زنجرک انبه، شکل شناسی، چرخه زندگی و مبارزه

زنجرک انبه

انبه (Mangifera indica L) یکی از میوه های گرمسیری و متعلق به خانواده آناکاردیاسه است. کیفیت میوه انبه بسیار عالی و به همین دلیل به آن لقب سلطان میوه ها (King of fruits) داده اند. این درخت بومی هند است و هم اکنون در بیش از ۸۷ کشور کشت و مورد بهره برداری قرار گرفته است.

در ایران نواحی جنوب کشور به ویژه استان های هرمزگان و سیستان و بلوچستان از استعداد های خوبی برای کشت و تولید انبه برخوردار هستند. سطح زیر کشت انبه در استان هرمزگان ۱۵۰۷ هکتار و مقام سوم سطح زیر کشت از خرما و مرکبات را داراست. یکی از مشکلات اساسی انبه کاران جنوب کشور در چند ساله اخیر مشکل ریزش گل ها و عدم تشکیل میوه در باغ های انبه می باشد.

بررسی های انجام شده توسط نگارنده نشان داده، زنجرک انبه یکی از مهم ترین عوامل ریزش گل و عدم تشکیل میوه در باغ های انبه استان هرمزگان است. زنجرک انبه با نام علمی Idioscopus clypealis Letherry از حشره های خانواده Cicadellidae و راسته جوربالان (Homoptera) است. این آفت از خطرناک ترین آفت های انبه به ویژه در فصل گلدهی در تمام نقاط انبه کاری دنیا محسوب می شود.

این حشره در ایران برای اولین بار در سال ۱۳۶۰ از باغ های انبه سیستان و بلوچستان جمع آوری و گزارش شده است و هم اکنون در کلیه باغ های انبه شهرستان های رودان، میناب و بندرعباس در استان هرمزگان وجود دارد. تراکم جمعیت این آفت ها به ویژه در فصل گلدهی فوق العاده زیاد است و به دلیل ترشح ماده چسبناکی به نام عسلک در هنگام تغذیه، انبه کاران به آن شیره می گویند.

شکل شناسی زنجرک انبه

حشره کامل: حشره کامل آفت، زنجرکی است به طول ۳٫۸ – ۳ میلی متر و به رنگ زرد متمایل به خاکستری تا قهوه ای کم رنگ. از مشخصات بارز این حشره وجود سه لکه سیاه رنگ در زمینه زرد رنگ سپرچه است که از بیرون، دو لکه کناری دیده می شود و لکه میانی در زیر پیش قفسه سینه پنهان شده است.

پوره: پوره سن اول به رنگ سفید شفاف با دو چشم مرکب قرمز رنگ که در هنگام خروج از تخم ۰٫۷۵ میلی متر طول دارد. پوره های سنین دوم تا پنجم به رنگ قهوه ای روشن تا قهوه ای تیره و آثار وجود بال از اواخر سن دوم پورگی به بعد ظاهر و در سن پنجم پورگی طول بال ها به یک میلی متر می رسد.

تخم: تخم به رنگ سفید، استوانه ای شکل و حدود ۰٫۸ میلی متر طول دارد.

میزبان: تنها میزبان این آفت انبه است. حشره های کامل آفت روی درخت های خرما و مرکبات نیز مشاهده می شوند اما خرما و مرکبات میزبان ثانویه آن نیستند بلکه به عنوان پناهگاه زمستانی و تابستانی حشره محسوب می شوند.

نحوه خسارت زنجرک انبه

خسارت آفت توسط پوره و حشره کامل ایجاد می شود. حشره کامل به دو صورت خسارت می زند.

• تغذیه از شیره گل آذین و برگ های جوان.
• تخم گذاری درون جوانه های گل و محورهای اصلی و فرعی گل آذین.

پوره نیز با تغذیه فراوان از شیره جوانه های گل و محورهای اصلی و فرعی گل آذین باعث پژمردگی و ریزش گل ها و عدم تشکیل میوه می شوند. همچنین پوره و حشره کامل با ترشح ماده چسبناکی به نام عسلک بر روی شاخ و برگ درختان انبه علاوه بر ایجاد اختلالات تنفسی در گیاه مکان مناسبی را برای نشو و نمای عوامل بیماری زا به ویژه قارچ های فوماژین فراهم می کند و در نهایت باعث ضعف عمومی گیاه و کاهش باروری آن می شوند.

چرخه زندگی زنجرک

زنجرک انبه زمستان را به صورت حشره کامل و بیشتر روی درختان انبه و لا به لای شاخ و برگ ها و در شکاف پوست تنه می گذارند. بسته به شرایط محیطی و نوع منطقه، همزمان با شروع گلدهی به سمت درختان انبه جلب شده و شروع به تغذیه و جفت گیری و تخم ریزی می کنند. تخم گذاری حشره به صورت انفرادی یا دسته های ۲ الی ۵ تایی درون جوانه های گل و درون محورهای اصلی و فرعی گل آذین انجام می شود.

پوره های سن اول پس از ظهور بلافاصله فعالیت خود را روی گل آذین آغاز می کنند و پس از گذرانیدن پنج سن پورگی به حشره کامل تبدیل می شوند و حشره های کامل نسل جدید با تغذیه از شیره نباتی برگ های جوان و جوانه های برگ تا اواسط آبان ماه به فعالیت خود ادامه می دهند. و از اواسط آبان ماه با کاهش تدریجی هوا و توقف رشد رویشی گیاه به صورت غیرفعال درآمده و دوبار از اواسط دی ماه با گرم شدن تدریجی هوا و ظهور جوانه های گل روی درختان انبه فعالیت خود را از سر می گیرند بنابراین حشره یک نسل در سال دارد.

جدول زیر خلاصه ای از چرخه زندگی زنجرک انبه را در دو منطقه میناب و سیاهو در سال های ۱۳۷۴-۱۳۷۵ نشان می دهد.

مبارزه با زنجرک

پیشگیری:

رعایت نکات زیر باعث کاهش شدید جمعیت آفت می شوند:

• عدم کشت مخلوط انبه، مرکبات و نخیلات.
• رعایت اصول صحیح باغبانی در کاشت انبه به ویژه رعایت فواصل کاشت مناسب (برای ارقام بذری فاصله کشت ۸٫۸ متر یا ۱۰٫۱۰ متر پیشنهاد می شود).
• مدیریت صحیح آبیاری و جلوگیری از آبیاری بیش از حد و بی رویه در باغ های انبه.
• تغذیه مناسب درختان انبه به منظور افزایش عملکرد محصول و همچنین بالا بردن مقاومت درختان در مقابل آفات و امراض.
• احداث باغ های یک دست انبه با استفاده از یک رقم انبه، چون وجود ارقام مختلف انبه در یک باغ باعث طولانی شدن دوره گلدهی و افزایش خسارت آفت ها و بیماری ها می شود. در چنین شرایطی دفعات مبارزه و هزینه مبارزه نیز افزایش می یابد.
• رعایت بهداشت شامل مبارزه با علف های هرز و جمع آوری تنه های پوسیده و خار و خاشاک در باغ ها و حذف درختان پیر و کهنسال.

مبارزه شیمیایی با زنجرک انبه

1. با توجه به تراکم جمعیت حشره در فصل گلدهی یک الی سه نوبت سمپاشی پیشنهاد می شود. بدیهی است که مبنای تعداد دفعات سمپاشی، نمونه برداری از جمعیت آفت می باشد. براساس منابع، آستانه زیان اقتصادی آفت، وجود دو حشره کامل بیش از چهار پوره روی هر گل آذین ذکر شده است.
2. سمپاشی قبل از ظهور گل آذین بر علیه حشره های کامل زمستان گذاران به منظور جلوگیری از تخم گذاری: این مرحله از سمپاشی در منطقه میناب در نیمه دوم دی ماه و در منطقه سیاهو نیمه اول بهمن ماه توصیه می شود.
3. سمپاشی بعد از ظهور گل آذین و قبل از باز شدن جوانه های گل: در هنگام باز شدن جوانه های گل روی گل آذین به دلیل فعالیت حشرات گرده افشان باید از عملیات سمپاشی اجتناب کرد.
4. سمپاشی بعد از تشکیل میوه: در صورت نیاز این مرحله همزمان با حداکثر ظهور حشرات کامل نسل جدید می باشد. طبق تجارب به دست آمده در صورت انجام سمپاشی مناسب در مرحله اول و دوم نیازی به سمپاشی مرحله سوم نیست. برای مبارزه این آفت می توان از سموم حشره کش دیمتوات با غلظت یک در هزار و فوزالون با غلظت دو در هزار استفاده نمود. در کشور هندوستان اخیرا از حشره کش کنفیدور به میزان ۲۰ میلی متر در ۱۰۰ لیتر آب برای مبارزه با این آفت استفاده می نمایند.