مفهوم بارش شهابی چیست؟

اگر خبرهای نجومی را دنبال می کنید حتما بارها و بارها اصطلاح باران شهابی را شنیده اید. اما آیا مفهوم باران شهابی را بدرستی می دانید؟

بارش شهابی در هنگام عبور سیاره زمین از میان توده ای از ذرات در فضا رخ می دهد. در این مواقع تعداد زیادی شهاب در جو زمین می سوزند. هر بارش شهابی در ناحیه مشخصی از آسمان اتفاق می افتد و به این محل کانون بارش گفته می شود. البته جهت حرکت شهاب ها متفاوت است ولی اگر مسیر آن ها را امتداد دهیم به کانون بارش می رسیم.

به دلیل دورنمای سه بُعدی، چنین به نظر می رسد که تمام شهاب هایی که از یک راستا می آیند، از یک نقطه گسیل می شوند. از جمله ی این بارش های شهابی، می توان از برساوشی ها در ماه اوت و جوزائی ها در دسامبر نام برد. این نام گذاری بر اساس صورت فلکی ای است که به نظر می رسد نقطه ی گسیل در آن قرار دارد. به طور میانگین، در هر ساعت می توان چند شهاب پراکنده را دید. در یک بارش شهابی شدید، حتی تا چند ده شهاب در دقیقه قابل رؤیت است؛ هر چند که نرخ عادی، چند ده شهاب در ساعت می باشد

بارش های شهابی معروف

در طول سال زمین در زمان های مشخصی از میان توده های ذرات عبور می کند. این توده ذرات معمولا بجا مانده از عبور سیارکها و دنباله دارها است. برخی بارش های شهابی مشهور عبارت اند از:

بارش شهابی اسدی

بارش شهابی اسدی یکی از مشهورترین بارش های شهابی است که معمولا هر ساله در فصل پائیز روی می دهد، و کانون بارش آن در صورت فلکی اسد به نظر می رسد. این بارش در شب های ۲۶ تا ۲۸ آبان ماه هر سال به اوج خود می رسد و گاه شامل ۱۰ تا ۲۰ شهاب در هر ساعت می شود. دنباله دار تمپل – تاتل با دوره تناوب ۳/۳۳ سال منشاء بارش شهابی اسدی است. شهاب های اسدی از سریع ترین شهاب ها هستند و به همین دلیل اغلب به رنگ سفید دیده می شوند.

بارش شهابی چیست؟

ستاره شناسان مصر بارش اسدی را در سال ۹۰۲ میلادی مشاهده و ثبت کرده اند و بعدها منجمان کشورهای اسلامی، چینی، ژاپنی، فرانسوی، پرتقالی نیز آن را رصد کرده اند. در سال ۱۷۹۹ میلادی دریانوردان و ساکنان قاره آمریکا رصد کردند و در سال ۱۸۳۳ نیز مردم کشورهای مختلف شاهد طوفان شهابی اسدی بودند که نرخ ساعتی سرسویی در کم تر از یک شبانه روز از ۰ به ۵۰۰ هزار رسید که در تاریخ بی نظیر است و برخی مردم می پنداشتند که جهان رو به پایان است. آخرین گذر دنباله دار تمپل تاتل از مدار زمین در سال ۱۹۹۹ میلادی بود و به همین دلیل در آن سال نرخ ساعتی سرسویی این بارش شهابی به بیش از ۷ هزار رسید اما سریعا از تعداد این شهاب ها کم شد به طوری که نرخ ساعتی سرسویی سال ۲۰۰۰ میلادی ۴۸۰ سنجیده شد و در سال ۲۰۰۳ به زیر ۱۰۰ کاهش پیدا کرد.

گونه های بارش اسدی

• بارش آلفا اسدی : از ۱۳ ژانویه تا ۱۳ فوریه.

• بارش بتا اسدی : از ۱۴ فوریه تا ۲۵ آوریل.

• بارش دلتا اسدی : از ۴ اوت تا ۱۲ سپتامبر.

• بارش گاما اسدی : از ۴ اوت تا ۱۲ سپتامبر، اوج در ۲۵ اوت.

• بارش رو اسدی : زمان تقریبی ۱۴ تا ۱۵ مارس.

• بارش سیگما اسدی : از ۹ فوریه تا ۱۳ مارس.

بارش شهابی جباری

بارش شهابی جباری یکی از بارش های شهابی سالانه است که کانون بارش آن در صورت فلکی جبار به نظر می رسد. بارش شهابی جباری بارش خیلی مشهوری نیست اما با این وجود جالب توجه است. این بارش معمولا هر سال از حدود روز ۱۰ ماه مهر تا حدود روز ۱۶ ماه آبان فعال است و در حدود روز ۲۹ ماه مهر به اوج می رسد. سرعت میانگین شهاب های این بارش نسبت به کره زمین در اوقات اوج این بارش معمولا حدود ۶۶.۲ کیلومتر بر ثانیه است که نسبتا زیاد به شمار می آید اما شهاب های این بارش چندان روشن نیستند و در عوض از خود خاکستر بیش تری بر جا می گذارند. نرخ ساعتی سرسویی اوج این بارش معمولا حدود ۳۰ است که البته نرخ ساعتی سرسویی اوج هر بارش شهابی تغییر می کند.

منشا

دنباله دار پ یا دنباله دار هالی منشا هر دو بارش شهابی جباری و اتا دلوی است که هر دو بارش های شهابی چشمگیری هستند. دنباله دار هالی معمولا حدود هر ۷۶ سال یک بار مدار کره زمین را قطع می کند.

بارش شهابی جوزائی

بارش شهابی جوزایی یکی از بزرگ ترین بارش های شهابی سالانه است که کانون بارش آن در صورت فلکی جوزا به نظر می رسد. این بارش شهابی، از زمانی که بشر آن را شناخته همیشه جز چند بارش شهابی بزرگ سال بوده است و معمولا بزرگ ترین بارش شهابی سال می شود و به همین دلیل هواداران زیادی دارد. اما گاهی جای خود را به بارش های شهابی دیگری چون برساوشی و ربعی می دهد.

این بارش معمولا در حدود روز ۱۶ ماه آذر آغاز می یابد و در روز ۲۳ ماه آذر به اوج می رسد و در روز ۲۷ ماه آذر پایان می یابد. نرخ ساعتی سرسویی اوج این بارش تا سال ۲۰۰۰ میلادی معمولا به ۱۰۰ هم نمی رسید اما پس از آن به طور غیر عادی افزایش پیدا کرد و نرخ ساعتی سرسویی اوج این بارش پس از سال ۱۹۹۹ میلادی هرگز به زیر ۱۲۰ نرسیده است و حتی در سال ۲۰۰۳ میلادی نرخ ساعتی سرسویی این بارش به ۲۵۱.۹ رسید که در نوع خود بی نظیر بوده است.

این بارش از معدود بارش های شهابی است که منشأشان دنباله دار نیست و سیارک است. منشا این بارش سیارک ۱۹۸۳TB یا فایتون ۳۲۰۰ است که به نظر برخی اخترشناسان نوعی جرم به نام دنباله دار خاموش است. چگونگی تولید شهاب ها به دست سیارک ها تاکنون معما باقی مانده است. شهاب های این بارش قطر زیادی دارند و به همین دلیل این بارش شهاب های روشن زیادی دارد و آذرگوی ها در میان آنان فراوانند. سرعت میانگین شهاب های این بارش نسبت به سیاره زمین در اوقات اوج بارش شهابی جوزایی معمولا حدود ۳۵ کیلومتر بر ساعت است که برای یک بارش شهابی بزرگ سرعت کمی به شمار می آید. سیارک ۱۹۸۳TB که منشا این بارش است سالی نجومی حدود ۱.۴ سال دارد و در اوقات حضیضش با خورشید تنها در حدود ۲۱ میلیون کیلومتر با خورشید فاصله دارد که از نیم فاصله میانگین سیاره عطارد با خورشید هم کم تر است. کوتاه بودن سال نجومی این سیارک باعث می شود که توده ذرات این بارش به تندی تقویت شوند و به همین دلیل نرخ ساعتی سرسویی اوج این بارش زیاد تغییر نمی کند.

بارش شهابی برساوشی

بارش شهابی برساوشی یکی از مهم ترین بارش های شهابی سالیانه است. بیشینهٔ نرخ ساعتی سرسویی این بارش غالبا در حدود یکصد است. این بارش شهابی از تودهٔ ذرات برجای مانده از دنباله دار سوئیفت تاتل به وجود می آید و معمولا از ۲۷ام تیر تا ۳ام شهریور (بیش از یک ماه) فعال است که بازهٔ زمانی بلندی برای یک بارش شهابی به شمار می آید.

اوج این بارش شهابی معمولا هرساله در حدود ۲۲ام مرداد روی می دهد. کانون این بارش در صورت فلکی ذات الکرسی و در نزدیکی مرز آن با صورت فلکی برساوش واقع شده است، ولی در گذشته که اندازه گیری و سنجش دقیق مکان نورباران بارش های شهابی میسر نبود، اخترشناسان مکان کانون این بارش را در برساوش می دانستند و به همین دلیل آن را برساوشی نام گذاری کردند. به دلیل سنت پابرجایی نام ها در اخترشناسی، این نام نیز همچون بسیاری موارد دیگر تا به امروز حفظ شده و باقی مانده است.

بارش شهابی ثوری شمالی

بارش شهابی ثوری بارش شهابی سالیانه ای است که بر اثر برخورد ذرات برجای مانده از دنباله دارِ انکه با جو زمین پدید می آید. از آن جا که نقطهٔ نورباران این بارش شهابی در صورت فلکی ثور قرار دارد، اخترشناسان سال ها پیش آن را بارش شهابی ثوری نامیدند؛ که این نام تا به امروز باقی است.

گمان بر این است که دنباله دارِ انکه و شهاب های ثوری بقایای دنباله دار بسیار بزرگی هستند که در حدود بیست تا سی هزار سال پیش از هم پاشید و به چند تکهٔ بزرگ تر، و مقادیر انبوهی از مادهٔ میان سیاره ای تبدیل شد. بخش بزرگی از این مواد و قطعات حجیم هنوز در فضای داخل منظومهٔ شمسی جولان می دهند و هر از گاهی در دام میدان گرانشی زمین یا یکی دیگر از سیارات گرفتار می شوند.

در مجموع می توان گفت که این جریان ماده، بزرگ ترین جریان ماده در منظومهٔ شمسی داخلی است. به علت اندازهٔ زیاد این جریان، عبور زمین از میان آن چند هفته طول می کشد، که بارش شهابی طولانی مدتی را نیز در پی دارد که چند هفته طول می کشد، که در مقایسه با اغلب بارش های شهابی دیگر که بازهٔ فعالیتشان تنها چند روز است، بسیار زیاد است.

بارش شهابی شلیاقی

بارش شهابی شلیاقی یکی از بارش های شهابی سالانه است که کانون بارش آن در صورت فلکی شلیاق به نظر می رسد. این بارش شهابی معمولا در اردیبهشت به اوج خود می رسد و از تودهٔ ذرات باقی مانده از دنباله دار C/۱۸۶۱ G۱ که سال نجومی ای حدود ۴۱۵ سال خورشیدی دارد و در سال ۱۸۶۱ میلادی یافت شد منشأ می گیرد. نرخ ساعتی سرسویی اوج این بارش معمولا حدود ۲۱ است اما گاهی از ۱۵۰ بیش تر می شود.

این بارش نخستین بار در سال ۶۸۷ میلادی در جایی که اکنون در کشور چین است ثبت شد.

بارش شهابی آلفا ارابه رانی

بارش شهابی آلفا ارابه رانی یا بارش شهابی عیوقی یکی از بارش های شهابی سالانه است که کانون بارش آن در نزدیکی ستاره آلفا ارابه ران (عیوق) به نظر می رسد. این بارش شهابی معمولا هر سال از روز ۳ شهریور تا روز ۱۵ شهریور فعال است و در روز ۱۰ ماه شهریور به اوج می رسد.

در زمان های اوج این بارش شهابی میل کانون آن حدود°۴۱ و بعد آن حدود°۸۵ است. شهاب های این بارش با سرعت میانگین حدود ۶۶ کلیومتر بر ساعت از شهاب های سریع هستند. نرخ ساعتی سرسویی اوج این بارش معمولا حدود ۱۰ است اما در برخی سال ها به بزرگ ترین بارش شهابی آن سال تبدیل می شود مانند سال ۲۰۰۷ میلادی که نرخ ساعتی سرسویی آن به ۲۴۴ رسید که بیش از ۲ برابر نرخ ساعتی سرسویی اوج بارش شهابی برساوشی آن سال بود. منشا این بارش دنباله دار C/۱۹۱۱ N۱ است.

بارش شهابی ربعی

بارش شهابی ربعی که به آن بارش شهابی کوادرانت و بارش شهابی نطاق هم گفته اند یکی از پربارترین بارش های شهابی سال است. نرخ ساعتی سرسویی این بارش در زمان اوج، به حول و حوش ۹۰ می رسد و در نتیجه این بارش معمولا دومین یا سومین بارش شهابی بزرگ سال است. سرعت میانگین شهاب های این بارش در برابر زمین در حدود ۴۱ کیلومتر در ساعت است که نسبت به بسیاری از بارش های شهابی سرعت کمی به شمار می آید که خود باعث کم تر شدن نرخ ساعتی سرسویی این بارش است. این بارش معمولا در روز ۱۱ دی ماه یا روز کریسمس آغاز می یابد و در ۱۳ دی به اوج می رسد و در ۱۷ دی پایان می یابد. بر خلاف برخی از بارش های شهابی چون برساوشی که بازه زمانی خیلی بلندی دارند بازه زمانی این بارش خیلی کوتاه است. کوتاه بودن بازه زمانی این بارش نشان دهنده نازک بودن توده ذرات منشأ این بارش است و اگر مدار سیاره زمین کمی جابه جا شود نرخ ساعتی سرسویی این بارش شدیداً کم و زیاد خواهد شد.

نام گذاری

این بارش در حدود ۵۰۰ سال پیش به دست چینیان و کره ای ها شناخته شد اما کم کم به فراموشی سپرده شد تا این که در چند سده پس از آن دوباره شناخته شد. در آن زمان در بخشی از صورت فلکی گاوران کنونی، صورتکی با نام رُبع (Quadrans Muralis) وجود داشت. مکان آن بین سه خواهران (سه ستاره از بنات النعش) و چهارضلعی ستاره هایی که سرِ اژدها می سازد، می باشد.

در اوقات اوج این بارش کانون آن در صورت فلکی ربع قرار داشت وبه همین دلیل این بارش را ربعی نام گذاشتند اما پس از مدتی در تقسیم بندی جدیدی که برای تعیین پیکرهای آسمانی و جای آنان انجام شد ربع به عنوان بخشی از صورت فلکی گاوران قرار گرفت امّا نام این بارش ربعی باقی ماند.

منشا

منشأ این بارش در ابتدا ناشناخته بود اما پس از مدتی آن را به دنباله دار ۹۶پ نسبت دادند. در سال ۱۹۷۹ میلادی تحقیقات ثابت کردند که توده ذرات این بارش در مسیر دنباله دار C/۱۴۹۱Y۱ است و به همین دلیل این بارش را به این دنباله دار نسبت دادند. در سال ۲۰۰۳ سیارکی به نام ۲۰۰۳EH۱ یافت شد و کمی پس از آن محققان متوجه شدند که این سیارک در مسیر توده ذرات منشا این بارش حرکت می کند. از آن پس فرض می شود که دنباله دار C/۱۴۹۱Y۱ پس از مدتی به یک سیارک بدل شده که بعدها با نام ۲۰۰۳EH۱ شناخته شده و این سیارک منشا این بارش است.

بارش شهابی اتا دلوی

بارش شهابی اتا دلوی بارشی شهابی است که هر سال در فصل بهار روی می دهد و معمولا در حدود روز ۱۶ ماه اردیبهشت به اوج خود می رسد. نرخ ساعتی سرسویی اوج آن معمولا حدود ۶۰ است. دنباله دار پ یا هالی که معمولا حدود هر ۷۸ سال یک بار به حضیضش با خورشید می رسد و در سال ۱۹۸۶ میلادی به حضیضش با خورشید رسید این بارش و بارش شهابی جباری را درست می کند.

در اوقات اوج این بارش سرعت میانگین شهاب هایش معمولا حدود ۶۶ کیلومتر بر ثانیه است. کانون این بارش در اوقات اوج معمولا میلی حدود °۴/۰ و بعدی حدود °۸/۳۸۸ دارد و در نتیجه خیلی نزدیک ستاره اتا دلو است و به همین دلیل این بارش شهابی، بارشِ اتا دلوی نام دارد. این بارش با عدد ۳۱ جدول بارش های شهابی IAU هم شناخته می شود.

بارش شهابی اژدهایی

بارش شهابی اژدهایی مهرماه، که در گذشته به صورت غیررسمی با عنوان جیاکوبینیدز نیز شناخته می شد، بارشی شهابی است که بر اثر عبور زمین از میان رد دنباله دار دوره ای ۲۱پی/جیاکوبینی زینر ایجاد می شود. این بارش شهابی هرساله در اواسط مهرماه روی می دهد و معمولا بین ۱۶ام و ۱۸ام مهر به اوج می رسد. بهترین شرایط برای رصد بارش شهابی اژدهایی، آسمان صاف و آلودگی نوری کم است. در سال های ۱۹۳۳ و ۱۹۴۶ نرخ ساعتی سرسویی بارش شهابی اژدهایی بسیار بیشتر از معمول شد و به هزاران شهاب در ساعت رسید. طغیان نادر در فعالیت بارش های شهابی هنگامی رخ می دهد که زمین از بخش های متراکم تر رد دنباله دار منشأ آن بارش شهابی عبور می کند، مانند سال های ۱۹۹۸ و ۲۰۰۵ که نرخ ساعتی سرسویی بارش شهابی اژدهایی به شدت افزایش یافت.

مطالب مرتبط

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *