آیا سیاره‌ها هم می‌توانند هوشمند باشند؟

عموماً هوشمندی به‌عنوان یکی از خصوصیات فردی انسان‌ها شناخته می‌شود، ولی می‌تواند خصوصیات مجموعه‌‌ها نیز محسوب شود. به‌عنوان مثال، حشراتی که به‌صورت جمعی تصمیم می‌گیرند نیز می‌توانند هوشمند محسوب شوند.

حتی سلول‌ها و ویروس‌ها نیز تا حدودی رفتارهای هوشمندانه دارند که خود آن‌ها نیز مجموعه‌ای از فرآیندهای شیمیایی هستند، ولی رفتارهای هوشمندانه دارند. هوشمندی انسان‌ها بیشتر ریشه در رفتارهای اجتماعی دارد. این مثال‌ها نشان می‌دهد که هوشمندی در مقیاس‌های زمانی و مکانی گوناگونی می‌تواند تعریف شود. در مقاله‌ی جدیدی که مجله‌ی International Journal of Astrobiology به چاپ رسانده است، محققین وجود هوشمندی در مقیاس سیاره‌ها را مورد بررسی قرار داده‌اند.

محققین بر اساس فرضیه‌ی گایا، مطالعات خود را شروع کرده‌اند. طبق این فرضیه، «بیوسفر» به شدت با سیستم‌های غیرزنده‌ای مانند هوا، آب و زمین برهمکنش داشته است تا سکونت‌پذیری کره‌ی زمین را حفظ کند. اگر این فرضیه درست باشد، باید گفت که سیاره‌ها نیز تا حدودی هوشمند هستند. نکته‌ی کلیدی اینجاست که فعالیت‌ جمعی زندگی، سیستمی ساخته است که می‌تواند خودش را حفظ کند.

به‌عنوان مثالی دیگر، برخی از مطالعات جدید نشان داده‌اند که درختان جنگلی در زیر زمین از طریق ریشه به یکدیگر متصل هستند و اگر یک بخش از جنگل نیاز به مواد مغذی داشته باشد، این مواد را از طریق شبکه‌ی ریشه‌های زیرزمینی دریافت می‌کند تا بتواند به زندگی ادامه دهد و بنابراین جنگل به حیات خود ادامه می‌دهد.

در حا حاضر، تمدن نسل بشر بر روی زمین توسط دانشمندان به‌عنوان یک «تکنوسفر نابالغ» شناخته می‌شود؛ بدین صورت که سیستم‌های ساخت دست انسان و تکنولوژی‌های توسعه یافته به دست آن‌ها به صورت مستقیم بر روی کره‌ی زمین اثر می‌گذارند، ولی نمی‌توانند خود را به‌صورت خودبه‌خودی حفظ کنند.

به‌عنوان مثال، بیشتر انرژی مصرفی ما شامل مصرف سوخت‌های فسیلی است که اقیانوس‌ها و اتمسفر زمین را نابود می‌کنند. تکنولوژی‌ها و انرژی مصرفی بشر برای زنده ماندن آن مفید هستند، ولی سیاره‌ی زمین را نابود می‌کنند و این نابودی در نهایت منجر به نابودی خود انسان‌ها می‌شود. در واقع ما هنوز به این سطح از توانایی نرسیده‌ایم که بتوانیم از سیاره‌ی زمین استفاده کنیم، ولی آن‌را نابود نکنیم. بنابراین شاید بتوان اینگونه در نظر گرفت که هوشمندی بر روی زمین وجود دارد، ولی این هوشمندی از نوع هوش سیاره‌ای نیست.

محققین ۴ مرحله از گذشته‌ی زمین را مورد بررسی قرار داده‌اند و آینده‌ی محتمل آن‌را پیش‌بینی کرده‌اند. این ۴ مرحله عبارت‌اند از: «بیوسفر نابالغ»، «بیوسفر بالغ»، «تکنوسفر نابالغ» و «تکنوسفر بالغ». آن‌ها با این روش هوشمندی سیاره‌ای و نقش آن در آینده‌ی بلند مدت انسان را مورد ارزیابی قرار داه‌اند. آن‌ها نشان داده‌اند که ۴ مرحله‌ی تکاملی زمین توسط هوش سیاره‌ای ایجاد شده‌اند و شاید بتوان آن‌ها را آینده‌ی دیگر سیارات نیز دانست. بدین ترتیب، شاید بتوان گفت که سیارات نیز می‌توانند هوشمند باشند و شرایط خود را به گونه‌ای مدیریت کنند که امکان حیات روی آن‌ها فراهم شود.