تعیین نام سال شمسی در دوره ۱۲ ساله حیوانی تقویم ترکی-مغولی

نامیدن هر سال به نام یک حیوان، بیشتر در اثر عوامل اعتقادی یا فرهنگی در تقویم بعضی از ملل مرسوم شده است. این نوع عوامل از ریشه هایی سرچشمه می گیرد که با تقویم این گونه ملل در ارتباط است.

تقویم ترکی – مغولی، از حدود قرن هفتم هجری قمری یعنی پس از استیلای مغول بر ایران، به تقویم ایرانیان راه یافت. این تقویم از نوع شمسی – قمری است، بدین معنی که سال آن و ماه های آن قمری است. اسامی ۱۲ ماه قمری این تقویم در ترکی به ترتیب به معنی : ماه اول، ماه دوم و… نامیده می شود. این تقویم دارای دوره ۱۲ ساله حیوانی است که اسامی معادل فارسی سالهای آن، به ترتیب عبارتند از : موش ، گاو، پلنگ، خرگوش، نهنگ، مار، اسب، گوسفند، میمون، مرغ ، سگ و خوک.
در ایران، استفاده از این تقویم در دوره صفویه(۹۰۷ تا ۱۱۳۵ هجری قمری) متداول شد. از آن زمان تا اواسط قرن سیزدهم هجری قمری که جایگزین تقویم جلالی شد، بیشتر در امور دولتی و شرح وقایع تاریخی، در کنار تقویم های هجری قمری، جلالی و غیره استفاده می شد. در سال ۱۳۲۹ هجری قمری( مطابق ۱۲۸۹ هحری خورشیدی برجی) ، تقویم شمسی برجی به جای این تقویم رایج شد. سرانجام در سال ۱۳۰۴هجری شمسی که تقویم هجری شمسی به عنوان تقویم رسمی پذیرفته شد، به طور صریح استفاده از سالهای دوره ۱۲ ساله حیوانی منسوخ شد. با وجود این، هنوز هم در بعضی از انواع تقویم های ایرانی، از نام سال هجری شمسی در دوره ۱۲ ساله حیوانی استفاده می شود که از این پس در مقاله حاضر، به اختصار” نام سال هجری شمسی” نامیده می شود.

جدول تعیین نام سال هجری شمسی
این جدول توسط نگارنده مقاله حاضر طرح شده است و سه قسمت دارد. قسمت های فوقانی، راست و میانی، به ترتیب دو رقم سمت چپ، دو رقم سمت راست و نام سال هجری شمسی را مشخص می کنند. با استفاده از این جدول می توان نام سال، ۲۱۰۰ سال هجری شمسی(۰-۲۰۹۹ ) را تعیین نمود. برای آشنایی با روش استفاده این جدول به ذکر مثال زیر می پرد ازیم.

مثال – نام سال ۱۳۷۰ هجری شمسی را تعیین می کنیم.
از قسمت های فوقانی و راست جدول به ترتیب اعداد ۱۳ و ۷۰ را مشخص می کنیم. از خانه های مربوط به اعداد یاد شده ، دو خط به ترتیب یکی به سمت پایین و دیگری به سمت چپ در نظر می گیریم. در قسمت میانی جدول، در خانه مربوط به تلاقی این دو خط، کلمه ” گوسفند” نوشته شده است . بنابراین، نام سال ۱۳۷۰ هجری شمسی ” گوسفند” است.

دو رقم سمت چپ سال
۰۰	۰۱	۰۲
۰۳	۰۴	۰۵
۰۶	۰۷	۰۸
۰۹	۱۰	۱۱
۱۲	۱۳	۱۴
۱۵	۱۶	۱۷
۱۸	۱۹	۲۰
مار	مرغ	گاو	۰۰  ۱۲  ۲۴  ۳۶  ۴۸  ۶۰  ۷۲  ۸۴  ۹۶	دو رقم سمت راست سال
اسب	سگ	پلنگ	۰۱  ۱۳  ۲۵  ۳۷  ۴۹  ۶۱  ۷۳  ۸۵  ۹۷
گوسفند	خوک	خرگوش	۰۲  ۱۴  ۲۶  ۳۸  ۵۰  ۶۲  ۷۴  ۸۶  ۹۸
میمون	موش	نهنگ	۰۳  ۱۵  ۲۷  ۳۹  ۵۱  ۶۳  ۷۵  ۸۷  ۹۹
مرغ	گاو	مار	۰۴  ۱۶  ۲۸  ۴۰  ۵۲  ۶۴  ۷۶  ۸۸   –
سگ	پلنگ	اسب	۰۵  ۱۷  ۲۹  ۴۱  ۵۳  ۶۵  ۷۷  ۸۹   –
خوک	خرگوش	گوسفند	۰۶  ۱۸  ۳۰  ۴۲  ۵۴  ۶۶  ۷۸  ۹۰   –
موش	نهنگ	میمون	۰۷  ۱۹  ۳۱  ۴۳  ۵۵  ۶۷  ۷۹  ۹۱   –
گاو	مار	مرغ	۰۸  ۲۰  ۳۲  ۴۴  ۵۶  ۶۸  ۸۰  ۹۲   –
پلنگ	اسب	سگ	۰۹  ۲۱  ۳۳  ۴۵  ۵۷  ۶۹  ۸۱  ۹۳   –
خرگوش	گوسفند	خوک	۱۰  ۲۲  ۳۴  ۴۶  ۵۸  ۷۰  ۸۲  ۹۴   –
نهنگ	میمون	موش	۱۱  ۲۳  ۳۵  ۴۷  ۵۹  ۷۱  ۸۳  ۹۵   –