کیسه‌ی هوا؛ ناجی یا قاتل؟

چند دهه است که فناوری کیسه‌های هوا در خودروها استفاده می‌شود؛ اما آیا واقعا امکان دارد که این فناوری، به سرنشینان صدمه وارد کند؟

پس از گذشت سال‌ها از اختراع کمربند ایمنی و با ثابت شدن نقش مهم آن‌ها، اکثر کشورهای جهان، بستن کمربند ایمنی را ضروری اعلام کرده‌اند. بر اساس آمار موجود، کمربند ایمنی جان بسیاری از افراد را در تصادفات نجات داده است. پس از کمربند ایمنی، کیسه‌های هوا به وجود آمدند. در واقع اولین ثبت اختراع مفهوم کیسه‌ی هوا در هواپیما بود که در جریان جنگ دوم جهانی اتفاق افتاد. در دهه‌ی ۸۰ میلادی بود که کیسه‌های هوا در خودرو استفاده شدند. بر اساس آمار موجود، در تصادفات مستقیم، کیسه‌های هوا خطر مرگ را تا ۳۰ درصد کاهش می‌دهد.

ابتدا در مورد اساس کار کیسه‌ی هوا توضیح می‌دهیم.

قوانین حرکت

می‌دانیم که هر شی‌ء یک اندازه حرکت دارد که حاصل جرم و سرعت آن است. یک شی‌ء به‌سرعت و جهت حرکت خود ادامه می‌دهد؛ مگر اینکه تحت تأثیر یک نیروی خارجی قرار گیرد. یک خودرو شامل چند شی‌ء مانند بدنه‌، اشیاء داخل خودرو و البته سرنشینان است. اگر این اشیاء مهار نشوند، همسوی سرعت خودرو حرکت می‌کنند؛ حتی اگر خودرو با یک تصادف متوقف شود. برای توقف اندازه‌ی حرکت یک جسم، باید در مدت‌زمان مشخصی نیرو به آن وارد شود. در هنگام تصادف خودرو، نیروی مورد نیاز برای توقف بسیار زیاد است؛ چرا که اندازه‌ی حرکت خودرو در یک آن، تغییر کرده است، درحالی‌که این مورد برای سرنشینان صدق نمی‌کند و البته زمان مورد نیاز هم وجود ندارد. هدف تمام سیستم‌های کمکی مهارکننده، توقف کردن سرنشینان با کمترین آسیب وارده است. هدف کیسه‌ی هوا، رساندن سرعت سرنشینان به صفر، با کمترین آسیب یا بدون آسیب است.

اجزای کیسه‌ی هوا

• • کیسه: از جنس پارچه نایلونی است که در فرمان یا داشبورد و اخیراً در صندلی یا درب قرار داده می‌شود.

• • حسگر: وسیله‌ای است که باعث شروع فرآیند باد شدن کیسه می‌شود. متورم شدن کیسه در شرایطی انجام می‌شود که نیروی برخوردی مشابه تصادف با سرعت ۱۶ تا ۲۴ کیلومتر بر ساعت با یک دیوار آجری ایجاد شود.

• • سیستم بادکننده‌ی کیسه: با واکنش بین سدیم اسید و پتاسیم نیترات، گاز نیتروژن تولید می‌شود.

اساس کار کیسه‌های هوا خیلی مفید به نظر می‌رسد. به‌جای اینکه هنگام تصادف، با فرمان، داشبورد یا درب خودرو برخورد کنید، با یک کیسه‌ی پر از هوا مواجه می‌شوید. اگرچه کیسه‌های هوا به نرمی عروسک‌های خرسی تبلیغات تلویزیونی نیستند؛ ولی مسلماً در مقایسه با برخورد کردن به یک پنل فلزی، انتخاب بهتری هستند. از سال ۱۹۹۸، وجود کیسه‌های هوا برای سرنشینان جلو و عقب، در تمام خودروهای موجود در ایالات متحده ضروری است. بر اساس گزارشات موجود، تخمین زده شده است که از سال ۱۹۸۷ تا ۲۰۰۸ در آمریکا، کیسه‌های هوای سرنشینان جلو، جانِ بیش از ۲۵ هزار نفر را نجات داده‌اند که با در نظر گرفتن این آمار، کیسه‌ی هوا یکی از بزرگ‌ترین پیشرفت‌های فناوریِ ایمنی در خودروها بوده است. امروزه، خودروهایی با ۱۰ کیسه‌ی هوا و حتی خودروهایی با داشتن کیسه‌ی هوا در کمربند ایمنی وجود دارند.

ولی آیا واقعا امکان دارد که کیسه‌های هوا به‌جای نجاتِ جان سرنشینان، منجر به آسیب‌دیدگی بیشتر شوند؟

هر کسی که تجربه‌ی باز شدن کیسه‌ی هوا در هنگام تصادف دارد، آن را یک اتفاق کاملا سخت و شدید توصیف می‌کند که در واقع، باید هم این‌گونه باشد. کیسه‌ی هوا باید در سریع‌ترین زمانِ ممکن باز شود تا از برخورد فرد با اشیاء اطراف جلوگیری کند. کیسه‌های هوای درب، به‌طور میانگین در زمان ۲۰ تا ۳۰ میلی‌ثانیه و با سرعتی در حدود ۳۲۲ کیلومتر بر ساعت باز می‌شوند. در حقیقت، فناوری استفاده‌شده در باز شدن کیسه‌ی هوا، مشابه فناوری بوستر موشک‌ است.

کیسه‌های هوا به هنگام باز شدن، نیروی زیادی اعمال می‌کنند که احتمال دارد به فرد آسیب وارد کند. قرار گرفتن در فاصله‌ی نزدیک، کیسه‌ی هوا منجر به صدماتی مانند کوفتگی و سوختگی خواهد شد. در صورت برخورد با کیسه‌ی هوا در شرایطی که کمربند ایمنی بسته نشده است یا در صورت وجود چیزی مانند حیوان خانگی، بطری یا حتی تلفن همراه بین فرد و کیسه‌ی هوا، احتمال ایجاد صدمات جدی بسیار بالا خواهد بود.

کودکان و بزرگ‌سالان کوچک‌جثه به دلیل عدم تحمل بدن آن‌ها در برابر نیروی وارده، مستعدترین افرادی هستند که در معرض خطر مرگ به دلیل برخورد با کیسه‌ی هوا قرار دارند. علاوه بر این، بیشتر کودکان در صندلی ایمنی کودک قرار می‌گیرند که در طراحی آن‌ها وجود کیسه‌ی هوا در نظر گرفته نشده است. نوع صندلی و همچنین وضعیت نشستن نیز خطرات خاص خودش را دارد. برای مثال، صندلی ایمنی کودک که در آن صورت کودک به طرف عقب خودرو قرار می‌گیرد، به‌هیچ‌عنوان نباید در صندلی جلو نصب شود؛ چرا که منجر به آسیب‌دیدگی جدی می‌شود و حتی ممکن است با وارد کردن ضربه به پشت صندلی ایمنی کودک، منجر به مرگ شود.

بدون شک در صورت استفاده‌ی درست، کیسه‌های هوا خطر کمی برای بزرگ‌سالان دارد و باعث نجات جانِ آن‌ها می‌شوند. اگر لازم است کودک را در صندلی جلو قرار دهید و درصورتی‌که خودروی پیشرفته و مجهزی دارید، حتما کیسه‌های هوای جلو را غیر فعال کنید. البته در برخی خودروها و در صورت داشتن شرایط خاص، غیرفعال کردن کیسه‌های هوا را به یک مکانیک باتجربه واگذار کنید. درصورتی‌که با خواندن این مطلب، نگران خطرات کیسه‌های هوای ردیف عقب خودروی خود شده‌اید، بهتر است کودک را در وسط صندلی‌های عقب قرار دهید.

ایمنی در کاربرد کیسه‌های هوا

از همان ابتدای به‌کارگیری کیسه‌ی هوا در خودرو، کارشناسان معتقد بودند که این فناوری در کنار کمربند ایمنی قرار می‌گیرد و به‌طور مستقل کارایی لازم را ندارد. با اینکه امروزه کیسه‌های هوای درب‌ها معمول‌تر شده‌اند، اما هنوز هم کمربند ایمنی لازم است؛ چرا که کیسه‌های هوا بیشتر در برخوردهای روبرو و عقب در سرعت بالای ۶ کیلومتر بر ساعت کاربرد دارند.

تحقیقات نشان داده‌اند که فاصله‌ی ۵ تا ۸ سانتی‌متری با کیسه‌ی هوا خطرناک است. بهتر است تا کیسه‌ی هوای فرمان، ۲۵ سانتی‌متر فاصله بگیرید. برای دست‌یابی به این فاصله می‌توانید روش‌های زیر را امتحان کنید:

• • تا جایی که ممکن است و راحت هستید، صندلی خود را به عقب ببرید.

• • کمی به پشت صندلی زاویه بدهید. طراحی صندلی خودروهای مختلف متفاوت است؛ ولی حتی با بردن کامل صندلی به جلو، هنوز هم می‌توان با زاویه دادن پشت صندلی، فاصله‌ی ۲۵ سانتی‌متری ایجاد کرد. اگر زاویه دادن پشت صندلی در دید شما اختلال ایجاد می‌کند، از سیستم بالابر صندلی استفاده کنید. در صورت وجود نداشتن این سیستم، از یک بالش که روکش لغزنده ندارد، استفاده کنید.

• • اگر فرمان خودروی شما قابلیت تنظیم دارد، بخش کیسه‌ی هوای آن را به‌جای سر و گردن، به سمت قفسه‌ی سینه تنظیم کنید.

برای کودکان موارد زیر را در نظر بگیرید:

• • کودکان با سن ۱۲ سال یا کمتر، باید در صندلی مخصوص و در ردیف عقب قرار بگیرند.

• • نوزادان با سن زیر یک سال و وزن کمتر از ۱۰ کیلوگرم، به‌هیچ‌عنوان نباید در صندلی جلویِ خودرویی که مجهز به کیسه‌ی هوای سرنشین جلو است، قرار داده شوند.

• • کودکان بالای یک سال را در صورتی در صندلی جلوی خودروی مجهز به کیسه‌ی هوای سرنشین جلو قرار دهید که در صندلی ایمنی کودک بنشیند و بست‌های محکم و اضافه شانه داشته باشد؛ تا جایی که امکان دارد، صندلی را به عقب ببرید.

غیر فعال کردن کیسه‌های هوا

به دلیل نگرانی‌های موجود در خطرات کیسه‌های هوا، مؤسسه‌ی ایمنی NHTSA از سال ۱۹۹۷ به‌منظور لزوم به‌کارگیری کیسه‌های هوای با قدرت کمتر ۲۰ تا ۳۵ درصد، برای شرکت‌های خودروسازی قوانینی وضع کرده است. پیرو این قانون، از سال ۱۹۹۸ به تعمیرگاه‌ها و نمایندگی‌های مجاز، اجازه‌ی غیرفعال کردن سیستم کیسه‌های هوا داده شده است. هم‌اکنون مالکان خودرو می‌توانند با پر کردن فرم مربوطه کیسه‌های هوا را غیر فعال کنند.

آینده‌ی فناوری کیسه‌های هوا

با اینکه ۴۰ درصد صدمات جدی، ناشی از تصادفات به پهلوی خودرو هستند و علاوه بر این، تصادفات به پهلوی خودرو، ۳۰ درصد کل تصادفات را شامل می‌شوند؛ تا به امروز اکثر تست‌های تصادفات، از روبرو یا از عقب به خودرو بوده است. بیشتر شرکت‌های خودروسازی برای جلوگیری از آسیب در تصادفات به پهلوی خودرو، به تقویت استحکام درب‌ها، کف و سقف خودرو پرداخته‌اند. طراحان خودرو، معتقدند که طراحی کیسه‌های هوای درب‌ها بسیار مشکل‌تر است. کیسه‌های هوای درب‌ها باید در زمانی حدود ۵ تا ۶ میلی‌ثانیه فعال شوند. در حال حاضر شرکت‌های ولوو و بی‌ام‌و در حال بررسی روش‌های جدید به‌کارگیری کیسه‌های هوا هستند.

امیدواریم که هیچ‌وقت باز شدن کیسه‌ی هوا را تجربه نکنید.