استفاده از تکنیک کریسپر باعث بروز صدها جهش ژنتیکی ناخواسته میشود(بخش اول)
کریسپر روشی برای ویرایش ژنتیکی است که از آن بهعنوان بزرگترین دستاورد پزشکی در سالهای اخیر یاد میشود. اما شاید همین تکنولوژی باعث واقعیت یافتن یکی از بدترین کابوسهای انسان شود.
کریسپر (CRISPR-Cas9) بهعنوان یکی از مهمترین اختراعات پزشکی مدرن شناخته میشود؛ بهگونهای که اکنون رؤیای انجام اصلاح ژنتیکی در جنین انسان بیش از پیش به واقعیت نزدیک شده است. اما این تکنولوژی شاید بیشتر از آنی که قبلا تصور میشد، خطرناک باشد.
معرفی تکنولوژی کریسپر انقلابی در زمینهی علم ویرایش ژنها ایجاد کرد؛ اما اکنون دانشمندان دریافتهاند که همین تکنولوژی باعث وقوع صدها جهش ژنتیکی ناخواسته در ژنوم یک ارگانیسم میشود. با توجه به اینکه هماکنون آزمایشهای بالینی در مورد کریسپر روی انسانها در جریان است، یافتهی اخیر باعث ایجاد نگرانیهای جدی در بین محققان شده است.
استفان تسانگ از مرکز تحقیقات پزشکی دانشگاه کلمبیا، در این مورد میگوید:
ما معتقدیم که ضرورت دارد جامعهی علمی خطرات استفاده از کریسپر را در نظر بگیرد. کریسپر باعث ایجاد جهشهای غیر هدفمند میشود. این جهشها شامل جهشهای تک نوکلئوتیدی و جهش در مناطق غیر کد در ژنوم میشود.
تسانگ به همراه تیم تحقیقاتیاش برای اولین بار به مطالعه و مانیتورینگ کل ژنوم یک ارگانیسم زنده پرداختند؛ ارگانیسمی که پیش از این در آن از روش ویرایش ژنی کریسپر استفاده شده بود. آنها به دنبال کشف جهشهای ژنی ناخواسته در بخشهایی از ارگانیسم بودند که بهکلی با ناحیهی هدف کریسپر غیر مرتبط بودند.
در مطالعات در مورد اثرات استفاده از کریسپر در ارگانیسمها، هیچ اثری از جهشهای ناخواسته یافت نشده بود. دلیل این امر شاید به نوع ابزار استفادهشده در این مطالعات برگردد. در مطالعات پیشین از الگوریتمهای رایانهای برای اسکن بخشهایی از ارگانیسم استفاده شده بود که مرتبط با منطقهی هدف بودند و احتمال بروز جهش در آنها، بسته به نوع ویرایش ژنی انجامشده، بیشتر بود.
الکساندر بوساک از دانشگاه آیوا و یکی از اعضای تیم تسانگ، در این مورد اینگونه توضیح میدهد:
زمانی که شما از تکنیک کریسپر در سلولها یا بافتها در ابعاد محدود استفاده میکنید، این الگوریتمهای پیشبینی کننده کار خود را بهخوبی انجام میدهند. اما تاکنون تعیین توالی ژنی جامع در حیوانات زنده با هدف کشف جهشهای ناخواسته در نواحی غیر مرتبط انجام نشده بود.
اگر در جریان اخبار مربوط به کریسپر قرار ندارید، بدانید که صحبتها در مورد توسعهی یک تکنولوژی شگفتانگیز در زمینهی ویرایش ژن از چند سال پیش شروع شد. از آن زمان تاکنون، از کریسپر بهعنوان انقلابی در پزشکی مدرن یاد میشود. دانشمندان با استفاده از تکنولوژی کریسپر قادرند تغییرات خاصی در دیانای انسانها، حیوانات و گیاهان اعمال کنند.
در واقع کریسپر همانند یک ابزار برش و چسباندن (کات و پِیست) است. محققان با استفاده از آن میتوانند ژنهای مشخصی از یک ژنوم را بردارند و آن را با یک دیانای دلخواه جایگزین کنند. به این ترتیب برای مثال میتوان ژنهای معیوب را با انواع سالم جایگزین کرد.
بر خلاف دیگر ابداعات دنیای پزشکی، کریسپر با گذشت چندین سال توانسته است انتظارات را برآورده کند و اکنون پزشکان از پتانسیل آن در زمینهها مختلف بهره میبرند. در سالهای اخیر از ابزار کریسپر برای دخالت و اعمال تغییر در مرکز کنترل سرطان در بدن، بهبود جهشهای ژنتیکی عامل کوری، درمان بیماریهای ژنتیکی در حیوانات زنده و حتی در مطالعات مربوط به ویرایش جنین انسان با هدف یافتن علل نازایی و سقط جنین غیر عمدی استفاده شده است.
با اینکه در برخی از مطالعات گذشته نشانههایی از جهشهای غیر هدفمند در اثر استفاده از کریسپر یافت شده بود؛ اما این یافتهها نتوانسته بودند باعث توقف آزمایشهای انسانی کریسپر شوند.