چرا دو طرف ماه تا این حد با یکدیگر متفاوت هستند؟

زمانی که فضاپیماها برای اولین بار ماه را دور زدند با صحنه‌ی غیرمنتظره‌ای روبرو شدند؛ در طرف دورتر ماه هیچکدام از جریانات مذابی که ما آن‌ها را از روی زمین می‌بینیم و «دریاهای ماه» می‌نامیم، وجود ندارد.

به مدت ۶۰ سال ستاره‌شناسان تلاش کرده‌اند تا تفاوت‌های بین دو طرف ماه را شرح دهند. اکنون دانشمندان با یک مدل جدید نشان داده‌اند که پاسخ همه‌ی این پرسش‌ها در بزرگ‌ترین و عمیق‌ترین حفره‌ی روی ماه نهفته است.

مطالعه‌ی جدیدی که نتایج آن‌را مجله‌ی Science Advances منتشر کرده نشان داده است که شکل‌گیری حفره‌ی قطب جنوب (SPA) بر روی ماه باعث ایجاد جبهه‌ی گرمایی درون ماه شده و عدم تعادل جدی ایجاد کرده است.

SPA یکی از بزرگ‌ترین حفره‌ها در منظومه‌ی شمسی است که زیر آن ساختار فلزی دارد و به احتمال زیاد سیارک‌ها آن‌را ایجاد کرده‌اند. این حفره هنوز در حد دیگر حفره‌های کوچک‌تر روی ماه کاملاً شناخته شده نیست. دلیل ناشناخته بودن این حفره یکی به این خاطر است که روی طرف دورتر ماه قرار دارد و دوم این است که عمر بسیار طولانی آن که حدود ۴.۳ میلیارد سال است، باعث شده اثرات برخوردهای دیگری نیز درون آن وجود داشته باشد.

دانشمندان می‌گویند که برخوردهای بزرگی که حفره‌هایی مانند SPA را می‌سازند تولید گرمای بالایی دارند. پرسش اینجاست که این گرمای بالا چگونه دینامیک محتویات درونی ماه را تحت تاثیر قرار داده است. مدل جدید دانشمندان نشان داده است که در زمان شکل‌گیری حفره‌ی SPA، گرمای ایجاد شده باعث شده عناصر تولید شده در اثر گرما در طرف نزدیک‌تر ماه جمع شوند. همین موضوع باعث ذوب شدن جبه‌ی ماه شده و جریانات مذاب را بر روی طرف نزدیک‌تر ماه راه انداخته است.

ماه زمانی که شکل گرفته، محتویات بسیار داغی داشته است، زیرا انرژی پتانسیل گرانشی بالایی در اجزای آن وجود داشته است. در ابتدا این گرما مانند زمین به‌وسیله‌ی واپاشی‌های رادیواکتیو حفظ شده است، ولی در مراحل بعد جبه منجمد شده و آتش‌فشان‌های ماه نیز خاموش شده‌اند.

مدل‌سازی دانشمندان نشان داده است که در مراحل بعد که یک سیارک به ماه برخورد کرده و حفره‌ی SPA را ایجاد کرده، گرمای تولید شده در اثر این برخورد باعث روشن شدن دوباره‌ی آتش‌فشان‌ها به مدت ۳۰۰ تا ۶۰۰ میلیون سال پس از برخورد شده است.

در واقع برخورد سهمگین یک سیارک با ماه نه تنها حفره‌ی بزرگی روی آن ایجاد کرده، بلکه الگوی همرفت گرما در جبه‌ی آن‌را نیز تغییر داده است و باعث شده فلزات تولید شده در اثر گرما در طرف نزدیک‌تر ماه جمع شوند. این عناصر نقش مهمی در ظاهر ماه از دید زمین دارند.

مدل‌سازی‌های جدید نشان داده است که اگرچه برخورد سیارک با طرف دورتر ماه رخ داده است، ولی باعث فعال شدن جبه در طرف نزدیک‌تر آن به زمین شده است.

برخی از محققین در گذشته تفاوت طرف دورتر و نزدیک‌تر ماه را به زمین ارتباط می‌دادند، ولی اکنون دانشمندان آن‌را به برخورد یک سیارک بزرگ در میلیاردها سال پیش ارتباط داده‌اند. باید مطالعات در این زمینه بیشتر شود تا بتوان به صورت قطعی در این زمینه صحبت کرد.