سیگار الکترونیک، حلال مشکل یا مشکلی جدید؟

اولین مطالعه‌های انجام شده بر روی «ای‌-سیگارت‌ها» این محصول را به عنوان جایگزینی بی‌خطر برای سیگارهای معمولی و یا حتی ابزاری مناسب برای ترک سیگار معرفی می‌کردند. ظاهر شیک و مدرن این محصول، در کنار تبلیغاتی که در راستای بی‌خطر بودن یا کم‌خطر بودن آن در مقایسه با سیگار معمولی می‌شد سبب شد تا استقبال از آن روز به روز افزایش یابد.

در سال ۲۰۱۵ موسسه PHE (Public Health England) وابسته به دپارتمان بهداشت کشور انگلستان با انتشار چند مقاله مدعی شد که سیگار الکترونیک ۹۵ درصد نسبت به سیگار معمولی کم‌خطرتر است (اینجا) و اعلام کرد ۴۰۰ هزار نفر در انگلستان با استفاده از این محصول موفق به ترک سیگار شده‌اند.

مطالعه‌ای دیگر نشان می‌داد که حدود ۴۰ درصد سیگاری‌ها در انگلستان از سیگار الکترونیک برای ترک سیگار استفاده کرده‌اند. انتشار چنین مطالبی منجر به ایجاد این باور عمومی شد که سیگارهای الکترونیکی نه تنها به ترک سیگار کمک می‌کنند، بلکه خود نیز بی‌خطر بوده و در نتیجه می‌توانند جایگزینی سالم یا حداقل کم‌خطر برای سیگار باشند.

امروز و با در نظر گرفتن چنین تبلیغات وسیعی که سیگار الکترونیکی در سرتاسر دنیا دارد چندان دور از ذهن نیست که می‌شنویم در حال حاضر ۵۰۰ «برند» مختلف از این محصول با بیش از ۷۷۰۰ طعم متفاوت در بازار موجود است. این استقبال عمومی حتی منجر به تشویق کمپانی‌های بزرگ تولید‌کننده محصولات دخانی از جمله رینولدز (تولیدکننده سیگارهایی همچون کامل، کنت و پالمال) و آلتریا (تولیدکننده مارلبورو) شده تا سیگارهای الکترونیکی مخصوص خود را تولید کرده و پا به بازار رقابتی این محصول بگذارند.

اما این تمام ماجرا نیست.

سیگار الکترونیکی چیست؟

گذشته از شکل، رنگ و نام‌های متفاوت، همه انواع سیگارهای الکترونیک به این منظور ساخته شده‌اند که امکان تولید و بلعیدن بخار یا دود حاوی نیکوتین را برای مصرف‌کننده فراهم کنند.

باتری به کار رفته در ساختار اغلب ای-سیگارت‌ها انرژی لازم برای گرم کردن مایع موجود در آن که حاوی گلیسرین، پروپیلن گلیکول و نیکوتین است را فراهم می‌کند. مایع مزبور نیز پس از داغ شدن تبدیل به بخار شده و قابل استعمال می‌شود.

پروپیلن گلیکول ترکیبی بی‌رنگ و با طعم شیرین است که در صنعت پلاستیک‌سازی و همچنین صنایع غذایی به کار می‌رود. گلیسرین نیز همچون پروپیلن گلیکول ماده بی‌رنگ و شیرینی است که معمولا از چربی‌های حیوانی و روغن‌های گیاهی تهیه می‌شود. علاوه بر مواد اصلی ذکر شده، مایع نیکتون‌دار ای‌سیگارت‌ها ممکن است حاوی مواد دیگری برای ایچاد رنگ، طعم و بوهای مختلف نیز باشند.

چرا سیگار الکترونیکی تاثیر چندانی در ترک اعتیاد ندارد؟

بعضی از مطالعه‌های انجام‌شده نشان می‌دهد که مصرف سیگار الکترونیکی هیچ تغییری در نوع و میزان مصرف سیگار در افراد ایجاد نکرده است. یکی از دلایل این موضوع به این حقیقت برمی‌گردد که دود کردن منجر به تقویت عادت تکراری حرکت دست به سمت دهان و برعکس  می‌شود که هنگام سیگار کشیدن عادی نیز اتفاق می‌افتد و در نتیجه «هویت سیگاری بودن» فرد را زنده نگه می‌دارد. از طرف دیگر ماده‌ای که منجر به اعتیاد به سیگار می‌شود نیکوتین است و این ماده در ترکیب سیگارهای الکترونیکی (حداقل در اغلب نمونه‌های موجود) نیز وجود دارد.

نداشتن بوی زننده و حتی داشتن بوی مطبوع ممکن است در ابتدا به نظر ویژگی مثبتی برای این محصول تلقی شود اما در حقیقت این امکان را به مصرف‌کننده می‌دهد تا در مکان‌هایی مثل منزل، محل کار و یا مکان‌های عمومی که امکان کشیدن سیگارهای معمولی وجود ندارد سیگار دود کند. موضوعی که منجر به افزایش مصرف نیکوتین و در نتیجه وابستگی بیشتر فرد به آن می‌شود.

به این نکته توجه کنید که علی‌رغم تمامی ادعاهای تولید‌کنندگان محصولات سیگارهای الکترونیکی تاکنون هیچیک از این کمپانی‌ها درخواستی برای ثبت محصول خود به عنوان یک محصول کمکی در ترک سیگار به سازمان غذا و داروی آمریکا یا سازمان‌های مشابه در سایر کشورها ارائه نداده‌اند.

چه از طریق کشیدن سیگار و چه با دود کردن سیگار الکترونیکی، نیکوتین موجود در هر یک از این محصولات با افزایش ترشح و تراکم هورمون دوپامین منجر به تحریک سیستم پاداش مغز می‌شود. علاوه بر این، نیکوتین با تحریک عصب‌ها سبب افزایش ترشح نورآدرنالین یا نوراپی‌نفرین می‌شود. این دو ماده سبب ایجاد حس مطبوع سرخوشی و احساس آرامش موقت می‌شوند. در نتیجه شخص پس از کاهش این احساس تمایل به مصرف دوباره نیکوتین و زنده شدن دوباره حس سرخوشی خواهد داشت. روندی که منجر به بروز اعتیاد به نیکوتین می‌شود.

گلیسرین و پروپیلن گلیکول

آزمایش‌های انجام شده بر روی دو ماده اصلی دیگر تشکیل‌دهنده مایع سیگارهای الکترونیک نشان می‌دهد که در دمای تبخیر هر دو ماده به ترکیب‌های کربونیل شامل فرمالدئید و استالدئید تبدیل می‌شوند که هر دوی این ماده‌ها به عنوان عوامل سرطان‌زا شناخته شده‌اند.

در بسیاری از سیگارهای الکترونیک آزمایش شده، بیش از ۱۰ درصد کل مولکول‌های ایجاد‌شده از پروپیلن گلیکول در نهایت به ترکیبات فرمالدئیدی با غلظتی حتی بیشتر از نیکوتین تبدیل می‌شوند. تحقیقی دیگر مدعی شده که فرو بردن بخار فرمالدئید از طریق سیگارهای الکترونیک پنج تا ۱۵ برابر سیگار معمولی، فرد را در خطر ابتلا به سرطان قرار می‌دهد. همچنین مواد طعم‌دهنده دی‌استیل و استیل پروپیونیل که در ساختار این محصول‌ها به کار می روند منجر به صدمه به دستگاه تنفس می‌شوند.

کودکان و نوجوانان، جمعیت مخاطب

فروش سیگار به کودکان و نوجوانان در اغلب نقاط دنیا از نظر قانون ممنوع است. از طرف دیگر کنترل توسط بزرگسالان در منزل و مدرسه امکان مصرف سیگار توسط کودکان و نوجوانان را تا درصد زیادی کاهش می‌دهد. اما واقعیت این است که شاید بوی سیگار مهمترین عاملی باشد که به بزرگسالان کمک می‌کند تا بتوانند بر مصرف سیگار توسط کودکان و نوجوانان کنترل داشته باشند.

حال تصور کنید محصولی به بازار بیاید که به صورت همزمان هم دردسر خرید هر روزه سیگار را برای کودکان و نوجوانان حل کند و هم به علت عدم تولید بو، امکان «گیر افتادن» آن‌ها در هنگام و پس از مصرف سیگار را تا حد زیادی کاهش دهد. دقیقا همان ویژگی‌هایی که کودکان و نوجوانان را هدف می‌گیرتد.

جالب اینجاست که تولید‌کنندگان سیگارهای الکترونیکی خود به این موضوع واقفند و طعم‌های مایع نیکوتین خود را طوری انتخاب می‌کنند که باب طبع کودکان و نوجوانان باشند. مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌های ایالات متحده اخیرا آماری منتشر کرده که نشان می‌دهد مصرف ای-سیگارت در میان دانش‌آموزان راهنمایی و دبیرستان، نسبت به پنج سال پیش حدود ۱۰ برابر افزایش داشته است.

امکان انفجار کپسول و صدمه‌های ناشی از آن

حدود یک سال قبل (فوریه ۲۰۱۶) روزنامه دیلی میل مطلبی در مورد مایک بنت مردی ۴۷ ساله منتشر کرد که بر اثر انفجار سیگار الکترونیکی در جیبش دچار سوختگی شدید شده بود. سوختگی که منجر به بستری شدن ۱۰ روزه او  در بیمارستان و حتی انجام پیوند پوست برای ترمیم ضایعه ناشی از سوختگی شده بود. او حتی پس از مرخص شدن از بیمارستان دچار آسیب عصبی در ناحیه سوختگی شد.

در ماه اکتبر سال ۲۰۱۶ نیز مرد ۲۴ ساله دیگری هشت دندان خود را به علت انفجار سیگار الکترونیکی در هنگام استعمال از دست داد. از این دست نمونه‌ها تا کنون در نقاط مختلف دنیا کم و بیش گزارش شده‌اند.

باتری‌های لیتیمی که در ساختار ای-سیگارت‌ها به کار رفته‌اند ولتاژی دو برابر ولتاژ باتری‌های معمولی تولید می‌کنند. این باتری‌ها در صورت بروز آسیب مکانیکی یا ایجاد دمای بیش از اندازه ممکن است منفجر شوند. باتری‌های لیتیمی به دلیل دارا بودن پتانسیل ذخیره میزان زیادی از انرزی در ساختار این محصولات به کار می‌روند. اما با اینحال ممکن است بیش از اندازه تحملشان داغ شده و ایجاد انفجار کنند.

سوختگی شدید، آسیب به ریه، پارگی زبان، شکستگی استخوان‌ها و دندان‌ها و سوختگی صورت نمونه‌هایی از صدمه‌هایی هستند که ممکن است در صورت انفجار ای-سیگارت به وجود بیایند.

مشکل مربوط به استانداردهای ساخت محصول و قوانین و مقررات

جدا از مواد اصلی تشکیل‌دهنده این محصول که با آن اشاره شد، افزودنی‌های شیمیایی مورد استفاده در تولید آن همچنان نامشخص و غیراستاندارد است. علاوه بر این میزان نیکوتین استفاده شده در انواع مختلف سیگارهای الکترونیکی حتی آنهایی که توسط یک نام تجاری مشخص تولید شده‌اند غیر استاندارد و متفاوت است.

بر اساس گزارش موسسه ریه آمریکا مخزن‌هایی که به عنوان جایگزین مخزن اولیه و برای شارژ مایع حاوی نیکوتین استفاده می‌شوند حاوی میزان نیکوتین متفاوت با مقدار ذکر شده بر روی برچسب بوده و حتی بعضی از انواع مدعی بدون نیکوتین بودن مایع مزبور، دارای مقادیری از این ماده هستند. موارد ذکر شده اگرچه ممکن است به صورت موردی چندان با اهمیت به نظر نرسند اما امکان مطالعه بر روی انواع این محصول و نتیجه‌گیری در مورد درجه خطرناک‌بودن آن را از محققان سلب می‌کنند. در حقیقت وقتی ندانیم دقیقا در مورد چه چیزی حرف می زنیم امکان بررسی کامل و همه‌جانبه خطرهای ناشی از آن را نیز نخواهیم داشت.

البته مشکل ناشناخته و بی‌مقررات بودن این مجصولات در کشورهای غربی تا حدود زیادی در حال حل شدن است. به عنوان مثال در ماه اوت گذشته موسسه غذا و داروی آمریکا همه تولید‌کننده‌های محصولات دخانی الکترونیکی را ملزم به ارایه لیست کاملی از ترکیبات به کار رفته در محصولات خود به علاوه مطالعه‌های انجام شده در زمینه تاثیرات منفی آن‌ها بر سلامت فرد مصرف‌کننده و اطرافیان کرد.

برای اینکه بتوان به نتیجه علمی در مورد کم‌خطر بودن یا نبودن سیگارهای الکترونیکی در مقایسه با سیگارهای معمولی رسید مدت زمان بیشتری مورد نیاز است. بیماری‌های مزمنی همچون سرطان در گذر زمانی طولانی ایجاد می شوند و در نتیجه مطالعه بر روی آنها نیاز به زمانی در حد چند دهه دارد.

اما آنچه مسلم است این است که سیگارهای الکترونیک نه تنها وسیله مناسبی برای ترک سیگار نیستند بلکه به علت دارا بودن نیکوتین و روش استفاده مشابه سیگارهای معمولی، خود می‌توانند اعتیادزا و یا تشدید‌کننده اعتیاد باشند. علاوه بر این، اینگونه محصول‌ها دارای خطرهایی از جمله آسان بودن دسترسی برای کودکان و نوجوانان هستند که آن‌ها را از سیگارهای معمولی خطرناک‌تر می‌کند. در نتیجه و بر خلاف ادعاهای تولید‌کنندگان، ابداع سیگارهای الکترونیک و استقبال روزافزون از آنها نباید به عنوان پدیده‌ای میمون و مبارک تلقی شود.