هیپوترمی و سرمازدگی

فصل سرما فرا رسیده است. بهتر است مشکلات مخصوص این فصل را بهتر بشناسیم و خود را آماده کنیم.

در این فصل به دو مشکل ممکن است دچار شویم: هیپوترمی، و سرمازدگی و یخ زدگی.

ـ هیپوترمی: وقتی که درجه حرارت بدن کمتر از سی و پنج درجه سانتی گراد بشود به آن هیپوترمی می گوییم که باعث می شود کاهش درجه حرارت بدن بطور پیش رونده ادامه پیدا کند که به مرگ منتهی می شود. (باید دانست که معمولاً درجه حرارت طبیعی بدن ۳۷ درجه سانتی گراد است) بنابراین شخصی که دچار هیپوترمی شده باید هر چه زودتر تحت درمان قرار بگیرد.

ـ ایتولوژی: هیپوترمی معمولاً بر اثر قرار گرفتن در یک محیط خیلی سرد تولید می شود و بستگی به عوامل مختلفی دارد مثل مدتی که شخص در محیط سرد قرار گرفته مثلاً زندگی کردن در خانه ای که وسائل گرم کننده در زمستان ندارد و یا سقوط در آب خیلی سرد و یخ زده که به آن هیپوترمی محیطی می گوییم، ولی می تواند ایتولوژی متابولیک هم داشته باشد و بر اثر بیماری هایی مثل دیابت، نارسایی آدرنال، هیپوتیروئیدی و هیپوتالاموس، بیماری های پوستی، دارویی و الکل هم تولید بشود.

تنظیم درجه حرارت بدن توسط هیپوتالاموس انجام می شود.

هیپوترمی را می توان به سه دسته تقسیم کرد:

ـ خفیف: پوست سرد و رنگ پریده و شخص دچار لرز می شود. درجه حرارت بدن بین ۳۲ تا ۳۵ درجه سانتی گراد است. در این حالت موهای بدن سیخ می شوند و اختلال در حرکات عضلانی همراه با ضعف و بی حالی است و رفته رفته عدم تعادل و حالت بی تفاوتی ایجاد می شود. زندگی شخص در این حالت زیاد در خطر نیست.

ـ متوسط: لرز وجود ندارد، عضلات سفت می شوند، تنفس و فشار خون و ضربان قلب کم می شود، شخص گیج است و درجه حرارت بدن بین ۲۸ تا ۳۲ درجه سانتی گراد است. پوست سرد و کبود می شود، هوشیاری به تدریج کمتر و کمتر می شود تا مرحله ورود به کما.

شدید: عضلات شل می شوند، ضربان قلب و تنفس کند می شوند و شخص به تدریج به کما می رود. درجه حرارت بدن کمتر از ۲۸ درجه سانتی گراد است. در این مرحله خطر مرگ شخص بالاست، باید دانست که شیرخواران و کودکان در خطر بیشتری هستند و قدرت بدنی آنها برای بهبودی کمتر از بزرگسالان است. کوهنوردان و اسکی بازان در خطر هیپوترمی هستند مخصوصاً در فصل زمستان چون هیپوترمی بر روی فعالیت های کبدی و کلیوی اثر می گذارد. اگر شخص دارو مصرف می کند داروها در بدن جمع می شوند و به خوبی دفع نمی شوند و برعکس میزان هورمون های تیروئیدی و کورتیزول زیاد می شود.

همچنین مشکلات سلامتی دیگر هم پیش می آید مثل مرگ یک عضو مانند انگشتان، دست، بازو، پا، یخ زدگی، سوختگی بر اثر سرما و غیره، بنابراین در شخص دچار شده به هیپوترمی متوسط و شدید، اگر ضربان قلب و تنفس وجود داشته باشد آهسته و نامنظم است و شخص در کمای عمیق فرو می رود و درمان باید حتماً در اورژانس بیمارستان با اقدامات تخصصی انجام شود وگرنه به مرگ شخص منتهی می شود.

عوامل تولید خطر هیپوترمی

ـ مدت زیادی در سرما قرار گرفتن. شدت هیپوترمی با نداشتن لباس و وسائل لازم در محیط سرد بیشتر می شود.

ـ سقوط در آب یخ زده

ـ زندگی در خانه ی بدون وسائل گرمایشی در زمستان

ـ ورزش های مربوط به کوه در زمستان (کوهنوردی ـ اسکی و…)

پیشگیری

برای جلوگیری از هیپوترمی باید به اندازه کافی لباس پوشید. از کلاه و دستکش استفاده شود. ورزش های زمستانی و سفر به مناطق سرد برنامه ریزی شده باشد، غذا به اندازه کافی مصرف شود.

درمان

کاهش حرارت بدن خطرناک است که معمولاً در زمستان ایجاد می شود، اما امکان تولید آن در تابستان هم هست. اگر شخص مدت زیادی در جریان هوای سرد یا آب سرد قرار داشته باشد می تواند به هیپوترمی دچار شود، لذا اولین مرحله درمان پیشگیری است. حال اگر هیپوترمی پیش آمد باید بلافاصله با پزشک مشورت کرد یا باید به بیمارستان مراجعه کرد.

درمان بستگی به شدت هیپوترمی دارد، در هیپوترمی خفیف درمان انتخابی است و شامل موارد زیر است:

ـ در صورت امکان شخص را در محل گرم قرار داد، باید او را کمک کرد که حرکات نرمشی انجام دهد.

ـ پس از این که شخص در محل گرم قرار گرفت، اگر لباس هایش خیس است باید عوض شوند.

ـ شخص را باید با پتو یا لباس گرم پوشانید یا از کیسه آب گرم و پتوی برقی استفاده کرد.

ـ باید به او نوشابه گرم داد و اگر قادر به خوردن هست غذاهای انرژی زا مانند شکلات، قند و… بدهند. به او قهوه و نوشیدنی های کافئین دار ندهید، زیرا باعث می شود حرارت بیشتری از بدن خارج شود. نوشیدنی های الکل دار هم ندهید.

ـ مواظب باشید که حرارت بدن شخص هیپوترمیک بالا برود و به درجه طبیعی برسد.

ـ شخص هیپوترمیک نباید حمام گرم بگیرد.

ـ دست و پا و بدن او را ماساژ ندهید.

ـ هیپوترمی های متوسط و شدید حتماً باید در بیمارستان درمان شوند، البته تا رسیدن آمبولانس و کمک های پزشکی می توان از مسائل گفته شده استفاده کرد.

باید دانست که افراد سالخورده و کودکان و نوزادان که غذا و لباس کافی ندارند، بیماران روانی و افرادی که الکل و مواد مخدر مصرف کرده اند و در هوای سرد قرار دارند، قدرت عضلانی آنها کم شده و بیشتر دچار هیپوترمی می شوند.

فعالیت های گفته شده گشاد شدن عروق تنگ شده بر اثر سرما را باعث می شوند که می تواند باعث سقوط شدید فشار خون سرخرگی شده و صدماتی به فعالیت های اساسی بعضی از اعضای بدن مانند مغز، قلب، ریه ها و حتی کلیه ها بزند.

هیپوترمی های متوسط و شدید که اعضای بدن فرد مبتلا حرکت ندارند و شخص بیهوش شده یا دچار عوارض دیگری شده حتماً باید در بیمارستان درمان شود، زیرا یک اورژانس واقعی است و تا رسیدن کمک و آمبولانس می توانید احیاء قلبی تنفسی را شروع کنیم.

سرمازدگی بر اثر قرار گرفتن در سرمای شدید و یخ زدن یکی از بافت های بدن به وجود می آید. انگشتان دست و مخصوصاً انگشتان پا، گوش و بینی بیشتر در معرض خطر هستند. دو نوع سرمازدگی وجود دارد که هر کدام دو درجه دارند و بستگی به شدت صدمه به بافت های آسیب دیده دارد. پوست دو لایه دارد؛ اپیدرم و درم.

 

سرمازدگی سطحی

در سرما زدگی درجه یک فقط اپیدرم یعنی لایه رویی پوست صدمه می بیند.

سرما زدگی درجه دو اپیدرم و قسمتی از درم صدمه می بیند.

ـ سرمازدگی درجه یک: در این حالت بیشتر قسمت های انتهایی بدن و گوش و بینی دچار می شوند. پوست سفید و بی حس و گاهی قرمز و به تدریج سفت می شود و پس از گرم شدن احساس خارش، سوزش و درد هم ممکن است دیده شود.

ـ سرما زدگی درجه ۲ : پوست قرمز یا آبی می شود. پوست یخ زده و سفت شده و به تدریج متورم می شود و تاول می زند. در این دو حالت آسیب های وارده دائمی نیستند.

ـ سرما زدگی درجه ۳ : اپیدرم، درم و چربی زیر درم آسیب دیده سفید یا آبی و سفت می شود و تاول بزرگ ایجاد شده و خونی می گردد.

ـ سرما زدگی درجه ۴ : به غیر از لایه های گفته شده عضلات و تاندون ها هم آسیب دیده اند. در این مرحله پوست ابتدا قرمز و بعد سیاه می شود. در این دو حالت آسیب های وارده دائمی و برگشت ناپذیر هستند و گاهی اوقات برای جدا کردن بافت مرده احتیاج به عمل جراحی و یا قطع عضو وجود دارد.

چه کسانی در خطرند

ـ در مرحله سطحی بیشتر از همه زنان، بعد کودکان  و سالخوردگان.

ـ بیماران مبتلا به دیابت یا بیماری های دیگر که باعث ضعف در گردش خون می شوند.

ـ بیمارانی که از بیماری های قلبی عروقی رنج می برند.

ـ افراد سیگاری و کسانی که الکل مصرف می کنند.

ـ افرادی که به مدت طولانی در هوای سرد کار می کنند و ورزشکاران ورزش های زمستانی

ـ سربازان

ـ افراد بی خانمان

ـ مبتلایان به فنومن رینود

ـ فشار خون سرخرگی و داروهای خواب آور هم می توانند احتمال بروز سرمازدگی را بیشتر کنند.

عوامل تشدید کننده

گرسنگی، خستگی، ترس، هیجان، بی خوابی، کم آبی، سنگینی کوله پشتی، توفان، کمبود اکسیژن، تعریق بیش از حد، تند راه رفتن،  نفس نفس زدن و فعالیت بدنی شدید در هوای سرد.

عوارض ناشی از سرمازدگی

ـ افزایش حساسیت به سرما و سرمازدگی دوباره

ـ ارتریت یخ زدگی

ـ نقص در رشد کودکان سرمازده

ـ عفونت

ـ گانگرن

ـ هیپوترمی و مرگ

چه موقع به پزشک مراجعه کنیم

ـ وقتی که علائم سرمازدگی درجه ۳ و ۴ نمایان هستند.

ـ تب بیش از ۳۸ درجه سانتی گراد

ـ سرگیجه ـ گیج بودن

درمان

سرمازدگی درجه یک و دو صدمات دائمی تولید نمی کنند، پس می شود به آرامی پوست را با آب گرم شست، دست سرمازده را در زیر بغل یا کشاله ران گرم کرد، صورت و گوش و بینی را با دست دستکش دار گرم و خشک کرد، از حرارت مستقیم استفاده نشود، زیرا می تواند تولید سوختگی بکند.

سرمازدگی درجه۳ و ۴: باید حتماً درمان های پزشکی انجام شود، پانسمان مخصوص برای محافظت و در صورت صدمات شدیدتر آتل لازم است. اگر قسمت هایی از نسوج مرده اند باید برداشته شوند.

ـ آنتی بیوتیک و داروهای دیگر را در صورت لزوم پزشک تجویز می کند.

ـ آب داروست و آب درمانی به تمیز شدن پوست و قسمت های مرده کمک می کند.

ـ در صورت لزوم از داروهای ضد درد استفاده می شود.

ـ درمان اکسیژنوتراپی با اکسیژن خالص

ـ عمل جراحی برای برداشتن نسوج مرده و احتمالاً قطع عضو

سایر عوارض سرمازدگی

حدود ۷۰ درصد بیماران دیابتی از نروپاتی دیابت رنج می برند. نروپاتی دیابتی باعث صدمه و تخریب سلول های عصبی مخصوصاً در پا و دست می شود. این بیماران معمولاً احساس درد نمی کنند و در نتیجه بیمار متوجه سرمازدگی و ضربه و صدمه به پاها نمی شود و همین می تواند باعث کبودی و زخم و سایر عوارض پای دیابتیک بشود.

هم چنین مطالعات نشان می دهد که احتمال آسیب دیدن استخوان های پا مخصوصاً قوزک پا مثل شکستگی و سرمازدگی استخوان و سقوط و شکستگی و صدمات وارده به مفاصل در هوای سرد بسیار زیاد است مخصوصاً برای بیمارانی که از بیماری های روماتیسمی و پوکی استخوان و سایر عارضه های مفصلی و استخوانی رنج می برند.

پیچ خوردگی مچ پا و شکستن استخوان های لگن مخصوصاً سر استخوان ران، زانو، پاشنه و انگشتان پا از مهمترین مشکلاتی است که مخصوصاً افراد سالخورده به آن دچار می شوند.

بنابراین توصیه می شود که در فصل زمستان از کفش های پاشنه بلند که کف صاف هم دارند و به آسانی لیز می خورند استفاده نشود و در عوض از چکمه ها و کفش های دارای پاشنه کوتاه و کف عاج دار و در صورت امکان مقاوم در مقابل آب و برف و باران استفاده شود. در این جا موادی به فروش می رسد که کفش ها را عایق می کند.

چند راهنمایی

لباس گرم و مناسب. دستکش هایی که ۴ انگشت با هم هستند بهتر است از دستکش های با انگشتان جداگانه، پوشیدن چند لباس روی هم باعث نگهداری هوا و جلوگیری از دفع گرمای بدن می شود. استفاده از کلاه و شال گردن مخصوصاً اگر باد می وزد. نوشیدن مایعات بیشتر از سایر فصول مخصوصاً مایعات گرم و غذاهای پر کالری. پوشیدن دو جفت جوراب در صورت امکان اولی کتانی و دومی پشمی. استفاده از لباس های امپرمابل (ضد آب). همراه داشتن گرم کننده های شیمیایی برای دست و پا.