احتمال بازگشت ماموت و کرگدن پشمالو به چرخه حیات

دایناسورها، ماموت ها، پرنده ای به نام دودو، کرگدن پشمالو و این اواخر کبوتر مهاجر آمریکایی همه و همه به سرنوشتی مشابه دچار شدند و امروز جز سنگواره، مشتی استخوان، پیکره های بازسازی شده و در بهترین حالت «نمونه تاکسیدرمی» یا لاشه یخ زده، نشانی از این جانوران برجای نمانده است.

با این همه، مجله نشنال جئوگرافیک در گزارشی جدید از پروژه ای مشترک میان گروهی از دانشمندان روسی و کره جنوبی برای احیای این حیوانات خبر داده است. پروژه ای که در صورت اجرایی شدن باری دیگر ماموت ها و دودوها و دیگر گونه های منقرض شده را به جمع ساکنان زمین خواهد افزود.

هنریک پوینار، متخصص علم ژنتیک تکاملی مولکولی و انسان شناس زیست شناختی در مرکز «دی ان ای باستانی» دانشگاه مک مستر در اُنتاریو در گفت و گو با مجله «نشنال جئوگرافیک» می گوید: «انسان های ۳۵۰۰۰ سال پیش در فرانسه تصویر ماموت ها را بر روی دیوار غارها نقاشی می کردند، امری که نشان می دهد ما چنین تاریخچه کهنی با این حیوانات داشته ایم.»

گروه تحت سرپرستی پوینار «دی ان ای» و نمونه پروتئین های برجای مانده از سنگواره ها و بقایای جانوران منقرض را مورد آزمایش قرار داده و از این طریق برای پرسش هایی درباره نحوه انقراض و روند تکامل آنها و حتی موارد سرایت بیماری های عفونی در میانشان، پاسخ یافته است.

در سال ۲۰۰۶ آزمایشگاه هنریک پوینار تصمیم گرفت بخش های بزرگی از ژنوم ماموت را نقشه برداری کند. در عین حال باید توجه داشت که گذر سالیان و سده ها تأثیر مخرب خود را بر روی نمونه های باقی مانده از ماموت ها داشته و امروز رشته های دی ان ای این موجودات بزرگ پیکر شامل بی شمار تکه های کوچک تر است. پوینار می گوید دلیل این امر حساسیت مولکول هاست و «به محض آنکه موجود زنده می میرد، تکه تکه شدن دی ان ای او نیز آغاز می شود.»

این دانشمند توضیح می دهد که به دلیل از هم گسیختگی رشته های دی ان ای بر جای مانده، محققان ناچار شده اند برخی قسمت های مفقود را با نمونه دی ان ای نزدیک ترین خویشاوند زنده ماموت ها، یعنی فیل آسیایی، مقایسه کنند. وی می افزاید آنچه در نتیجه این فرآیند به دنیا خواهد آمد نوعی گونه «دورگه فیل-ماموت» خواهد بود،‌ و چنین جانوری از دیدگاه نظری و با شرایط موجود در بطن یک «فیل مادر» رشد خواهد کرد. در صورتی که چنین فرمولی به درستی اجرا شود در نهایت بچه ماموتی زاده خواهد شد که «از دید ناظران [به لحا‍ظ ‍‍ظاهری] یک ماموت تمام عیار است.»

پوینار می گوید بخش هایی از سیبری توانایی حفظ جمعیت ماموت های جدید را خواهند داشت، و با توجه به اینکه این گونه جانوری در گستره وسیعی از زمین زندگی می کرده، «حتی در آب و هوای رو به گرم شدن نیز زنده خواهند ماند».

از دیگر حیوانات منقرض شده که دانشمندان در صدد بازگردان آنها به بوم زیست زمین هستند می توان به کبوتر مهاجر آمریکایی اشاره کرد. این پرنده که در قرن نوزدهم در در آمریکای شمالی زندگی می کرد رفته رفته بر اثر شکار بی رویه و از بین رفتن محیط زیستش توسط انسان به طور کامل منقرض شد.

امروز دانشمندان امیدوارند با استفاده از نمونه دی ان ای برجای مانده از چند کبوتر مهاجر تاکسیدرمی شده که در موزه نگهداری می شوند این پرنده زیبا را به آسمان بازگردانند.

دیگر پرنده این جمع «دودو» است. گونه ای ناتوان از پرواز که آخرین بار در سال ۱۶۶۲ دیده شد. از این پرنده چند اسکلت در موزه های جهان موجود است. دودو ها در جزیره موریس زندگی می کردند و چون دشمنان زیادی نداشتند مکانیسم دفاعی پیچیده ای هم مورد نیازشان نبود، تا حدی که حتی از پرواز کردن نیز ناتوان بودند. به تازگی بقایای نسبتاً سالمی از این پرنده از باتلاق های جزایر موریس بیرون کشیده شده که پژوهشگران را به احیای نسل دودو امیدوار کرده است.

کرگدن های پشمالو گزینه بعدی محققان برای بازگشت به چرخه زندگی به شمار می روند. نسل این کرگدن های اولیه که مانند ماموت ها در نقاشی های دیواری انسان های غارنشین به چشم می خورند، زمانی حدود ۱۰۰۰۰ سال پیش منقرض شد. تا به امروز چند لاشه از این جانور در یخ های سیبری کشف شده و به تازگی یک لاشه دیگر نیز که در میان قیر محفوظ مانده بود در لهستان به دست آمده است. تحقیقات دانشمندان نشان داده که نزدیکترین خویشاوند زنده کرگدن های پشمالو، کرگدن سوماترایی است.

متأسفانه شرایط زمانی بغرنج تر می شود که نگاهی به آمار اتحادیه بین المللی حفظ حیات وحش نشان می دهد که این خویشاوند کرگدن های پشمالو خود نیز در خطر انقراض قرار دارد. مسأله ای که موجب شده برخی نظر دیگری را در مقابل این چنین برنامه هایی مطرح کنند و، آنطور که هنریک پوینار می گوید، «شاید روش مناسب تر به جای تلاش برای بازگرداندن این جانوران منقرض شده، تقویت و کمک به رشد جمعیت گونه های در معرض خطر کنونی، مانند گوریل های کوهستانی، باشد.»