اصول کلی ساخت دیوار سنگی
در ساخت دیوار سنگی به مانند دیگر فعالیت‌های عمرانی ضروری است که هم مصالح دارای استانداردهای فنی لازم باشد و هم نحوه اجرا، از اصول کلی مربوطه پیروی کند.
کاربردی از ساخت دیوار سنگی
وزن سنگ
چون وزن مخصوص سنگ‌ها محدوده گسترده‌ای را شامل می‌شود (از ۲۸۰۰ تا ۱۳۰۰ کیلوگرم در متر مکعب)، ابعاد سنگ معیار مناسبی برای سنجش تناسب آن برای استفاده در بناهای سنگی نیست. در کل وزن یک پاره سنگ طبیعی که برای ساختن دیوار سنگی انتخاب می‌شود باید در حدی باشد که یک نفر بتواند آن را برداشته و در دیوار جای دهد. از اینرو سنگ‌هایی با وزن مخصوص کم، به نسبت دارای ابعاد بزرگتری بوده و بناهای زیباتر و مستحکم تری ایجاد خواهد کرد ولی باید توجه داشت که اغلب، مقاومت فشاری سنگ با وزن مخصوص آن رابطه مستقیم داشته و استفاده از سنگ‌هایی با وزن مخصوص کم برای دیوارهای باربر توصیه نمی‌شود.
نحوه اسقرار سنگ
سنگ باید در دیوار به حالت طبیعی یعنی در راه خواب خود قرار بگیرد. این مسئله در مورد سنگهای لایه لایه، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. به طور کلی، راستای نیروهای وارده بر روی هر قطعه سنگ ساختمانی، باید عمود بر رگه یا خواب طبیعی آن باشد.
نمای سنگ
نمای سنگ باید صاف و سالم باشد و در ساخت دیوار سنگی باید با استفاده از سنگهای کوتاه ریشه و بلند ریشه قفل و بست لازم را ایجاد کرد. ریشه سنگ در دیوار نباید از ۱۵ سانتیمتر کمتر شود. به طور کلی باید به ازای هر ۲ سنگ راسته، حداقل یک سنگ کله و در هر متر مربع نمای دیوار سنگی حداقل یک سنگ عمقی به کار رود.
قفل و بست سنگ‌ها در ساخت دیوار سنگی
در ساخت دیوار سنگی، باید با استفاده مناسب از سنگهای کوتاه ریشه (راسته) و بلند ریشه (کله و عمقی) قفل و بست لازم را ایجاد کرد. ریشه سنگ در دیوار نباید از ۱۵ سانتیمتر کمتر باشد. به طور کلی به ازای هر ۲ سنگ راسته، حداقل یک سنگ کله و در هر متر مربع نمای دیوار، حداقل یک سنگ عمقی باید به کار رود (در هر رج بایستی یک سوم سنگ‌ها، سنگ کله باشد).
در دیوارهایی که بین فضای داخلی و خارجی یک ساختمان در منطقه رطوبتی قرار دارند، بهتر است اندازه ریشه سنگهای عمقی به اندازه دوسوم کلفتی دیوار، و نه بیشتر، در نظر گرفته شود. زیرا سنگی که ریشه آن تمام کلفتی دیوار را بپوشاند، ممکن است باعث نفوذ رطوبت از خارج دیوار به داخل ساختمان شود. پشت این سنگ عمقی، به نسبت ضخامت دیوار، یک سنگ راسته یا یک سنگ کله قرار می‌گیرد. اگر ضخامت دیوار از حدود ۶۰ سانتیمتر بیشتر شود، ردیفی از سنگهای کله که حداقل ۱۵ سانتیمتر یکدیگر را بپوشانند، در تمام ضخامت دیوار به دنبال هم قرار می‌گیرند. بدیهی است در مناطق و موارد دیگر، از جمله در دیوارهای داخلی، در صورت امکان، می‌توان از سنگ عمقی با ضخامتی برابر با کلفتی دیوار (تا ۶۰ سانتیمتر) استفاده کرد.
ضخامت دیوار سنگی
ضخامت دیوار سنگی با ملات نباید از ۴۰ سانتیمتر کمتر شود، ولی چون بیشتر سنگهای طبیعی عایق حرارتی خوبی نیستند، بهتر است دیوارهایِ سنگیِ جداره بیرونیِ ساختمان‌ها را با ضخامتی حداقل برابر با ۴۵ سانتیمتر ساخت. برای طولانی کردن زمان عبور سرما و گرما از دیوار سنگی باید به ضخامت دیوار افزود. مقدار ضخامت دیوار سنگی نسبت به ضخامت دیوار آجری با کارکرد مشابه، حداقل سه برابر خواهد بود.
دیوار خشکه چین سنگی
از دیوارهای خشکه چین سنگی فقط برای دیوارهای دو رو نمای حصار استفاده می‌شود. این دیوارها، فقط وزن خود را تحمل می‌کنند و به هیچ عنوان نباید نیرویی به آنها وارد کرد. این دیوارها به علت جابه‌جا شدن و سقوط سنگ‌ها در اثر باران و برف، نفوذ آب به داخل دیوار و همچنین جابه‌جا شدن به وسیله انسان و حیوانات، از پایداری و عمر کوتاهی برخوردارند. حداقل ضخامت قابل قبول دیوارهای سنگی خشکه چین ۶۰ سانتیمتر است. نسبت ارتفاع به ضخامت در این دیوارها، حداکثر سه برابر است.
عدم تماس سنگ‌ها
در دیوارهای سنگی که با ملات ساخته می‌شوند، به منظور انتقال بهتر نیروها لازم است هیچ سنگی مستقیما با سنگ دیگر در تماس نباشد. رابطه بین دو سنگ باید حتما از طریق ملات انجام گیرد، یعنی دور تا دور سنگ‌ها، به جز در قسمت نما، باید توسط لایه‌ای از ملات احاطه شود. سنگ باید به خوبی به ملات بچسبد و سنگهای قسمت توکار (میانی دیوار) باید کاملا در ملات غرق شوند. یعنی در ابتدا فاصله بین سنگهای دو طرف دیوار با ملات پر شده سپس برای افزایش مقاومت هسته دیوار، تکه سنگ های کوچک درون این ملات تازه غرق شوند.
معمول است که فاصله ذکر شده ابندا با تکه سنگ‌هایی که اغلب از قواره کردن سنگ ها بدست می‌آیند پرشده و سپس ملات بر روی آن ریخته می‌شود، در این حالت در اغلب موارد زیر تکه سنگ ها خالی از ملات بوده و هسته دیوار از مقاومت کافی برخوردار نخواهد بود.
بنای رج اول در ساخت دیوار سنگی
در رج زیرین (سنگ‌هایی که بلافاصله بر روی پی، یا زیرسازی قرار می‌گیرند) دیوارهای سنگی، به ویژه دیوارهایی که به صورت خشکه چین بنا می‌شوند، باید از سنگهای بزرگ بلند ریشه (کله و عمقی) استفاده شود. در گوشه‌ها و محل‌های تقاطع دیوارها نیز باید از این سنگ‌ها مصرف شود. بهتر است ارتفاع این سنگ‌ها حدود ۲ برابر ارتفاع سنگهای مجاور باشد. در دیوارهای سنگی با ملات، برای استقرار سنگهای رج اول، باید بر سنگ‌ها را با استفاده از ملات، بر روی پی یا زیرسازی گذاشت، به این صورت که با فشار دست یا کوبیدن با تیشه، سنگ را بر روی ملات مستقر کرد تا ملات در زیر سنگ پخش شده و تمام قسمت‌ها را پر کرد. درزهای قائم را نیز باید با کمچه از ملات پر کرد تا محل عبور و تجمع آب باران و یا لانه حشرات نشود.
ابعاد و اندازه سنگهای رج اول به نسبت دیگر سنگ‌ها در انواع دیوارهای سنگی آورده شده است.
بنایی در سرما
انجام هر گونه بنایی با سنگ، در مواقعی که برودت هوای محل کار یا درجه حرارت مصالح مصرفی از ۵ درجه سانتیگراد کمتر است، مجاز نیست مگر اینکه وسایل کافی برای گرم نگهداشتن محل یا مصالح مصرفی پیش بینی شده باشد تا درجه حرارت از مقدار مذکور کمتر نشود.
نصب سنگ
هنگام اجرای عملیات بنایی نباید سنگ بر روی دیوار در حال ساختن پرتاب یا کشیده شود، بلکه باید با دقت در محل مربوطه نصب گردد تا سنگهای کار گذاشته شده جابه جا نشود. سنگ چینی باید به طور یکنواخت انجام شود به نحوی که هیچ زمان هیچ قسمت بنا، بیش از یک رج از قسمت‌های دیگر آن بالاتر نباشد.
بند افقی سراسری در ساخت دیوار سنگی
در بیشتر دیوارها، اعم از خشکه چین و با ملات، که با نمای در هم (بدون رج و نا مرتب) ساخته می‌شوند، باید در هر یک و نیم متر ارتفاع، یک بند افقی (سراسری) در ضخامت دیوار را ایجاد شود. این کار به منظور محدود کردن در هم ریختگی نما و مهمتر از آن، متعادل کردن دیوار برای انتقال بهتر نیروهای قائم به طرف پایین و پی دیوار انجام می‌شود. برای ادامه دیوارسازی بر روی این بند افقی، همان گونه که در مورد سنگهای رج زیرین دیوار توضیح داده شد، عمل می‌شود.
محافظت
پس از نصب سنگ در دیوار، در هیچ شرایطی نباید ضربه‌ای به سنگ وارد شود. باید توجه داشت که هر گونه تیشه کاری، قلم کاری و نماسازی، حتماً قبل از نصب سنگ در دیوار انجام شود. محافظت از سنگ در برابر عوامل جوی، به ویژه یخ زدگی باید در کلیه مراحل استفاده از سنگ، یعنی از لحظه رسیدن سنگ به کارگاه تا پایان عملیات بنایی به خوبی انجام گیرد.
مرطوب کردن
در هنگام بنایی، باید نخست سنگ‌ها را مرطوب کرده و سپس از آنها استفاده کرد. به علاوه قبل از اینکه یک سنگ کار گذاشته شود، سطح رویی سنگهای رج زیرین را باید حتی المقدور تمیز کرده، مختصری آب روی آن پاشید و سپس ملات را بر روی آن پخش کرد. دیوار تمام شده نیز باید متناسب با اقلیم و فصل تا مدتی پس از بنایی، مرطوب نگهداشته شود.
بند کشی در ساخت دیوار سنگی
استحکام و پایایی دیوارها رابطه مستقیمی با بندکشی دارد لذا ضروری است پس از ساخت دیوار سنگی از مواد و مصالح مناسبی برای بندکشی استفاده شود و در دوره های خاصی نیز بند دیوارها بررسی شده و تعمیرات لازمه صورت پذیرد. برای بند کشی درزهایِ نما بسته به اقلیم، نوع و مقاومت سنگ، نوع و مقاومت ملات، محل احداث دیوار و نوع نماسازی، به تناسب مورد، انواع مختلفی از آن مورد استفاده قرار می‌گیرد که توضیحات کاملی در این مورد در بند کشی و انواع آن آمده است.
نکات مهم در ساخت دیوار سنگی
در دیوارهای سنگی لازم است قبل از هر گونه اقدام، به بعضی از نکات اصولی توجه شود.
- ملات بین دو سنگ نباید ضخیم باشد. حداکثر ضخامت مجاز ملات ۴ سانتیمتر است (به استثنای دیوار بدون رج با نمای نامرتب).
- از ادامه یافتن درزهای قائم جلوگیری شود.
- در ساخت دیوار سنگی هیچ گاه نباید ارتفاع سنگ، از عرض سنگ بزرگتر شود.
- از سنگ‌هایی که زوایای تیز و شکننده دارند (لاشه) نباید استفاده کرد، مگر اینکه قبلا گوشه‌های تیز آن زده شود(قواره).
- از تماس سنگ‌ها با هم (بدون ملات) باید خودداری شود (به استثنای دیوارهای خشکه چین سنگی).
- رگه‌های سنگ باید همیشه به حالت افقی، یعنی حالت طبیعی در بسترشان.
- از کار گذاشتن سنگ‌ها به نحوی که رگه‌های سنگ به صورت مورب قرار گیرد، باید خودداری شود.
- در ساخت دیوار سنگی باید از مصرف کردن سنگهای کاس(توگود)، که خطر شکسته شدن دارند، خودداری شود.
- به منظور حفظ زیبایی و همگنی دیوار ،باید سعی شود که سطح نمای سنگ‌ها با هم اختلاف زیادی نداشته باشد.
- ارتفاع سنگهای پای دیوار سنگی، یعنی فاصله اولین درز افقی تا زمین، نباید از ۳۰ سانتیمتر کمتر شود.
- بهتر است از ایجاد درزهای مورب، به دلیل انتقال نامتناجس نیروها، پرهیز شود.
- از سنگ هایی که زوایای کمتر از ۹۰ درجه دارند، نباید استفاده شود ( به استثنای دیوار بدون رج با نمای مرتب).
- از مصرف کردن خرده سنگ‌ها در نمای دیوار باید خودداری شود.
- نسبت تعداد سنگهای کله به تعداد بقیه سنگ‌ها، نباید در هیچ حالتی کمتر از یک سوم باشد.
- فاصله محورهای دو سنگ کله، از هم، نباید بیشتر از یک و نیم متر شود.
- بالای دیوار را نباید با ملات پوشاند، بلکه باید با پوشش مناسب (سنگی، بتنی یا فلزی)، دیوار را محافظت کرد.
- عرض محل تکیه گاه سنگ بر روی سنگ دیگر ( فاصله افقی دوبند قائم)، حداقل باید ۱۰ سانتیمتر باشد.
