آیا جغرافیا بر روی آواهای زبانی تاثیرگذار است؟

بر پایه یک پژوهش جدید که در نشریه «پلوس وان» به چاپ رسیده، جغرافیا و محیط محل زندگی بر روی نوع آواهای مورد استفاده در زبان های مختلف تاثیر دارد.

به نوشته مجله «نشنال جئوگرافیک»، چلِب اِوِرِت، زبانشناس از دانشگاه میامی، نویسنده این تحقیق می‌گوید: «نظریه من این بود که وجود آواهایی بخصوص در زبان‌های رایج در ارتفاع‌های بلند معمول‌تر است.»

وی می‌افزاید: «به هیچ وجه معتقد نبودم که مدرک اثبات چنین نظریه‌ای را کشف خواهم کرد، اما وقتی به داده‌های اطلاعاتی نگاه کردم، نحوه پخش این آواها بسیار توجهم را جلب کرد.»

این پژوهشگر با استفاده از پایگاه داده‌های اطلاعاتی دسته بندی شده حدود ۷۰۰۰ زبان بر مبنای ویژگی‌های خاص آنها، موقعیت مکانی چیزی نزدیک به ۶۰۰ زبان را از مجموع تعداد یاد شده مورد بررسی قرار داد.

اِوِرِت به این نتیجه رسید که ۹۲ زبان از مجموع زبان‌های مورد بررسی، دارای هم خوان (صامت)های پَرانِشی هستند، آواهایی که از طریق باز و بستن هم‌زمان حفره دهان و چاکنای (فاصله میان تارآواها) تولید می‌شوند. این دسته صداها در زبان انگلیسی وجود ندارند.

بیشتر زبان‌هایی که هم خوان‌های پَرانِشی در آنها مشاهده می‌شود در مناطق مرتفع یا در نزدیکی آنها وجود دارند. در این تحقیق منظور از مناطق مرتفع، موقعیت‌های جغرافیایی است که در سطح ۱۵۰۰ متری از سطح دریا قرار گرفته‌اند. مناطقی از قبیل ناحیه کوردیلِرا در آمریکای شمالی، فلات مرتفع آند (آلتی پلانو)، فلات آفریقای جنوبی و حوزه قفقاز، بلندی‌های اتیوپی و فلات جاواختی (در گرجستان) از جمله این موقعیت‌های جغرافیایی محسوب هستند.

چلِب اِوِرِت به یاد می‌آورد زمانی که این کشف در برابر دیدگانش قرار گرفت «از پشت میزم بلند شدم و با خودم گفتم این دیگر دیوانه کننده است…چطور تاکنون متوجه این مسئله نشده بودیم؟»

اما ریشه چرایی این ویژگی زبانی، آن طور که اِوِرِت می‌گوید، آسان‌تر بودن تولید هم خوان‌های پَرانِشی در ارتفاعات بلند است. چرا که در این مناطق فشار هوا با افزایش ارتفاع کاهش یافته و فشردن هوای رقیق، انرژی کمتری نیاز دارد: «برخی می‌گویند این تنها یک تصادف تاریخی است، که موجب شده تا زبان‌های دارای آواهای پرانشی در مناطق مرتفع رواج پیدا کنند».

این زبان شناس در عین حال تاکید می‌کند که «چنین چیزی امکان دارد، اما احتمال آن کم است…در واقع [در این الگوی کشف شده] هیچ استثنایی وجود ندارد».

البته در عمل یک استثنا وجود دارد. در میان تمامی این مناطق، زبان مردمان یک ناحیه دارای هم خوان‌های پَرانِشی نبود: «فلات تبت» که چلِب اِوِرِت می‌گوید [هنوز] برای تفاوت زبان این منطقه با دیگر نقاط مشابه توضیح علمی نیافته است.