اقیانوس آرام مدفن زباله های بشر

اقیانوس ها هم از دست بشر در امن نیستند. این زیست بوم های بزرگ با وجود زباله های انسانی در حال نابودی هستند. به دلیل وسعت این زیست بوم ها، عمق فاجعه های حیاتی بسیار گسترده خواهد بود.

بویان اسلات؛ یک جوان هلندی نوزده ساله بتازگی سیستمی فوق العاده ساده و ابتدایی را ابداع کرده که از طریق آن شاید بتوان دریاها را از بلای زباله های پلاستیکی نجات داد.

این روش ساده مبتنی بر استفاده از یک قیف بسیار بزرگ است که ظاهرا می تواند در ظرف ده سال آینده حداقل نیمی از زباله های پلاستیکی اقیانوس آرام را که از نظر وزنی معادل ۷۰ میلیون کیلوگرم است، از محیط آبی خارج کند. پروژه برای شروع موفق نیازمند دو میلیون دلار سرمایه است. بویان اسلات می گوید که در واقع ایده اصلی چنین طرحی را مدیون سفری است که حدود سه سال پیش به یونان انجام داد. او در حین غواصی متوجه شد زباله های پلاستیکی موجود در آب دریا واقعا به یک فاجعه تبدیل شده اند. پس از آن بود که تصمیم گرفت این مساله را از دید یک پروژه درسی نگاه کند و برای حل آن چاره ای بیندیشد.

گرداب زباله در اقیانوس ها

مدت هاست دانشمندان درباره حضور گسترده و مهارنشدنی پلاستیک در دریاها و اقیانوس ها هشدار می دهند. شاید یکی از تاسف بارترین آثار این فاجعه را بتوان در اقیانوس آرام جستجو کرد. هم اکنون در بخش مرکزی شمال اقیانوس آرام در حدفاصل ۱۳۵ تا ۱۵۵ درجه غربی و ۳۵ تا ۴۲ درجه شمالی، منطقه ای وجود دارد که از آن تحت عنوان «گرداب زباله اقیانوس آرام» یاد می شود. این گرداب عظیم نخستین بار توسط دریانوردی به نام چارلز مور کشف شد. وی و خدمه کشتی اش که در یک مسابقه قایقرانی شرکت کرده بودند، ناگهان متوجه شدند حجم عظیمی از زباله نه تنها کشتی آنها را احاطه کرده بلکه حتی به آنها اجازه عبور نیز نمی دهد. این وصله ناجور حاصل انباشت میلیون ها تن زباله ای است که طی سال ها به دریاها و اقیانوس ها ریخته شده است. از نظر موقعیت جغرافیایی، هاوایی و ایالت کالیفرنیای آمریکا نزدیک ترین زیستگاه های انسانی به این گرداب محسوب می شوند.

چگونگی تشکیل گرداب های زباله

فرضیات متعددی درباره نحوه شکل گیری گرداب های زباله در اقصی نقاط جهان وجود دارد. اما به طور مشخص در مورد گرداب اقیانوس آرام می توان این طور عنوان کرد که یک جریان اقیانوسی چرخنده در این منطقه وجود دارد. دانشمندان الگوهای چرخش باد و نیروهای حاصل از چرخش زمین به دورخود را عامل موثری در شکل گیری جریان های چرخشی می دانند. تحقیقات نشان داده که جریان و سرعت آب در بخش میانی این گرداب، فوق العاده آهسته و کند است و زباله هایی که وارد این جریان می شوند، نخست تا مدتی به دور دیگران گشته سپس رفته رفته به سمت مرکز جذب شده و در آنجا از حرکت باز می ایستند. یک نمونه تاسف آور دیگر از این گرداب ها را می توان در شمال اقیانوس آتلانتیک پیدا کرد.

چرا گرداب های زباله از بین نمی روند؟

زباله هایی که در این گرداب های اقیانوسی به دام می افتند، اغلب به واسطه جریان های چرخشی امکان گریز پیدا نمی کنند. از طرفی آزمایش ها نشان می دهد که میزان فراوانی از این زباله ها را پلاستیک و دیگر ترکیبات غیرقابل تجزیه بیولوژیک تشکیل می دهند. پلاستیک یک ترکیب شیمیایی است که هیچ گاه آن طور که باید از طبیعت حذف نمی شود. زباله های پلاستیکی تنها در طول زمان به تکه های کوچک تر اما همچنان غیرقابل تجزیه تبدیل می شوند. از نظر علمی به پلاستیک های موجود در این گرداب ها، میکروپلاستیک گفته می شود. اگر تصور می کنید در این مناطق شبه جزایری از پلاستیک تشکیل شده تاحدودی حق دارید، اما واقعیت این است که بخش اعظم میکروپلاستیک ها با چشم غیرمسلح دیده نمی شوند حتی تصاویر ماهواره ای نیز نمی تواند این فاجعه را آن طور که باید به تصویر بکشد. بسیاری از اقیانوس شناسان و هواشناسان معتقدند این فجایع بزرگ تا سال ها می تواند در همین وضع باقی بماند.

ابعاد فاجعه

آزمایش ها نشان داده که دامنه ترکیبات شیمیایی زباله های دریایی بسیار گسترده است. بطری های شیشه ای و پلاستیکی، انواع پلاستیک، قوطی های آلومینیومی کنسروها و حتی زباله های بیمارستانی بخش اعظم این زباله ها را تشکیل می دهد. جالب است که فقط در یک کیلومترمربع از گرداب اقیانوس آرام بیشتر از ۷۵۰ هزار تکه پلاستیک پیدا شده است. ابعاد دقیق چنین گرداب هایی هنوز به طور دقیق مشخص نیست اما برآوردهای احتمالی در مورد گرداب اقیانوس آرام حاکی از ارقامی معادل ۷۰۰ هزار تا ۱۵ میلیون کیلومترمربع است. شاید عمق فاجعه زمانی بهتر مشخص شود که بدانید وسعت این گرداب که بخش اعظم آن نیز همچون کوه های یخی در زیرآب پنهان است، معادل کل مساحت آمریکای شمالی است.

تاثیر بر حیات آبزیان

حیواناتی نظیر لاک پشت های دریایی موسوم به لاگرهِد با نام علمی Caretta از این پدیده غیرطبیعی بویژه در اقیانوس آرام آسیب فراوانی دیده اند. آنها اغلب تکه های پلاستیک را با غذای مطلوبشان ستاره های دریایی اشتباه می گیرند. تغییر شکل لاک و انسداد مجاری تنفسی از جمله موارد شایع گزارش شده است. پستانداران دریایی و پرندگان نیز دیگر قربانیان این گرداب های هولناک هستند. تصاویر آلباتروس های به دام افتاده در میان حلقه های پلاستیک، نهنگ ها و دلفین هایی که معده شان از این مواد انباشته شده، ماهیانی که دسته دسته در این گرداب ها به دام افتاده اند و… فقط بخش ملموس این مساله است، در حالی که آسیب جدی در واقع بر پلانکتون ها و جلبک های دریایی که پایه اصلی زنجیره غذایی دریایی است، وارد می شود و اینجاست که امنیت غذایی انسان ها نیز به طور جدی در معرض مخاطره قرار خواهد گرفت.

راه حل نوجوان هلندی

بویان اسلات نوزده ساله زمانی که دامنه مطالعات خود را گسترش داد، تصمیم گرفت راه حلی اساسی پیدا کند. وی موسسه غیردولتی موسوم به پاکسازی اقیانوس ها را تاسیس کرد. این موسسه یک سازمان غیردولتی است که در فوریه ۲۰۱۳ راه اندازی شده و روز به روز نیز بر تعداد طرفداران و داوطلبان همکاری با آن افزوده می شود. اسلات جوان از این موسسه برای بسط دامنه تحقیقات علمی خود و برقراری ارتباط با پاره ای از متخصصان بین المللی استفاده می کند. وی یادآور می شود در روش های سنتی پاکسازی اقیانوس ها اغلب بر استفاده از قایق هایی با تورهای بزرگ تاکید شده اما واقعیت این است که پلاستیک براحتی جابه جا می شود و بخش اعظم آن در تورهای پاکسازی گیر نمی کند. اسلات افزود: «تفاوت دیدگاه اولیه من با روش های سنتی در این بود که از ابتدا نقش اساسی جریان های اقیانوسی و بویژه باد را نیز مدنظر قرار دادم.» روش بویان اسلات به طور مشخص بر استفاده از گوی ها یا راهنماهای شناور مواج تاکید دارد.

این گوی ها به صورت عادی برای نشان دادن راه یا موانع در دریاها کارایی دارند اما اسلات گفته که می توان تورهای متصل به این گوی ها را همانند یک دایره بزرگ شکل داد که قطر بخش فوقانی آن زیاد باشد و هرچه به بخش های انتهایی و نزدیک بستر دریا نزدیک می شود، از قطر آن کاسته شود. کل این طرح به نوعی تمثیلی از یک قیف بسیار بزرگ است که سر آن در روی آب و ته آن در بستر دریا قرار می گیرد. از نظر متخصصان یک مساله اساسی این است که روش های پیشنهادی آسیبی به بستر دریا وارد نسازند. مکانیسم قیف نیز به این صورت است که ضایعات را به دام انداخته و آنها را به بخش مرکزی می برد، اما در عین حال جابه جایی و تحرکات جانداران آبزی را در بخش های زیرین و نزدیک بستر به هیچ وجه محدود نمی کند. اسلات می گوید: « این ایده یک سال تمام، یک فرضیه ساده بود اما الان یک تیم صد نفری از ۱۷ شرکت و موسسه تحقیقاتی مختلف روی آن کار می کنند. اکثر متخصصان باور دارند که این ایده عملی است، اما هنوز جای کار دارد.» تیم تحقیقاتی امیدوار است با این روش حداقل بتواند اقیانوس ها را از نیمی از زباله های پلاستیکی نجات دهد. این کوچک ترین گامی است که می توان برای نجات و پاکسازی اقیانوس ها برداشت، چرا که در واقع این انسان بوده که چنین بلایی را بر سر دریا و اقیانوس ها آورده و نفس آنها را تا این حد تنگ کرده است.