«جشن سده»، آئین نور و روشنایی

دهم بهمن‌‌‌‏ماه در تاریخ ایران، روز «جشن سده» است. «سده» که به معنای جشن نور و روشنایی‌ست، بر مبنای ۵۰ شب و روز مانده به نوروز، یا صد روز پس از یکم آبان، در ۱۰ بهمن هر سال جشن گرفته می‌‌‌‏شود و از این رو «سده» نام گرفته است.

مردم ایران و دیگر مناطق پارسی زبان همچون افغانستان، تاجیکستان و پارسیان هند، از دیرباز این روز را با گردهم آمدن و برپاکردن آتش جشن می‎‌‌‌‏گرفتند. این سنت هنوز هم در بسیاری از شهرها مانند یزد، کرمان، نائین و دیگر مناطق جنوب شرقی ایران ادامه دارد.

«جشن سده» که به لحاظ اهمیت، هم‌‌‌‏ردیف آئین‌های نوروز و مهرگان قرار دارد، جشن پیدایش آتش است. ایرانیان معتقدند با رسیدن به دهم بهمن و روز سده، به‌‌‌‏تدریج از شدت سرمای زمستان کاسته شده و با برپایی این آتش بزرگ، قلب زمین گرم می‌‌‌‏شود؛ زمستان کم‌‌‌‏کم رخت بسته و جای خود را به بهار می‌‌‌‏دهد.

در متون کهن ادبیات پارسی از سده  و جشن پیدایش آتش بسیار سخن گفته شده‌‌‌‏است.

فردوسی می‌گوید: «هوشنگ پادشاه پیشدادی، که شیوه‌ی کشت و کار، کندن کاریز، کاشتن درخت … را به او نسبت می‌دهند، روزی در دامنه کوه ماری دید و سنگ برگرفت و به سوی مار انداخت و مار فرار کرد. اما از برخورد سنگها جرقه‌ای زد و آتش پدیدار شد.»

 «ابوریحان بیرونی»، شیوه‌ی این آئین را، افروختن آتش بر بام‌ها که به دستور فریدون برمی‌‌‌‏شمارد و در«نوروزنامه» می‌‌‌‏گوید: «آفریدون همان روز که ضحاک بگرفت جشن سده برنهاد و مردمان که از جور و ستم ضحاک رسته بودند، پسندیدند و از جهت فال نیک، آن روز را جشن کردندی و هر سال تا به امروز، آئین آن پادشاهان نیک عهد را در ایران و دور آن به جای می‌آورند.»

در حکایتی دیگر آمده‌‌‌‏است: « در روز ایزد مهر ستاره‌‌‌‏ای که گرما بخش زمین است به زمین می‌‌‌‏آید و به زمین گرما می‌‌‌‏دهد و زمین این‌‌‌‏چنین از خواب برمی خیزد.»

«محمدعلی گلاب زاده» مورخ و تاریخ‌‌‌‏نویس معاصر در گفت‌‌‌‏و‌گو با خبرگزاری مهر، می‌‌‌‏گوید:« بدون شک جشن سده یکی از بزرگ‌‌‌‏ترین جشن‌‌‌‏های کهن ایرانی است که پس از هزاران سال همچنان برگزار می‌‌‌‏شود.»

«گلاب زاده» همچنین می‌‌‌‏افزاید: « آتش از جمله چهار رکن اصلی است که انسان به آن احترام می‌گذاشته است و همیشه در مقابل تاریکی و جهل قرار داشته است.»