هک کردن آب و هوا، واپسین راه مقابله با گرمایش زمین؟

مدتی است برخی از دانشمندان و اقلیم‌شناسان به واپسین راهکار مقابله با تغییرات آب و هوایی و جلوگیری از فاجعه قریب الوقوع می‌اندیشند: هک کردن آب و هوا.

تغییرات سریع جوی و روند اقدامات صورت گرفته از سوی کشورهای مختلف برای کاهش تولید گازهای گلخانه‌ای و انتشارکربن، دانشمندان را به فکر انجام مداخله در وضعیت جوی، آن هم در سطح جهانی انداخته است. این مداخلات یا دستکاری‌ها و به اصلاح هک کردن، بخشی از تکنیک‌های مهندسی آب و هوا(Climate Engineering) شمرده می‌شود. قرار نیست مهندسی آب و هوا که برخی آن‌ را با نام مهندسی جغرافیایی(geoengineering) می‌شناسند از تولید و انتشار گاز‌های گلخانه‌ای بکاهد، بلکه در این روش دانشمندان می‌کوشند از شیوه‌های دیگری از جمله کاهش جذب انرژی خورشیدی برای مبارزه با گرمایش زمین استفاده کنند.

اکنون هک کردن آب و هوا به عنوان آخرین سنگر مبارزه با تغییرات اقلیمی شناخته می‌شود.

اصلاح سپیدایی، ایده اصلی هک کردن آب و هوا

اساسی‌ترین و از قضا محبوب‌ترین ایده هک کردن آب و هوا پمپاژ ذرات در جو زمین است؛ ایجاد مصنوعی فوران گدازه‌های آتشفشان آن‌هم با انتشار فزاینده ذرات کوچک سولفور ‌دی‌اکسید (آئروسل) در دل جو زمین. این عمل با افزایش بازتاب و انعکاس نور خورشید در جو(از طریق ابرها) و کاهش جذب نور خورشید در سطح زمین، دمای این سیاره را کاهش داده و آن را خنک می‌کند.

به بیانی دیگر این روش سودای قراردادن ترموستاتی در جو زمین را دارد که با آن بتوان درجه حرارت زمین را کنترل کرد.

از این جهت که این عمل بازتاب سطح زمین را اصلاح می‌کند، از آن به عنوان «اصلاح سپیدایی»(albdo modification)  یا تغییر سپیدایی نام‌برده می‌شود. در واقع ایده اصلاح سپیدایی درست مثل پوشیدن لباس سفید در روزهای آفتابی و گرم عمل می‌کند و منبع الهام این ایده نیز همین امر است.

دمای سیاره زمین عملاً تحت تأثیر میزان انعکاس انرژی خورشیدی، موسوم به آلبدوی سیاره، و اثرات گازهای گلخانه‌ای است.

علاوه بر اصلاح سپیدایی ایده قرار دادن بازتاب‌دهنده‌ها یا رِفلکتورهای غول پیکر در فضا نیز مطرح شده که بیشتر به جادوگری علمی می‌ماند و تاکنون چندان جدی گرفته نشده است.

با اینکه ایده هک کردن و مداخله در شرایط اقلیمی پیشرفتی اساسی در مهندسی آب و هوا و جغرافیا شمرده می‎شود، مخالفت‌های جدی را نیز برانگیخته است.

هک کردن آب و هوا، همزاد شّر گرمایش زمین

آکادمی ملی علوم آمریکا(NAS) اخیراً نسبت به مسئله هک کردن آب و هوا هشدار جدی داده و آن را دارای پتانسیل‌های مخرب فراوان اقلیمی دانسته، پتانسیل‌هایی که هنوز به خوبی توسط محققان درک نشده است. این نهاد در گزارش خود از هک کردن آب و هوا به عنوان «همزاد شر گرمایش زمین» یاد می‌کند که می‌تواند به تهدید عمده‌ای برای اکوسیستم‌های دریایی تبدیل شود.

همچنین استفاده از اصلاح سپیدایی در کل سیاره زمین می‌تواند مشکلات جبران‌ناپذیری ایجاد کند. این روش علاوه بر اینکه دی اکسیدکربن موجود در جو را تقلیل نمی‌دهد، آن را به آتش زیر خاکستر نیز بدل می‌کند. در واقع به محض اینکه انتشار ذرات ریز سولفور دی‌اکسید یا ائروسل‌ها متوقف شود، دی اکسید کربنی که اینک در جو انباشته شده وضعیت را به مراتب بدتر خواهد کرد.

از سوی دیگر زمانی‌که هک‌کردن آب و هوا به عنوان یک راه حل مطمئن و جایگزین در مواجهه با تغییرات اقلیمی مطرح شود و جای خود را باز کند، بسیاری که به راستی در پی تلاش برای کاهش انتشار کربن و سوخت‌های فسیلی و جایگزینی آن با انرژی سبز هستند را سرخورده و به نحوی دچار سردرگمی اخلاقی می‌کند.

علاوه بر این بسیاری هک کردن آب و هوا را یک بازی با حاصل جمع صفر می‌دانند: برخی برنده می‌شوند و برخی بازنده. در واقع دستکاری سیستم آب و هوایی ممکن است کشورهای خشک را از خشکسالی نجات دهد ولی به غرق‌شدن مناطق بارانی و مرطوب نیز می‌انجامد. از این رو است که دستکاری در نظام آب و هواییِ سرتاسر جهان به بازی ناعادلانه‌ای می‌ماند.

با این حال اگر گرمایش زمین مثل وضع موجود بی‌وقفه بالارود، اگر تا پایان قرن حاضر دمای زمین بیش از چهار درجه افزایش یابد، اگر اقتصاد جهانی همچنان به سوخت‌های فسیلی متکی بماند، اگر بشر مسئولیت خود در کاستن از گازهای گلخانه‌ای را درک نکند، تا سال ۲۳۰۰ پدیده رطوبت گلخانه‌ای وارد فاز فاجعه‌باری خواهد شد.

در آن صورت تنها راه مقابله با این فاجعه جادوگری علم و هک کردن آب و هوا خواهد بود.