چرا هواپیما سوار نشویم؟

در ظاهر هواپیما در آسمان زیبا و تمیز به نظر می‌رسد، آسمان را بدون هیچ تلاشی با سرعت حیرت انگیزی می‌شکافد و درمی‌نوردد و تنها ردی از ابرهای سفید پُفکیِ جذاب و وهم‌انگیز از خود برجا می‌گذارد.

اما در واقعیت و فراسوی این ظاهر فریبا، خلق این شاهکار معجزه‌آسا تنها با تولید حجم عظیمی از سوخت‌های فسیلی میسر می‌شود. هر روز خطوط هوایی حجم انبوهی از آلاینده‌های خطرناک و سمی را حتی بیشتر از خانه‌ها و محل‌کارمان به جو زمین تقدیم می‌کنند. این آسیب بزرگ وارد آمده به زمین تاحد زیادی نامرئی می‌ماند و کم‌تر از آن گفته می‌شود، ولی به حجم آن هر روز افزوده و افزوده می‌شود.

در واقع مشکل اصلی هواپیماهای رایج مسافرتی روزگار ما انتشار سوخت‌های سمی است. هواپیماهای درجه یک مسافرتی در هر مایل به اندازه سه هزار و ۵۰۰ اتوموبیل خانوادگی انرژی مصرف می‌کنند؛ به عبارت دیگر به طور میانگین هر مسافر انرژی لازم برای شش اتوموبیل را به مصرف می‌رساند.

درست است که مردم برای رفت و آمدهای کوتاهی مانند خرید از فروشگاه یا رفتن به اداره و رستوران سوار هواپیما نمی‌شوند، اما یک سفر رفت و برگشت آن‌ها در سال به طور مثال از نیویورک یا سانفرانسیسکو به اروپا تمام تلاش این اشخاص برای عدم تولید گازهای گلخانه‌ای و کاستن از گرمایش زمین را بر باد می‌دهد: هر شخص در یکی از این سفرها دو تا سه تن دی‌اکسید کربن را در جو زمین منتشر می‌کند.

الیزابت روزنتال در تحقیق خیره کننده‌ای در روزنامه نیویورک تایمز می‌نویسد: «هر آمریکایی به طور متوسط سالانه ۱۹ تن دی‌اکسید کربن در جو زمین منتشر می‌کند. این رقم برای اروپایی‌ها ۱۰ تن در سال است.»

درواقع هواپیماها بی‌جهت به چنین سطح عجیبی از مصرف انرژی نمی‌رسند. آنها علاوه بر انتشار کربن مقادیر متنابهی سوخت سمیِ جت را نیز مصرف می‌کنند. سوزاندن سوخت‌ جت علاوه بر دی‌اکسید کربن به  تولید انواع اکسیدهای نیتروژن، سولفات و ذرات معلق ریز(منشأ اصلی آلودگی هشدار آمیز) منجر می‌شود. این گازهای خطرناک با گازهای دیگر موجود در اتمسفر زمین ترکیب شده و از این رو گرمایش زمین را بیش از پیش تقویت می‌کنند.

در حال حاضر بیش از شش درصد از آلودگی اقلیم و آب و هوای جهان متأثر از صنعت حمل و نقل هوایی است.

در سال ۲۰۱۴ هواپیماهای مسافربری نزدیک به ۷.۳ میلیون تن گاز دی اکسید کربن تولید کردند. با یک قیاس موضوع فهم‌پذیرتر می‌شود: اگر صنعت هوانوردی را به عنوان یک کشور در نظر بگیریم، این صنعت در واقع هفتمین کشور از نظر آلایندگی و تولید گازهای گلخانه‌ای در جهان به شمار می‌آید.

سوزاندن چنین مقادیر باورنکردنی از سوخت‌های سمی تأثیراتی فراتر از صرفاً تغییرات اقلیمی و گرمایش زمین با خود به همراه دارد. هواپیماها به محض برخاستن از سطح زمین، حجم عظیمی از انواع و اقسام اکسیدهای نیتروژن(NOX)، مونوکسید کربن(خطرناک‌ترین گاز موجود در جو)، ذرات معلق و مواد سمی سرطان‌زایی مانند بنزن و فرمالدئید را تولید می‌کنند. تمام این گازها و مواد سمی به کمک وزش باد به سطح پائین‌تری منتقل شده و در نهایت در انسان‌ها به شکل آسم، بیماری‌های قلبی- ریوی و شمار زیادی از سرطان‌ها ظاهر می‌شود.

از این رو فرودگاه‌ها نیز به  بزرگترین منابع این قبیل آلاینده‌ها و مأمن عظیمی برای به مخاطره افکندن بهداشت عمومی بدل شده است. به طور مثال فرودگاه لس‌آنجلس عظیم‌ترین منبع تولید انواع اکسیدهای نیتروژن و سومین منبع مونوکسیدکربن در سرتاسر آمریکا به شمار می‌آید.

دانشمندان دانشگاه برکلی چندی پیش دریافتند که یکی از عوامل اصلی ابتلا به آسم و بیماری‌های تنفسی و قلبی در ایالت کالیفرنیا عملیات تاکسی کردن (taxi away) یا همان گشت‌زنی هواپیماها قبل از پرواز در فرودگاه‌های این ایالت است. به طور متوسط چهار درصد از سوخت هواپیماها در همین به اصطلاح تاکسی‌کردن بر روی سطح زمین انتشار می‌یابد. علاوه بر این، سالانه در انگلستان دست‌کم هزار و ۸۰۰ نفر  تنها در اثر آلودگی برخاسته از همین پرواز اولیه هواپیما‌ها به مرگ زودرس دچار می‌شوند.

تحلیلگران براین باورند که آلودگی به بارآمده از صنعت حمل و نقل جهانی در دو دهه آینده بیش از پنج درصد افزایش خواهد یافت. بر اساس این برآورد تا سال ۲۰۳۰، مسبب تقریباً ۱۵ درصد از آلودگی هوا در سرتاسر جهان صنعت حمل و نقل هوایی خواهد بود. میزان گازهای سمی از جمله دی‌اکسید کربن نیز از این طریق به دو برابر افزایش خواهد یافت.

واقعیت این است که آن ابرهای سفید و تمیز و پف‌کرده‌ی هواپیمایی که از زمین نظاره می‌کنیم، درست به اندازه یک پالایشگاه نفت کثیف و مخاطره‌آمیز و از منظری دیگر حتی بدتر از آن پالایشگاه نفت است؛ چرا که صنعت حمل و نقل هوایی صنعتی است رو به رشد در حالی‌که نفت صنعتی است رو به افول. این ابرهای سفید از ترکیب آلاینده‌ها با بخار آب اثر بسیاری مخربی ایجاد می‌کنند.

اکنون می‌توان دریافت که احتمالاً بارزترین نکته مغفول مانده در تمامی توافقنامه‌های اقلیمی جهان که تا کنون به منظور کاستن از گرمایش زمین به امضا رسیده‌اند، اگر نگوییم بی‌توجهی، دست‌کم کم‌توجهی به آلودگی‌های ناشی از صنعت حمل و نقل هوایی است.