حقایق جالب در مورد مسجد سپهسالار تهران

مسجد سپهسالار تهران یکی از زیباترین بناهای مذهبی-تاریخی تهران است. معماری این مسجد زیبا و بزرگ، تمامی مولفه‌های هنر ایرانی را در خود جای داده و یکی از باشکوه‌ترین بناهای فرهنگی ایران محسوب می‌شود. مسجد سپهسالار تهران دارای شاخصه‌های خاصی از لحاظ معماری و تاریخی است.  با این مقدمه به سراغ حقایق مسجد سپهسالار تهران می‌رویم.

۱. مسجد سپهسالار، نخستین و بزرگترین مسجد تهران محسوب می‌شود.

۲. مسجد سپهسالار به همراه مدرسه سپهسالار در ضلع جنوب شرقی میدان بهارستان، در کنار عمارت بهارستان قرار دارد.

۳. بانی مسجد سپهسالار، میرزا حسین خان سپهسالار قزوینی، صدراعظم دوره ناصرالدین شاه قاجار است.

۴. سپهسالار ۲۰ سال از عمر خود را در خارج از ایران سپری کرده بود. وی ۱۲ سال از این ۲۰ سال را در استانبول  ترکیه گذرانده و با مشروطه‌خواهی در این کشور آشنایی کام داشت.

۵. سپهسالار در سال ۱۲۵۸ شروع به ساخت مسجد سپهسالار کرد، اما دو سال پس از آن درگذشت. پس از مرگش، برادرش یحیی‌خان مشیرالدوله آن را تکمیل کرد.

۶. طراحی مسجد سپهسالار، بر اساس طرح و نقشه‌ی بناهای شرقی اسلامی طراحی شده و آمیزه‌ای از معماری مساجد ایرانی و معماری مساجد استانبول است.

۷. مسجد سپهسالار اگرچه با معماری برخی مساجد استانبول تلفیق شده، اما از هر نظر تابع الگوهای معماری سنتی ایران است.

۸. مهندس طراح مسجد سپهسالار، اولین مهندس و معمار تحصیل‌کرده ایرانی با نام مهدی خان ممتحن‌الدوله شقاقی و معمار آن استاد حسن معمار قمی بوده است.

۹. مدت زمان ساخت بنای اصلی مسجد سپهسالار پنج سال به طول انجامید.

۱۰. آن بخش از مسجد که امروزه به‌عنوان دارالقرآن شناخته می‌شود، تالاری است که در سال ۱۳۲۰ ساخته شده است.

۱۱. نمازخانه مسجد سپهسالار جمعا ۴۴ ستون دارد و به چهل‌ستون معروف است. در گذشته حوض نسبتا بزرگی در میانه آن وجود داشت که وضوخانه بود. دور وضوخانه چهل شیر فلزی بود که آن را به چهل‌شیر نیز معروف کرده بود.

۱۲. آب وضوخانه مسجد سپهسالار از آب قنات تامین می‌شد و به روایتی آب‌انبار مسجد محسوب می‌شده و آب آن به مصرف آشامیدن نیز می‌رسید.

۱۳. صحن مسجد سپهسالار دارای چهار باغچه، چهار خیابان و حوض بزرگی در میانه آن است.

۱۴. از زیبایی‌های مسجد سپهسالار، گنبد ویژه آن است. این گنبد که به صورت دو گوش خوابیده است، از شیوه معماری مساجد ترکیه الگو گرفته است.

۱۵. مصالح اصلی به کاررفته در ساخت مسجد سپهسالار آجر است.

۱۶. تزییناتی مثل یزدی‌بندی و مقرنس‌کاری، کاسه‌بندی و کاشی‌کاری به‌طور گسترده‌ای در بنا به کار رفته است.

۱۷. تزیینات دیگر بنا تزیینات چوبی آن است. تزیینات چوبی روی درهای حجره‌ها و در اصلی شبستان به‌صورت گره‌چینی دیده می‌شوند.

۱۸. تزیینات فلزی نیز در درب ورودی غربی و پشت پنجره ها به‌صورت فرفوژه دیده می‌شوند.

۱۹. مسجد سپسالار تهران از لحاظ معماری، در زمره مساجد چهارایوانی قرار می‌گیرد.

۲۰. مسجد و مدرسه سپهسالار روی هم ۸ مناره بلند دارند که بلندترین آن‌ها ۳۷ متر و کوتاه‌ترین آن‌ها ۲۵ متر است.

۲۱. در بخش بالای ایوان شمالی مسجد، دو گلدسته ساخته شده که در میان آن‌ها ساعت بزرگ و زیبایی قرار گرفته که دارای سه ناقوس است. این ساعت فرانسوی است و تاریخ ساخت آن به ۱۸۸۰ میلادی می‌رسد.

۲۲. ساعت درون یک اتاقک ۵×۵ متری کاشی‌کاری‌شده جای‌ گرفته و دارای دو رویه است. یک رویه به سمت مدرسه سپهسالار و رویه دیگر آن به سمت عمارت بهارستان قرار گرفته است.

۲۳. بزرگترین و بازترین فضایی که در مسجد می‌توان سراغ گرفت، شبستان تابستانی است که به گنبدخانه نیز شهرت دارد.

۲۴. شبستان زمستانی مسجد یکی از زیباترین بخش‌های مسجد است که ۲۴ستون سنگی یکپارچه دارد و بین هر چهار ستون آن یک سقف گنبدی شکل قرار گرفته که از درون دارای گچ‌بری است.

۲۵. محراب مسجد به‌طور کامل از مرمر ساخته شده، بالای آن با مقرنس و گچ‌بری تزیین شده و در شبستان زمستانی قرار گرفته است.

۲۶. مقرنس‌کاری و گچ‌بری شبستان که به‌صورت اسلیمی و کتیبه خطاطی شده، در سال ۱۳۵۰ خورشیدی توسط استاد حسین لرزاده و استاد محمدحسین شکل‌آبادی ساخته شده که بسیار زیبا و چشم‌نواز است.

۲۷. تعداد ۶۰ حجره در اطراف صحن مسجد قرار دارد که بر زیبا‌یی‌ معماری مسجد می‌افزاید. این حجره‌ها نسبت به حجره‌های مدرسه سپهسالار، بزرگتر و روشن هستند. در سردر هریک از حجره‌ها طرحی بدیع و مجزا از دیگر مقرنس‌کاری‌های زیبا تزیین شده است.

۲۸. مدرس‌ها از دیگر بخش‌های مسجد بودند که کارکرد آن‌ها تدریس قرآن و احکام بوده است. دو عدد از مدرس‌ها در دو طرف شبستان تابستانی قرار داشت و به آن متصل بودند.

۲۹. کتابخانه مسجد سپهسالار از مهم‌ترین بخش‌های مسجد است که اهمیت مسجد را دوچندان می کرد

۳۰. کتابخانه مسجد سپهسالار در سال شمسی ۱۲۵۹ با خرید کتابخانه ۴۰۰۰نسخه‌ای اعتضادالسلطنه، توسط سپهسالار پایه‌گذاری شد.

۳۱. معمار کتابخانه مسجد سپهسالار، ماکسیم سیرو، معمار فرانسوی بود. بخش کتابخانه در ابتدا جزی مسجد بود که به‌صورت هماهنگ با بنای اصلی به مجموعه اضافه شد.

۳۲. کتابخانه مسجد بیش از ۴۲۰۰  کتاب خطی به خط مولفان و نزدیک به ۱۰۰۰۰ کتاب چاپ سنگی در کتابخانه دارد.

۳۳. برای اولین بار، فرهنگستان ایران در مسجد سپهسالار جای گرفت. خاطرات فرهنگستان اول را می‌توان در این کتابخانه بازسازی شده یافت.

۳۴. مسجد سپهسالار تهران در سال ۱۳۱۵ با شمار ۲۶۰ به ثبت آثار ملی رسید.

۳۵. بعد از شکل‌گیری انقلاب اسلامی، مسجد سپهسالار به مسجد شهید مطهری تغییر نام داد.

۳۶. از اتفاقات تاریخی که در این مسجد رخ داد، ترور وزیر دوره پهلوی، عبدالحسین هژیر بود.

۳۷. در پایان باید گفت بعد از شکل‌گیری انقلاب اسلامی، مسجد سپهسالار به مسجد شهید مطهری تغییر نام داد. عظمت و شکوه معماری مسجد سپهسالار واقع در میدان بهارستان، در حال حاضر آن را در فهرست زیباترین مساجد ایران قرار داده و جلوه‌های هنر ملی و سنتی ایرانی. اسلامی را می‌توان در این بنا مشاهده کرد.