دلایل اصلی مرگ انسان‌ها در سرتاسر دنیا
بر اساس آخرین آمارهایی که توسط سازمان بهداشت جهانی ارائه شده، بیماری‌های ایسکمیک قلب در صدر علل مرگ و میر انسان‌ها در سرتاسر دنیا قرار دارند. پس از آن نیز سکته مغزی، عفونت‌های دستگاه تنفسی تحتانی، بیماری‌های انسدادی مزمن ریه، اسهال و ایدز رده‌های دوم تا ششم را به خود اختصاص داده‌اند.
بر اساس اطلاعات موجود، بیماری سل اگرچه خوشبختانه از ردیف ده عامل اصلی مرگ انسان‌ها خارج شده است، اما با آمار حدود یک میلیون مرگ در سال ٢٠١١ به عنوان یکی از ١۵عامل اصلی مرگ، همچنان زندگی انسان‌ها را روی کره زمین تهدید می‌کند.
بیماری‌های عروق کرونر قلب
بیماری‌های ایسکمیک قلب به علت ایجاد اختلال در عملکرد رگ‌های اصلی تغذیه‌کننده ماهیچه قلب یعنی رگ‌های کرونر ایجاد می‌شوند.
به مرور زمان و در طول سال‌های متمادی، چربی‌ها و ازجمله کلسترول در دیواره داخلی رگ‌ها رسوب می‌کنند و تشکیل پلاک‌های عروقی را می‌دهند. در نتیجه رگ‌ها از حالت انعطاف‌پذیر خارج می‌شوند و مجاری عبور و مرور خون تنگ می‌شوند. این حالتی است که بیماری تصلب شرایین یا آترواسکلروز نام دارد.
بافت ماهیچه‌ای قلب برای فعالیت نیازمند اکسیژن است و این اکسیژن از طریق سه رگ اصلی به نام رگ‌های کرونر تأمین می‌شود. اگر به هر دلیلی این خون‌رسانی قطع شود فعالیت بخشی از ماهیچه قلب که دچار اختلال خون‌رسانی شده است متوقف خواهد شد. در شرایطی که مرگ بافت ماهیچه‌ای قلب محدود به بخش کوچکی از آن باشد، شخص زنده می‌ماند و ممکن است فقط دچار عوارض و یا محدودیت‌هایی شود، اما اگر از دست رفتن بافت ماهیچه‌ای به اندازه‌ای باشد که باقیمانده بافت قلب توان جبران فعالیت بخش از دست رفته را نداشته باشد مرگ رخ خواهد داد.
عامل اصلی زمینه‌ساز ایجاد سکته‌های قلبی، تصلب شرایین کرونر قلب یا همان بیماری آترواسکلروز است. به مرور زمان و در طول سال‌های متمادی، چربی‌ها و ازجمله کلسترول در دیواره داخلی رگ‌ها رسوب می‌کنند و تشکیل پلاک‌های عروقی را می‌دهند. در نتیجه رگ‌ها از حالت انعطاف‌پذیر خارج می‌شوند و مجاری عبور و مرور خون تنگ می‌شوند. این حالتی است که بیماری تصلب شرایین یا آترواسکلروز نام دارد. انسداد می‌تواند رفته‌رفته شدیدتر شود و حتی هر سه رگ اصلی قلب را درگیر کند. ضمن اینکه ممکن است به صورت ناگهانی تکه‌ای از این پلاک‌های آترواسکلروزی از دیواره رگ جدا شود، تشکیل لخته خونی دهد و مجرای رگ را به صورت کامل مسدود کند. در چنین حالتی است که سکته قلبی پیش می‌آید.
سکته مغزی
دقیقاً مشابه همین حالت در مورد مغز نیز صادق است. مغز دارای چهار شریان اصلی و تعداد زیادی شریان‌های کوچک است که در سرتاسر بافت آن پراکنده هستند. اگر انسداد در یکی از عروق کوچک و فرعی مغز رخ دهد سکته مغزی ایجاد شده محدود به ناحیه کوچکی می‌شود و معمولاً برگشت‌پذیر خواهد بود، اما مشکل اصلی زمانی پیش می‌آید که یکی از شریان‌های اصلی مغز دچار انسداد شود. در صورت عدم رسیدگی به موقع، چنین حالتی ممکن است منجر به مرگ فرد شود. عامل اصلی ایجاد سکته‌های مغزی هم همان بیماری آترواسکلروز و ایجاد پلاک‌ها و لخته‌های خونی حاصل از آن است. گاهی نیز لخته‌های خونی ایجاد شده در قلب به جای آنکه در داخل رگ‌های کرونر قلبی گیر بیافتند و سبب ایجاد سکته قلبی شوند وارد جریان خون می‌شوند و در نهایت به مغز می‌رسند. در چنین حالتی که به آمبولی مغزی معروف است عملاً مغز به صورت ثانویه دچار حمله یا سکته می‌شود.
جدا از دلیل اصلی سکته مغزی یعنی انسداد رگ‌های اصلی مغز، پارگی ناگهانی یکی از این عروق نیز می‌تواند منجر به سکته شود. در این میان مهم‌ترین عامل پارگی عروق، فشار خون بالای کنترل نشده است که می‌تواند منجر به فشار مداوم به دیواره رگ‌ها در گذر زمان و پارگی ناگهانی یکی از آن‌ها شود.
عفونت‌های دستگاه تنفسی تحتانی
سومین علت اصلی مرگ و میر انسان‌ها در حال حاضر عفونت‌های دستگاه تنفسی تحتانی هستند. در صدر این بیماری‌ها نومونیا (همان ذات‌الریه یا سینه‌پهلو) و برونشیت قرار دارند. ضمن اینکه نباید از نقش انواع ویروس‌های آنفلوانزا نیز در ایجاد عفونت‌های ریوی و مرگ ناشی از آن‌ها غافل بود.
در جوامع پیشرفته یعنی جوامع غربی ٧٠ درصد مرگ‌ها در سنین بالای ٧٠ سال رخ می‌دهد. در چنین حالتی طبیعی است که افراد بیشتر به علت بیماری‌های مزمن مانند بیماری‌های قلبی عروقی، سرطان‌ها و بیماری‌های انسدادی مزمن ریه فوت کنند. در این جوامع بیماری‌های عروق کرونر قلب، سکته‌های مغزی و سرطان‌ها دلایل اصلی مرگ انسان‌ها هستند.
امروزه در جوامع پیشرفته و کشورهای دارای بهداشت مناسب کمتر پیش می‌آید که این بیماری‌ها به خصوص در سنین پایین و در افراد دارای سیستم ایمنی سالم منجر به مرگ شوند. در حقیقت دلیل اصلی قرار گرفتن عفونت‌های تنفسی در میان سه علت اصلی مرگ در کل دنیا، شیوع بسیار بالای آن‌ها در کشورهای عقب‌مانده به خصوص در آفریقا است.
مقایسه آمار در بخش‌های مختلف دنیا
آمار ارائه شده توسط سازمان بهداشت جهانی به صورت کلی و در مورد دلایل اصلی مرگ و میر در سرتاسر دنیا است، اما با توجه به فاکتورهای مختلف از جمله سطح درآمد و وضعیت معیشت، سطح بهداشت عمومی جامعه و شرایط جغرافیایی، چگونگی قرار گرفتن این عوامل در رده‌بندی مورد نظر دستخوش تغییر می‌شود. به عنوان نمونه در جوامع پیشرفته یعنی جوامع غربی ٧٠ درصد مرگ‌ها در سنین بالای ٧٠ سال رخ می‌دهد. در چنین حالتی طبیعی است که افراد بیشتر به علت بیماری‌های مزمن مانند بیماری‌های قلبی عروقی، سرطان‌ها و بیماری‌های انسدادی مزمن ریه فوت کنند. در این جوامع بیماری‌های عروق کرونر قلب، سکته‌های مغزی و سرطان‌ها دلایل اصلی مرگ انسان‌ها هستند.
در جوامع فقیر مثل کشورهای عقب‌مانده آفریقایی، حدود ۴٠ درصد مرگ‌ها در سنین زیر ١۵ سال رخ می‌دهد و فقط ٢٠ درصد مرگ‌ها در سنین بالای ٧٠سال اتفاق می‌افتد. ابتلای افراد به بیماری‌های عفونی مانند عفونت‌های دستگاه تنفسی، ایدز، انواع اسهال‌های عفونی، مالاریا و سل در اینگونه جوامع شایع است. در بسیاری از کشورهای آفریقایی عفونت‌های تنفسی ذکر شده در صدر دلایل مرگ و میر انسان‌ها قرار دارند. متأسفانه تنها کشور غیر آفریقایی که از لحاظ میزان بروز عفونت‌های ریه در وضعیت قرمز یعنی محدوده خطر بالا قرار دارد کشور همسایه ایران یعنی افغانستان است.
وضعیت ویژه ایران
در این میان وضعیت ایران کمی متفاوت است. به علت وضعیت به نسبت مناسب بهداشتی و مبارزه مناسبی که با بیماری‌های عفونی طی قرن اخیر در ایران صورت گرفته است، این بیماری‌ها تا حد زیادی کنترل شده‌اند.
از طرف دیگر سبک زندگی مردم، به خصوص در مناطق شهری به سمت خوردن غذاهای ناسالم، تحرک پایین، مصرف دخانیات و استرس بالا گرایش پیدا کرده است. به همین دلایل، ایران از لحاظ الگوی مرگ تا حدی از الگوی کشورهای غربی پیروی می‌کند، اما در این میان عاملی به نام تصادفات جاده‌ای و سوانح به طرز عجیبی آمار ایران را با این کشورها متفاوت کرده است. تا جایی که پس از بیماری‌های قلبی و سکته‌های مغزی، تصادفات جاده‌ای سومین عامل مرگ و میر ایرانی‌ها به حساب می‌آیند. این عامل مرگ‌آوری است که برخلاف سایر عوامل، مبارزه با آن بیشتر از آنکه نیازمند فعالیت مراجع پزشکی و بهداشتی باشد، نیازمند تلاش مراجع فرهنگی، آموزشی، قانونی و البته در کنار آن ارائه خدمات مناسب شهری و بین شهری به شهروندان توسط نهادهای مرتبط است.
