انجیل های گنوسی

انجیل های گنوسی

طومارهای نجع حمادی 

در دسامبر ۱۹۴۵ یک کشاورز عرب در مصر علیا نزدیک شهر نجع حمادی کشف فوق العاده ای انجام داد که مسیر مطالعات گنوسی را از بیخ و بن دگرگون کرد . او که در جستجوی کود برای مزارع خود بود ناگهان به کوزه بزرگ سرخ رنگی ( به اندازه یک متر ) برخورد و به این امید که گنجی یافته و نیز ازترس حمله اجنه بی درنگ کوزه را شکست . اما نه به گنج بر خورد و نه به جن بلکه داخل کوزه سیزده جلد کتاب کهنه پاپیروسی بود که با چرم قهوه ای وزرین صحافی شده بود . او نمی دانست که چه مجموعه فوق العاده ای از متون باستانی را کشف کرده است . دست نوشته هایی که هزار و پانصد سال پیش – احتمالا در حدود ۳۹۰ . م به دست راهبان صومعه پاکومیوس قدیس – در آنجا مدفون شده بود تا از دست راست کیشان کلیسا در امان ماند .

اینکه دست نوشته های نجع حمادی چگونه نهایتاً به دست دانشمندان رسیده خود حکایت جالبی است . نام کاشف دست نوشته ها تا سی سال معلوم نبود . بعداز سی سال کاشف خودش را به نام محمد علی السمان معرفی کرد . جبل التارف کوهستانی است در نزدیکی شهر نجع حمادی که حدود ۱۵۰ غار در آن می توان یافت . این غارها طبیعی است . بعضی از آنها بریده و منقوش شده و تا دوره سلسله ششم فراعنه مصر ، حدود ۴۳۰۰سال پیش گورگاه شهریاران بود . اندکی پیش از آن که محمد علی السمان و برادرانش انتقام قتل پدر خود را بگیرند ، با شتر به آن کوهستان می رفتند تا حاک نرم و حاصلخیز آنجا را به زمین های زراعی خود ببرند . در حین کندن به آن کوزه برخوردند . محمد علی پس از شکستن کوزه پاپیروس ها را به خانه برد و گوشه ای انداخت . برگ پاپیروس ها را جدا کرد و کنار اجاق ریخت . مادر محمد علی بعد ها گفت که بسیاری ازاین پاپیروس ها را همراه کاه داخل اجاق انداخت و برای روشن کردن آتش از آن استفاده کرد . چند هفته بعد محمد علی و برادرانش انتقام مرگ پدر خود را گرفتند و قاتل پدرشان ، احمد اسماعیل را کشتند . از ترس پلیس و تفتیش خانه ، محمد علی از کشیش محل ، القموس بازیلیوس عبد المسیح خواست که یکی دو کتاب را برای خودش بردارد . در طول بازرسی منزل ، راغب یک معلم تاریخ یکی از کتابها را دیده بود و مظنون شد . یک جلد از کتاب ها را از کشیش گرفت و برای دوستش به قاهره فرستاد تا ارزش آن را دریابد .بعدها این دست نوشته ها در بازار سیاه قاهره به فروش رفت و توجه مقامات دولتی را جلب کرد به طوری که توانستند ۵ جلد از ده جلد از مجموعه را تهیه کنندو به موزه قبطی قاهره بفرستند اما یک بخش از مجموعه که شامل پنج متن فوق العاده بود در آمریکا به فروش رفت .خبر به گوش گیلز کیسپل مورخ برجسته ادیان دانشگاه لوترشت هلند رسید . او نیز از بنیاد یونگ در زوریخ خواست تا آن بخش از مجموعه را بخرد . آنگاه به قاهره رفت وبقیه دست نوشته ها را دید و بلافاصله انجیل توماس را کشف کرد و متوجه دیگر متون گنوسی شد .

امروزه بیش از شصت سال از کشف آن می گذرد و بیش از دو دهه است که به انگلیسی ترجمه و منتشر شده است . کسی بر اهمیت فوق العاده این متون تردید ندارد .این سیزده مجموعه دست نوشته پاپیروسی زیبا در بر دارنده پنجاه و دو متن مقدس یا همان اناجیل گنوسی اند که دیرزمانی فکر می کردند از بین رفته است. آثاری که پدران متعصب وراست کیش کلیسا قرن ها با آن مخالفت ورزیده وبا پیروان آن سر ستیز داشته اند . این گنجینه با ارزش بازگو کننده جریانان دینی و فلسفی و عرفانی صدر مسیحیت است و باید اذعان کرد که هیچ حقیقتی پنهان نمی ماند و هیچ اندیشه ای نمی میرد حتی اگر سرکوب شود و متون مکتوب آن قرن ها زیر خاک بپوسد .
گیلز کیسپل نخستین دانشمندی بود که به محتوای نوشته های نجع حمادی پی برد . اولین جمله ای که او خواند این بود : ” این است کلام اسرار که عیسای زنده بر زبان راند و همزادش یهودای توماس آن را مکتوب کرد ” . کیسپل می دانست که همکارس پوئش سر آغاز انجیل توماس و قطعاتی از آن را به زبان یونانی مکشوف در دهه ۱۸۹۰ تشخیص داده بود . اما کشف کل متن ،پرسش های جدیدی به میان آورد : آیا عیسی چنان که در این متن آمده ، برادر دوقلویی داسشت ؟ آیا متن مزبور واقعاً گفته های معتبری از عیسی است ؟

درعنوان آمده ؛ انجیل به روایت توماس ، با این حال برعکس اناجیل عهد جدید ، این متن را با عنوان انجیل اسرار معرفی کرده است . کیسپل همچنین کشف کرد که بسیاری از گفتارهای آن از عهد جدید اقتباس شده اما این سخنان در بر دارنده معانی دیگری هستند . … آنها اعمال وسخنان کاملاً متفاوت با عهد جدید را به عیسی نسبت می دهند به عنوان مثال :

” …همراه منجی است مریم مجدلیه . اما مسیح دوست داشت او را بیش از همه شاگردان و اغلب بر دهانش بوسه می زد . دیگر شاگردان ناخشنود شدند … بدو گفتند : ” چرا او را بیش از ما دوست می داری ؟ ” منجی پاسخ داد وبدانان همی گفت ” چرا دوست ندارم شما را چنان که دوست دارم او را ؟ “

دیگر گفتارهای این مجموعه ، باورهای عادی مسیحیان مثل زایش از باکره و یارستاخیزجسمانی را به باد انتقاد می گیرند … پژوهندگان مجموعه نجع حمادی کشف کردند که برخی از این نوشته ها از سرچشمه نژاد انسان به شیوه ای خیلی متفاوت با قرائت معمول سفر پیدایش سخن می گویند . مثلاً گواه حقیقت قصه باغ عدن را از چشم انداز مار تعریف می کنند ! در اینجا مار که از دیرزمان در ادبیات گنوسی به عنوان بن خرد ایزدی شمرده می شود آدم وحوا را متقاعد می کند که سهمی از معرفت برگیرند در حالی که خداوندگار آنها را به مرگ تهدید کرد و بارشک ورزی کوشیدتا آنان را از کسب معرفت باز دارد .

برای مطالعه بیشتر رجوع کنید به کتاب :

ادبیات گنوسی نوشته استوارت هالروید 

ترجمه : ابوالقاسم اسماعیل پور