تعیین پیشینه نخستین اجداد انسان راست‌قامت

امروزه جمعیتی بالغ بر هفت میلیارد نفر روی زمین زندگی می‌کنند که می‌توان همگی‌شان را جزو خانواده واحدی به شمار آورد؛ خانواده‌ای شلوغ و چندده‌هزارساله که جد مشترکشان از جایی در آفریقا سربرآورده است.

اما اینکه کی این اتفاق افتاده، به قطعیّت مشخص نیست. تنها یادگار موثق از نخستین اجداد ما که در جملگی ما به جا مانده، و بی‌کوچکترین تغییری هم از هر پدری به فرزندش انتقال می‌یابد، کروموزوم Y است که به‌واسطهٔ طبیعت تکرارشونده‌اش، شناخت دقیق جایگاه آن در بافت کل ژنوم انسانی کار فوق‌العاده سختی‌ست. در واقع زحمت این کار، با زحمت شناسایی جایگاه کل واحدهای سازنده ژنوم انسان برابری می‌کند.

اما هفته پیش، تیمی از متخصصین ژنتیک دانشگاه استنفورد، طی گزارشی که در نشریه علمی Science انتشار یافت، اعلام کردند که با بررسی ژنوم ۶۹ فرد از ۹ نژاد مختلف دنیا، موفق شده‌اند قدمت کروموزوم Y مشترک آن‌ها را در حدفاصل ۱۲۰ تا ۱۵۶ هزار سال پیش تخمین بزنند. یعنی نخستین اجداد انسان‌هایی که ما باشیم، حوالی همین بازه ظهور کرده‌اند. نکته جالبی که در نتایج این بررسی به چشم می‌خورد، تشابه این برآوردها با مقادیری‌ست که پیش‌تر از طریق تحلیل DNA میتوکندریایی حاصل آمده بود. «میتوکندری»، جزئی از سلول است که DNA های آن مستقیماً و بی‌هیچ‌گونه دخل و تصرفی از مادر به فرزند منتقل می‌شوند. سن‌سنجی از این نوع DNA هم قدمت نخستین اجداد مؤنث انسان مدرن را چیزی در حدود ۹۹ تا ۱۴۸ هزار سال مشخص کرده بود؛ بازه‌ای که قرابت مشهودی با برآوردهای تازه‌تر مبتنی بر ترتیب‌گذاری کروموزوم Y دارد.

این برآوردها گرچه برای بخش اعظمی از جمعیت فعلی زمین مصداق پیدا می‌کنند، اما بعضاً استثنائاتی هم در این میان دیده می‌شود. مثلاً تحقیقات تیمی از متخصصین ژنتیک دانشگاه توسان آریزونا روی چندین آمریکایی سیاهپوست و همچنین ۱۱ نفر از اهالی غرب کشور کامرون نشان می‌دهد که نزدیک‌ترین جد مشترک این افراد، عمری در حدود ۳۳۸ هزار سال دارد؛ یعنی حتی ۱۰۰ هزار سال بیشتر از عمر قدیمی‌ترین فسیل انسان راست‌قامت. این در حالی‌ست که محققین استنفورد هیچ‌گونه نمونه‌گیری‌ای از این نواحی صورت نداده بودند و لذا طبیعتاً نمی‌توان یافته‌هایشان رو به جملگی انسان‌ها تسرّی داد. اما با توجه به اینکه هدف این تیم، تعیین قدمت اجداد مشترک کل انسان‌ها بوده، دست‌کم می‌توان استثناها را به چیزی نگرفت و به میانگین سن انسان راست‌قامت بسنده کرد؛ که در اینصورت عمر ما مطابق یافته‌های این تیم، چیزی در حدود ۱۲۰ تا ۱۵۶ هزار سال است.