غدد مغزی

یک غده مغزی یک توده سلولی غیرطبیعی است که در مغز به طور غیرقابل کنترل زیاد می شوند.

دو نوع بزرگ غدد مغزی وجود دارند: آنهایی که سرطانی هستند و آنهایی که سرطانی نیستند.

* غده های خوش خیم (غیر سرطانی)  که به آهستگی تولید می شوند و در میان نسوج مغزی همسایه و در اغلب موارد فقط یکی وجود دارد و به جاهای دیگر مغز و یا اعضای دیگر منتشر نمی شود و معمولا به راحتی با عمل جراحی خارج می شوند. معهذا بعضی از غدد خوش خیم را به علت محلی که در آن قرار دارند نمی توان خارج کرد.

* غده های بدخیم ـ همیشه به سادگی نمی توان آن را از نسوج مجاور تشخیص داد به همین جهت گاهی بسیار سخت است که تمام غده را بدون صدمه زدن به نسوج مجاور خارج کرد.

آزمایش هایی مانند MRI, DET Scan و CT Scan دقیقا محل غده را نشان می دهند. یک بیوپسی یعنی نمونه برداری از غده برای آنالیز آن لازم است تا مشخص شود که غده خوش خیم یا بدخیم است. غده های مغزی طبق منشأ تولید و محل تولید آنها مشخص می شوند.

همین طور طبق جدول زیر:

* تومورهای اولیه مغزی که در نسوج مغز متولد می شوند و می توانند سرطانی باشند یا نباشند و اسم آنها طبق محل تولیدشان مشخص می شود.

غده های سرطانی که زیادتر از همه دیده می شوند عبارتند از:

* غده های gliales  یا gliome که ۵۰ تا ۶۰ درصد تمام غده های مغزی است و از سلول های Gliales شروع می شود. این سلول ها کارشان محافظت از سلول های عصبی یا نرون هاست و سرطانی هستند.

* medulloblastoma  ـ از طناب نجاعی در حالت جنینی تولید می شوند و غده های مغزی سرطانی هستند که بیشتر از همه در کودکان دیده می شوند.

* بالاخره در میان غده های مغزی خوش خیم که خیلی کمتر از تومورهای اولیه بدخیم دیده می شوند می توان همانژیوبلاستوم ها، مننژیوم ها ـ آدنوم های هیپوفیرز ـ استئوم ها ـ پینه آلوم ها و غیره را نام برد.

*  غده های ثانویه یا متاستازها همگی سرطانی هستند و از سلول های سرطانی غده سرطانی که در عضو دیگری وجود دارد، به مغز رفته و غدد جدیدی را تشکیل می دهند. این سلول ها توسط خون حمل شده و در بیشتر موارد در بین محل تماس مواد خاکستری و مواد سفید مغز تولید غده سرطانی می کنند. غده های ثانویه بیشتر دیده می شوند تا غدد اولیه و به نظر می رسد که ۲۵ درصد افرادی که از هر نوع سرطان مرده اند حامل متاستازهای مغزی بوده اند. بیشترین غده های سرطانی که متاستاز مغزی ایجاد می کنند سرطان پستان، سرطان ریه، سرطان پوست (ملانوم)، سرطان کلیه، سرطان روده و … هستند.

چه کسانی مبتلا می شوند

هر سال در فرانسه در حدود ۶۰۰۰ نفر دچار یک غده مغزی اولیه می شوند که دو درصد تمام سرطان ها را تشکیل می دهد. در کانادا از هر صد هزار نفر ۸ نفر دچار غده مغزی اولیه می شوند در صورتی که برای غده های متاستاتیک از هر صد هزار نفر ۳۲ نفر مبتلا می شوند.

مطالعات بزرگ اپیدمیوزیکی نشان می دهد که در دهه های اخیر تعداد غده های مغزی در غرب زیاد شده بدون اینکه واقعا علت آن مشخص باشد. استفاده ی طولانی از تلفن های دستی طبق چند مطالعه می تواند باعث زیاد شدن غده های اولیه مغزی باشد و کودکان خیلی بیشتر از بزرگسالان در معرض خطر هستند.

چه موقع باید به پزشک مراجعه کرد

اگر سیمپتوم هایی مثل سردرد شدید و دائمی همراه با حالت تهوع و اشکالات بینایی وجود دارد بلافاصله به پزشک مراجعه کنید.

سیمپتوم ها مختلف هستند و بستگی به محل و اندازه ی غده دارند. غده ها چه خوش خیم باشند و چه بدخیم، هرچه بزرگتر شوند فشار بیشتری به نسوج مغزی اطراف خود وارد می کنند و روی فعالیت های آنها اثر می گذارند. باید توجه داشت که بعضی از سیمپتوم های غدد مغزی را می توان در بیماری های دیگری مثل سکته مغزی، آبسه مغزی، هماتوم های داخل جمجمه ای و یا حتی بعضی از ناهنجاری های عروق خونی هم دید که ممکن است باعث اشتباه در تشخیص بشوند. سیمپتوم هایی که زیاد در تومورهای مغزی دیده می شوند عبارتند از:

* سردرد مرتب و طولانی که قبلا وجود نداشته

* حالت تهوع و استفراغ

* فلج شدن یا ضعف در یک دست یا ساق پا یا یک طرف بدن

* سرگیجه، عدم تعادل و هماهنگی

* اشکال در حرف زدن

* اشکال در حافظه و گیجی

* عوض شدن رفتاری یا شخصیتی و عوض شدن خلق و خو

* اشکالات شنوایی

* حملات صرعی

* از دست دادن هوشیاری

* از دست دادن اشتها

عوامل تولید خطر

با اینکه علل تولید غده های مغزی مشخص نیست، بعضی عوامل به نظر می رسد که احتمال خطر مبتلا شدن را زیاد می کند.

* منشأ قومی ـ تومورهای مغزی در بیشتر مواقع در اشخاصی که اصل و نسب قفقازی دارند دیده می شود، به غیر از مننژیوم که توموری معمولا خوش خیم است و بستگی به مننژ دارد. مننژ غشائی است که روی مغز را می پوشاند که بیشتر در افرادی که نژاد آفریقایی دارند، دیده می شود.

* سن ـ با اینکه غده های مغزی ممکن است در هر سنی تولید شوند، خطر با بالا رفتن سن بیشتر می شود و اکثر بیماران را افراد ۴۵ ساله به بالا تشکیل می دهند ولی بعضی از انواع تومورها مثل  مدولوبلاستوم تقریبا همیشه در کودکان دیده می شود.

* رادیوتراپی ـ افرادی که درمان های رادیوتراپی داشته اند، بیشتر در معرض خطرند.

* مواد شیمیایی ـ با اینکه مطالعات پیشرفته بیشتری باید انجام شود که این هیپوتز را ثابت کند بعضی مطالعات که در حال انجام شدن هستند، نشان می دهند که در معرضی بعضی مواد شیمیایی مثل حشره کش ها می تواند احتمال خطر مبتلا شدن به تومورهای مغزی را زیاد کند.

* سابقه فامیلی ـ وجود یک سرطان در افراد نزدیک خانواده یک عامل نسبی خطر تومورهای مغزی است.

پیشگیری

به علت اینکه علت دقیق غده های مغزی اولیه مشخص نیست، هیچگونه عاملی که بتواند از آن پیشگیری کند وجود ندارد، ولی امکان اینکه از به وجود آمدن سرطان های اولیه اعضای دیگری که می توانند متاستازهای مغزی بدهند، پیشگیری کرد مثل کم کردن مصرف گوشت قرمز، کم کردن وزن بدن، مصرف کافی سبزی و میوه، ورزش مرتب (پیشگیری از سرطان روده)، ترک سیگار (سرطان ریه)، محافظت از پوست و در معرض تابش خورشید قرار نگرفتن (سرطان پوست)، و همینطور استفاده درست و بجا از تلفن های همراه که باعث می شود میزان امواج به طرف مغز کم بشود و از تولید بعضی از انواع غدد سرطانی پیشگیری شود.

درمان های دارویی

درمان ها بستگی به نوع غده، اندازه و محل آن متفاوت است. در غده های بدخیم معمولا از هر سه روش جراحی، شیمی درمانی و رادیوتراپی استفاده می شود. نتیجه درمانی در کودکان بالاست ولی میزان زنده ماندن در بزرگسالان بستگی به نوع غده، اندازه آن و نفوذ آن به نسوج اطراف و آمادگی بدنی بیمار برای جراحی است.

قبل از شروع درمان باید وضع و محل غده را به طور دقیق توسط MRI و دیگر وسایل پزشکی مشخص کرد. پزشک معمولا یک بیوپسی انجام می دهد. این نمونه برداری برای سلول شناسی غده انجام می شود. برای این کار یک سوراخ کوچک در استخوان ایجاد کرده و نمونه برداری می کنند. نمونه برداری نوع غده، خوش خیمی و بدخیمی و نوع سرطان را مشخص می کند.

جراحی

اگر غده در دسترس است اولین پیشنهاد خروج غده از مغز است که بزرگترین عامل درمانی غدد مغزی است. جراحی باعث تائید نتیجه ی بیوپسی هم هست، زیرا غدد زیادی هستند که هتروژن هستند یعنی سلول های سرطانی و سلول های سالم به طور نامتعادل درهم هستند. در بعضی مواقع غده در مناطق بسیار حساس یا در نزدیکی مناطق بسیار مهم مغز قرار دارد که خود عمل جراحی برای مغز خطرناک است مثل اینکه غده در نزدیکی عصب بینایی باشد و جراحی باعث نابینایی بیمار شود. در این حالت جراح سعی می کند حدکثر غده را خارج کند بدون اینکه مناطق حساس مغز صدمه ببیند.

جراحی با اشعه گاما

اگر نشود با جراحی غده را برداشت یعنی غده در دسترس نبود از گامانایف یعنی چاقوی اشعه گاما که دقیق تر و قوی تر از رادیوتراپی است، استفاده می شود. این تکنیک تابش اشعه قوی یکباره به طور دقیق مستقیم روی غده به مدت چند دقیقه یا ساعت می باشد و احتیاج به سوراخ کردن یا باز کردن جمجمه ندارد.

رادیوتراپی

با اینکه شدت اشعه و قدرتش کمتر از نوع قبلی است ولی مساحت بیشتری از مغز را می پوشاند. در بعضی مواقع اشعه فقط روی غده تابیده می شود و در بعضی مواقع تمام مغز اشعه را دریافت می کند. مثلا پس از یک عمل جراحی برای از بین بردن سلول های سرطانی باقیمانده یا وقتی که تعداد متاستازها بیش از یکی باشد و نمی شود با عمل جراحی همه را خارج کرد و بالاخره وقتی که جراح نتوانسته تمامی غده را خارج کند (به علت محل آن).

شیمی درمانی (کیموتراپی)

با اینکه غده های سرطانی مغز به ندرت به جاهای دیگر متاستاز می دهند، برای بهتر کنترل کردن بیماری از شیمی درمانی استفاده می شود. بعضی از انواع سرطان های مغز به شیمی درمانی جواب می دهند. بیمار داروهای شیمی درمانی را از راه ورید یا دهان دریافت می کند. در بعضی مواقع برای اینکه فقط دستگاه عصبی مورد هدف دارو قرار بگیرد، آن را در نخاع تزریق می کنند. در روش های جدید دارو را مستقیما در داخل مغز تزریق می کنند. بعد از عمل جراحی یک دیسک کوچک که دارو پخش می کند را برای چند هفته در داخل نسوج مغزی می گذارند.

بعضی مواقع از بین بردن تمام سلول های سرطانی امکان ندارد. اگر چند سلول در داخل مغز باقی بمانند غده دوباره تولید می شود، بنابراین تحت نظر داشتن بیمار بسیار مهم است.

بعضی وقت ها صدمات مغزی بر اثر فشار غده قبل از عمل یا بر اثر درمان ممکن است آثار بدشان را باقی بگذارند مثل کنترل حرکات یا حرف زدن و غیره. یک دوره بازپروری اغلب لازم می شود که به احتیاج به کمک متخصصان فیزیوتراپی، ارگوتراپی، اورتوفونیست و غیره دارد.

طب مکمل

از روش هایی مانند طب سوزنی، تصوردرمانی، ماساژدرمانی و یوگا استفاده شده و تحت مطالعه است. این روش ها به بهبودی وضع بیمار کمک می کند ولی درمان کننده نیستند و نمی توانند جای درمان های امروزه را بگیرند و همراه با درمان های دارویی از آنها کمک گرفته می شود.

با روش های جدید درمانی مثل چاقوی گاما و تزریق مستقیم دارو در مغز، پیش آگهی غده های مغزی و کیفیت وضع بیمار و تحت نظر داشتن او خیلی بهتر شده است.

لانس آرمسترانگ که در سن ۲۵ سالگی مبتلا به سرطان پیشرفته ی بیضه شده بود، در همین رابطه دچار چندین متاستاز مغزی هم شد. او در اوایل سال های ۱۹۹۰ پس از عمل جراحی و شیمی درمانی توانست هفت بار قهرمان دوچرخه سواری دور فرانسه بشود با اینکه همه نمی توانند قهرمان دور فرانسه بشوند ولی این موضوع می تواند به همه کمک و امیدواری بدهد که بیماری و درمانش پایان زندگی نیست، مخصوصا که الان روش های درمانی پیشرفت های قابل توجهی داشته اند.