متر.
سطح زیر کشت سالن ها ( ۶×۲۲ متر مربع ):
| طول بسترها | ۲۰ متر |
| عرض بسترها | ۱/۴ متر |
| تعداد طبقات | دو ردیف پنج تایی |
| سطح زیرکشت سالن | ۲۸۰ مترمربع |
| تعداد دوره های کشت در سال | ۶ دوره |
| میزان کمپوست مصرفی در هر متر مربع | ۸۰ کیلوگرم |
| سطح زیر کشت سالانه سالن | ۱۶۸۰ مترمربع |
| میزان مصرف کمپوست در سال | ۱۳۵ تن |
| ضخامت خاک پوششی ( خاک پیت ) | ۴ سانتی متر |
| میزان مصرف سالانه خاک پیت | ۶۷ مترمکعب |
| میزان برداشت قارچ در متر مربع | ۱۸ کیلوگرم |
| میزان کل برداشت در سال | ۳۰ تن |
ویژگی های محل پرورش قارچ های خوراکی دکمه ای
با توجه به اینکه قارچ ها انواع بسیار متفاوتی دارند، برای تکثیر و پرورش شرایط سخت و دشواری وجود دارد. هر نوع قارچ خوراکی شرایط ویژه ای را برای پرورش نیاز دارد. به سالن هایی نیاز داریم که ورود و خروج افراد، ضدعفونی، تهویه، رطوبت و دما کاملا تحت کنترل باشد. همچنین به مقدار معینی مواد غذایی از قبیل آب، کربن، ازت و اکسیژن نیاز دارند.
کمپوست قارچ دکمه ای:
قارچ برای پرورش به بستر نیاز دارد و باید کمپوستی تهیه کنیم که تمامی اجزای تشکیل دهنده آن قابل کنترل باشد. مواد تشکیل دهنده کمپوست قارچ دکمه ای استاندارد عبارتند از:
الف) کمپوست کلش گندم:
| کلش گندم یا جوویا کلش برنج | ۱۰۰۰ کیلوگرم |
| کود مرغی | ۶۰۰ کیلوگرم |
| کود شیمیایی | ۱۶ کیلوگرم |
| سولفات کلسیم (گچ ) | ۲۵ کیلوگرم |
| کربنات کلسیم ( آهک ) | ۲۵ کیلوگرم |
| ملاس چغندر برای فصل های پاییز و زمستان | ۱۶ کیلوگرم |
| آب با ECکمتر از ۱۰۰۰ میلی موس بر سانتی متر | ۴۰۰۰ لیتر |
ب) کمپوست کود اسبی:
| کود اسبی | ۱۰۰۰ کیلوگرم |
| کود مرغی مایع | ۲۰۰ لیتر |
| تفاله چغندر | ۵۰ کیلوگرم |
| سولفات کلسیم (گچ) یا کربنات کلسیم | ۱۱ کیلوگرم |
| تفاله تخم پنبه | ۱۰ کیلوگرم |
کلش و یا کود اسبی یکی از مواد کربن دار در کمپوست است و بهترین کلش برای کمپوست کلش گندم است. یک تولید کننده کمپوست ابتدا باید با مقدار کم شروع و تولید نماید و زمانی که در اثر تجربه به نتایج خوبی دست یافت، به تهیه کمپوست در سطح وسیع تر و با کیفیت عالی اقدام نماید. در تهیه کمپوست، بهتر است از نوع کود مرغی گوشتی تهیه شده در شمال کشور که در مرغداری ها از سبوس برنج استفاده می کنند، استفاده گردد. ( ارزش کود مرغی برای تولید بستگی به میزان مواد ازتی آن دارد. )
طرز تهیه کمپوست قارچ دکمه ای
در مرحله اول، کود مرغی را به صورت لایه لایه به روی کلش اضافه و سپس کود اوره و آب اضافه می شود و کلش به تدریج آب را جذب می کند. مقدار آب پاشیده شده نباید بیش از حد لازم باشد به طوری که از زیر توده، نشتی داشته و روان گردد، چون کود اوره شسته شده و از بین می رود. کود مرغی، اوره و ملاس چغندر، در بستر حرارت تولید می کنند و با کتری ها، کربن مورد نیاز خود را به وسیله تجزیه سلولز کلش، گرفته و کلش را نرم و امکان جذب بیشتر آب را فراهم می کند.
معمولا تولید کنندگان کمپوست، آبی را که از زیر توده کلش مخلوط شده با کود مرغی و اوره روان شده است، در حوضچه ای جمع آوری کرده و مجددا مورد استفاده قرار می دهند. زیرا آب دفع شده حاوی مقدار زیادی مواد ازته است و به همین دلیل به رنگ قهوه ای می باشد. اگر ۱۰ تن کلش را با ۵ تن کود مرغی گوشتی و ۵۰ کیلوگرم اوره و با ۷۵ کیلوگرم گچ به همراه ۴۵۰۰ لیتر آب مخلوط کنیم، کمپوست مطلوب و قابل قبولی بدست می آید که دارای ۱ تا ۱/۵ درصد ازت می باشد.
آماده سازی کمپوست:
مخلوط کلش، کود مرغی و اوره حدود ۷ الی ۱۰ روز در فضای باز باقی می ماند و سپس برای تولید کمپوست مناسب، در اولین بر هم زدن توده را به ابعاد مطلوب عرض و ارتفاع ( ۱/۸×۱/۸ ) متر قالب بندی کرده و سعی می کنیم حالت قالب بندی را در مراحل بعدی نیز حفظ کنیم. در مرحله بعدی به هم زدن، به ازای هر تن کلش ۶۰ کیلوگرم سولفات کلسیم ( گچ ) به کمپوست مخلوط می کنیم تا میزان آمونیاک و PH موجود در کمپوست را کنترل و تنظیم نماید. مدت زمان به هم زدن ها در فصل زمستان و پاییز حدودا ۲۱ روز و در بهار و تابستان ۱۶ روز می باشد. در فصل های سرد سال از ملاس چغندر قند برای ایجاد حرارت مورد نیاز در بستر استفاده می شود.
در حرارت ۶۰ درجه سانتی گراد اکثر باکتری های مضر، بیماری ها و آفات کمپوست از بین می رود و بستر مناسبی جهت رشد قارچ های خوراکی فراهم می شود. باکتری ها، ازت مورد نیاز خود را از کود مرغی و اوره تامین می کنند. ازت اضافی برای کمپوست مضر است و باید نسبت کربن به ازت کاملا رعایت شود. هرگاه کمپوست تهیه شده بیش از حد بوی آمونیاک بدهد نشانگر ازت بیش از حد است و مانع تلقیح شده و یا بذور تلقیح شده را از بین می برد. بعد از این مرحله کمپوست آماده انتقال به اتاق پاستوریزاسیون می باشد. پاستوریزاسیون کمپوست به دو صورت جعبه ای یا توده انجام می گیرد.
مکانیزاسیون:
پرورش قارچ در گذشته با کار دستی سنگین و ریسک و عدم موفقیت همراه بود. با وجود هزینه های ظاهرا کم این نوع پرورش قارچ، حتی به عنوان سرگرمی نیز امروز قابل توصیه نمی باشد. برای سهولت امر با گذشت زمان ماشین ها جایگزین نیروی انسانی گردید و کلیه مراحل عمل آوری کمپوست در فضای آزاد، پر و خالی کردن جعبه ها، مایه زنی کمپوست، دادن خاک پوششی و حتی برداشت محصول به وسیله ماشین ها صورت می گیرد، که در جمع هزینه های تمام شده برای هر کیلوگرم قارچ کاهش قابل چشمگیری در پی داشته است.
کنترل عوامل محیطی:
کنترل عوامل محیطی شامل کنترل دما، تنظیم رطوبت و تهویه می باشد که در زیر به آن ها اشاره شده است.
دما: در تنظیم درجه حرارت سالن های برداشت، که تهویه آن ها با روش طبیعی و یا روش مصنوعی انجام می گیرد، تفاوت محسوسی وجود دارد. در سالن های با تهویه طبیعی ترجیحا باید از سیستم گرم کننده شوفاژ استفاده کرد، زیرا سیستم گرم کننده بخار هوا را خشک کرده و با ایجاد گرمای شدید موضعی، باعث خشک شدن محیط و کاهش عملکرد ناشی از خشکی هوا خواهد شد، ولی در مورد سیستم حرارتی آب گرم ( شوفاژ ) که سیستم حرارتی آن با نوعی کندی نسبتا زیادی مشخص می باشد، بر خلاف سیستم گرم کننده بخار، احتیاجی به تنظیم درجه حرارت به طور خودکار نیست و می توان آن را به صورت دستی کنترل نمود. مناسب ترین دما برای پرورش قارچ دکمه ای ۱۸ الی ۲۵ درجه سانتی گراد می باشد.
سالن های مجهز به تهویه مصنوعی: در سالن هایی که تهویه آن ها به طور مصنوعی صورت می گیرد، درجه حرارت به دلخواه و متناسب با تجهیزاتی که برای کنترل عوامل محیطی به کار گرفته شده اند، قابل تنظیم خواهد بود. منبع حرارتی چه گاز و چه نفت گاز باشد، فقط در محاسبه اقتصادی و قیمت های این دو منبع سوختی تاثیر خواهند داشت.
رطوبت هوا: رطوبت هوای داخل سالن ها در دوره پرورش قارچ، مابین ۸۵ الی ۹۵ درصد و در موقع برداشت، رطوبت هوای داخل سالن ها را، ۸۰ درصد به وسیله دستگاه رطوبت سنج تنظیم می نمایند.
تهویه: باید غلظت گاز دی اکسید کربن ( CO2 ) موجود در سالن ها به وسیله دستگاه تهویه کنترل و هوای تازه، با اکسیژن ( O2 ) کافی جایگزین شود. در ضمن درجه حرارت و رطوبت هوا هم زمان تنظیم گردد. عدم تهویه مناسب و کافی باعث افزایش دی اکسید کربن می شود که در اثر تنفس میسیلیوم، قارچ ها اندام غیر طبیعی خواهند داشت و افزایش بیش از ۲ درصد دی اکسید کربن در محیط، موجب توقف رشد قارچ ها خواهد شد.
تصفیه هوا: با جریان هوا ذرات گرد و غبار در داخل سالن ها جا به جا می شود. این ذرات حاوی تخم آفات و بیماری ها و حشرات بوده و این خطر جدی برای پرورش قارچ است. بخصوص اسپور خود قارچ های خوراکی، ناقل ویروس قارچ هستند، که به گسترش آلودگی در سالن های پرورش قارچ کمک خواهد کرد.
نظافت و ضد عفونی سالن پرورش قارچ های خوراکی:
قبل از انتقال کمپوست به داخل سالن ها، ابتدا، دیواره ها، کف و سقف را باید گردگیری و شست و شو کرد و سپس مجاری و روزنه ها را مسدود کرده و با مواد ضدعفونی کننده از قبیل: فرمالین ۱۰ درصد یا ناپلیون هیپوکلرید ۱۰ درصد، حداقل دو نوبت کاملا ضدعفونی کرد. معمولا در هر نوبت سمپاشی در هر متر مربع یک الی یک و نیم لیتر، از محلول ۱۰ درصد فرمالین استفاده می نمایند. ( در سالن هایی که به صورت مستمر مورد بهره برداری قرار می گیرند، رعایت مسائل بهداشتی ضروری بوده و درصد سم مصرفی نیز تغییر می نماید. )
پس از انجام عمل سمپاشی، درب و پنجره های سالن ها به مدت دو تا سه روز کاملا بسته می ماند و سپس تهویه در طول دو و سه روز انجام می گیرد. بایستی هوای داخل سالن بیش از حد گرم نشود، زیرا در شروع پرورش قارچ رساندن هوای داخل سالن به ۱۵ الی ۱۶ درجه سانتی گراد مشکل ساز خواهد شد. کمپوست قارچ را باید از خطرات آب، باران، گرما و آفتاب محفوظ نگه داشت.
جعبه کمپوست ها نباید بیش از ۴ تا ۵ ساعت روی هم انباشته شده باشد، زیرا درجه حرارت داخل آن افزایش یافته و باعث از بین رفتن بذور تلقیح شده می گردد. خطر افزایش درجه حرارت داخل کمپوست به مراتب بیشتر از خطر منجمد شدن است. بعد از ضدعفونی نسبت به حمل کمپوست به داخل سالن اقدام می کنیم.
شرایط قفسه بندی داخل سالن:
سالن پرورش قارچ ها معمولا در ابعاد ۶×۲۰ متر می باشد. در داخل سالن، دو ردیف بستر کشت به ابعاد ۱/۴ متر و با فاصله ۷۵ سانتی متر از دیوارها و فاصله بین دو ردیف را ۱/۵ متر در نظر می گیرند که به راحتی کارگران بتوانند چیدن قارچ ها را از درون بستر ها انجام بدهند و به آسانی به بیرون انتقال بدهند.
| طول بستر | ۱۸ متر |
| عرض بستر | ۱/۴ متر |
| فاصله از دیوارهای جانبی | ۷۵ سانتی متر |
| راهرو وسط سالن | ۱/۵ متر |
| فاصله قفسه ها از هم دیگر | ۷۵ سانتی متر |
| فاصله قفسه ها از سطح زمین | ۲۰ سانتی متر |
روش تهیه اسپان:
اسپان ( SPAWN ) یا بذر قارچ عبارت است از انتقال و پرورش میسیلیوم قارچ به روی دانه غلات تحت شرایط بهداشتی، جهت این کار باید میسیلیوم های قوی، سالم و با قوه نامیه بالا باشد. در کشت مادری، اصول اصلاحی به نژادی و بهداشتی بایستی رعایت گردد. در غیر این صورت میسیلیوم های تهیه شده ( تولید شده ) ضعیف خواهد بود و در نتیجه بذر مادری فاقد قدرت و توان کافی جهت محصول دهی مطلوب خواهد بود.
تلقیح مواد بستره با بذر قارچ:
اعمال شرایط زیر در تلقیح موجب موفقیت می گردد:
الف) عملیات آماده سازی مواد اولیه کامل و بدون نقص انجام گرفته باشد و کمپوست، رطوبت کافی ۷۰% را دارا باشد.
ب) عملیات تلقیح در محلی کاملا ضدعفونی و عاری از کوران هوا انجام گیرد و فرد تلقیح کننده، امورات بهداشتی را رعایت و از دستکش، لباس کار و وسایل کار ضدعفونی شده استفاده نماید.
میزان بذر مورد استفاده برای هر کیلوگرم کمپوست، معمولا دو گرم می باشد، که به کار بردن بذر کم و یا زیاد، در تولید نقش منفی خواهد داشت.
مرحله ریشه دواندن قارچ ها:
پس از این که کمپوست ضدعفونی شده در داخل سالن پرورش ضدعفونی شده قرار گرفت، درجه حرارت داخل سالن را بین ۱۸-۲۰ درجه سانتی گراد تنظیم می کنیم. در مرحله ریشه دوانی، معمولا هوای درون سالن را کمتر تهویه می نمایند تا دی اکسید کربن ( CO2 )در محیط زیاد شود و رشد ریشه ها سریع صورت گیرد. مرحله ریشه دواندن سه هفته طول می کشد. بعد از ریشه دوانی خاک پوششی ( خاک پیت ) ضدعفونی شده به ضخامت ۴ سانتی متر روی کمپوست می ریزیم و سعی می کنیم که تمامی سطح کمپوست پوشیده شود.
تاثیرات خاک پوششی در قارچ ها:
- دادن خاک پوششی همراه با تغییر دمای محیط به زیر ۱۸ درجه سانتی گراد، فاز رشد قارچ ها، از رویشی به زایشی تغییر می یابد.
- از نفوذ بیشتر آب، آفات، حشرات، آلودگی به ویروس ها و باکتری ها و … به درون کمپوست جلوگیری می کند.
- PH محیط رشد قارچ را خنثی می کند.
- قارچ ها به صورت سر پایی در بسترها قرار می گیرند و به روی هم دیگر خم نمی شوند.
- سبب برداشت تمیز و یکدست قارچ ها از بستر می گردد.
- سرعت برداشت و جمع آوری سهل و آسان قارچ ها، زیاد می گردد.
ترکیبات خاک پوششی ( خاک پیت ):
پرورش دهندگان قارچ، بسته به امکانات خود ترکیبات خاک پوششی را طوری انتخاب می نمایند که مناسب محیط کشت باشد. رایج ترین روش تهیه خاک پوششی، استفاده ازخاک باغچه، کوکو پیت، پرلیت و پودر سنگ می باشد. که به نسبت های مختلف و گاهی به طور مساوی ترکیب می شود. میزان استفاده از خاک پوششی، بستگی به حجم کمپوست دارد و چنان چه در عرض یک هفته به مصرف نرسد، باید مجددا ضدعفونی شود.
خاک پوششی به دو طریق ضدعفونی می شود:
- شیمیایی: باقی مانده سموم باعث ایجاد آلودگی خواهد شد.
- پاستوریزاسیون به وسیله بخار آب: بهترین روش استفاده از بخار آب است.
پاستوریزاسیون:
در روش پاستوریزاسیون به طریق بخار آب، کمپوست و یا خاک پوششی را به اتاق گرمادهی منتقل می کنیم و حرارت را تا دمای ۵۹ درجه سانتی گراد افزایش می دهیم. عمل افزایش حرارت با تزریق بخار آب صورت می گیرد و بسته به شرایط کمپوست و یا خاک پوششی، مدت زمان پاستوریزاسیون متغییر بوده و محل های پاستوریزاسیون نیز از نظر امکانات و تجهیزات، نقش به سزائی در امر پاستوریزاسیون خواهد داشت.
PH خاک پوششی:
PH خاک پوششی باید خنثی باشد و اگر نه قارچ ها خوب رشد نمی کنند. بعد از استفاده از خاک پوششی، مقدار رطوبت آن در مراحل رشد بسیار مهم است، به طوری که با فشار دادن خاک در دست احساس وجود آب نکنیم و بعد از رها کردن آن پخش نشود. به هر حال خاک پوششی نباید زیاد خشک و یا زیاد مرطوب باشد. زیرا در شرایط مطلوب خاک پوششی است که ریشه های ( میسیلیوم ) به مرحله رشد رویشی بهتر می رسند.
نکات قابل توجه در این مرحله:
♦ پس از قرار دادن کمپوست در سالن های پرورش، برای مبارزه با مگس ها ( در صورت نیاز ) به ازای هر ۱۰۰ متر مربع ۱/۵ کیلوگرم از سم بازولین گرانول ۵ درصد و یا از سموم رایج مثل کارباریل ( سوین ) و … با رعایت دوره کارنس ( ماندگاری سم ) استفاده می کنیم.
♦ در مرحله ریشه دوانی، میزان رطوبت مهم بوده و باید روی سطوح کمپوست کاغذ روزنامه و یا فول پلاستیکی کشید.
♦ سالن هایی که دستگاه مرطوب کننده نداشته باشند، باید بین ردیف ها را آبپاشی کرد، به نحوی که رطوبت در حد اشباع، یعنی ۹۰ الی ۹۵ درصد حفظ گردد. در این حالت حرارت داخل بسترها ۲۰ الی ۲۵ درجه سانتی گراد و حرارت سالن ۱۸ تا ۲۰ درجه سانتی گراد باشد. در هنگام تهویه سالن ها، حداقل حرارت داخل سالن ها، بین ۱۶ الی ۱۸ درجه سانتی گراد تنظیم گردد.
♦ سه هفته بعد از زمان دادن خاک پوششی، اشکال اولیه قارچ ظاهر شده و بعد از چهار الی پنج روز، قارچ ها قابل برداشت می باشد.
♦ قارچ ها در مرحله رویش تا رسیدن به بزرگی یک گردو بیشتر از هر زمان دیگر به هوادهی نیاز دارند.
♦ در طی مراحل کاشت و پرورش قارچ دکمه ای، هیچ گونه نور طبیعی و یا مصنوعی نیاز نمی باشد.
زمان برداشت قارچ ها:
قارچ ها در سطح خاک پوششی به دو صورت ظاهر می شوند:
- به صورت انفرادی.
- به صورت کلنی ( جمع ).
برداشت های اول و دوم، در اکثر بسترها به صورت کلنی و در بقیه برداشت ها به صورت انفرادی هستند. برای جلوگیری از کلنی شدن قارچ ها در بستر، معمولا عمل چنگال زنی در موقع ریشه دوانی، قبل از خاک دهی انجام می گیرد. بهترین زمان برداشت قارچ ها اصولا موقعی است که پوسته زیر چتر قابل لمس نرم و کلاهک جدا نشده باشد و سطح قارچ مسطح و ساقه آن کمی کوتاه باشد. در تصویر اول رویش کلنی و تصویر دوم رویش انفرادی را مشاهده می کنید.
معایب تهویه نامناسب سالن ها:
در صورتی که تهویه داخل سالن ها به صورت منظم و مرتب انجام نگیرد، کلاهک قارچ ها کوچک، ساقه کشیده و باریک و چترشان باز شده و از کیفیت قارچ ها کاسته می شود. قارچ های کاملا رسیده که چترشان باز و بزرگ شده باشد، قارچ خوبی نیستند.
برداشت قارچ ها:
قارچ هایی که به صورت انفرادی ظاهر شده باشند، با سه انگشت گرفته، با کمی فشار به طرف کمپوست و پیچاندن برداشت می کنیم. در صورتی که قارچ ها به صورت کلنی روییده باشد، آن ها را تک تک از ساقه جدا می کنیم، ولی بهتر است به صورت جمع برداشت بکنیم، زیرا ساقه های باقی مانده محل مناسبی برای رشد آفات و امراض می گردد.
فاصله برداشت اول تا دومین برداشت، حدود ۱۴ الی ۲۰ روز طول می کشد. عملیات پر کردن سالن ها تا آخرین روز برداشت، ۸۰ الی ۹۰ روز به طول می انجامد، که امکان کاشت ۴ دوره در طول سال مقدور می باشد. در کاخانه هایی که تولید تجاری دارند با استفاده از اتاق های انتظار، مدت زمان دوره کاشت را ۱۵ روز کاهش داده و در طول سال، زمینه شش دوره کاشت را فراهم می نمایند.
هم زمان با برداشت قارچ های سالم، قارچ های بیمار و سطح نرم را از سطح خاک جدا و جمع می کنیم تا بیماری گسترش نیابد. در طول برداشت با دستی که برداشت انجام می گیرد کار ادامه می یابد و با کارد، انتهای ساقه را که به خاک آلوده است قطع می کنیم. قارچ های برداشت شده را بلافاصله به یخچال انتقال می دهیم و مدت یک ساعت در دمای ۲ تا ۳ درجه سانتی گراد نگهداری می کنیم. قارچ های برداشت شده را بعد از خنک کردن درجه بندی کرده و قارچ های که سطح صاف و کاملا سفید و بدون ترکیدگی ( فلس شدن ) باشند، به عنوان درجه یک و بقیه را به عنوان درجه دو بسته بندی می کنیم.
منبع :
- سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان شرقی / فرهاد صحرانورد
