آشنایی با خطای هاله‌ای

تلاش برای شناخت بهتر طرف مقابل بسیار با ارزش تر از آن است که همه چیز را به دست تقدیر بسپارید یا بر اساس هیجاناتتان او را قضاوت کنید. اما این که کارآگاه بازی هایتان همیشه درست نتیجه بدهد هم ممکن نیست.

به نظر شما آقایی که زیاد «ببخشید» می گوید، آدم مۆدبی است؟ خانمی که روی میز رستوران برای گارسون انعام می گذارد دست و دلباز است؟ اگر کسی به موقع سر قرار بیاید یعنی همیشه به تعهداتش پایبند است؟

اگر هنگام نشستن تان، طرف مقابل صندلی رستوران را برای شما با احترام عقب بکشد، یعنی حتماً به حقوق زنان احترام می گذارد؟ اگر خانمی در دیدار با شما آهسته و ملایم صحبت کند یعنی در زندگی خانوادگی هرگز صدایش بلند نمی شود و به طرف مقابل احترام می‌گذارد؟

پاسخ تان مثبت است؟ شاید در اشتباهید مثلا شاید واژه «ببخشید»، برای او یک تکیه کلام است و شاید هم ادبش ساختگی باشد و با به کار بردن این واژه فقط سعی دارد خودش را فرد با ادبی نشان بدهد.

خانمی که روی میز رستوران برای گارسون انعام می گذارد هم لزوماً سخاوتمند نیست. از کجا می‌دانید او برای فخرفروشی این کار را نکرده است یا شاید در آن شرایط بسته به موقعیتش صلاح دیده انعامی به گارسون بدهد اما در زندگی مشترک، حاضر نباشد پولی خرج کند.

مردی که صندلی را برای بانوی مورد علاقه اش عقب می‌کشد هم لزوماً یک معتقد به حقوق زنان نیست. او در حال رعایت کردن یک عرف اجتماعی است که از سال ها پیش درباره اش آموزش دیده است. خانمی که آهسته صحبت می‌کند هم شاید در حال پیروی از هنجاری اجتماعی باشد یا سبک صحبت کردنش به علت نداشتن اعتماد به نفس این گونه است و….

اگر پاسخ تان به این پرسش ها مثبت باشد، در سنجش طرف مقابل درگیر خطای هاله‌ای هستید. خطای هاله‌ای یعنی تعبیر کردن مجموعه ای از نشانه های بی ارتباط برای ساختن تصویری از شخصیت طرف مقابل .

در خطای هاله‌ای ، برخی نشانه‌های بی ارتباط به هم را در طرف مقابل با هم جمع می‌کنیم و از همه آنها در کنار هم نتیجه بگیریم که او صفتی خاص دارد در حالی که این نشانه ها به شکل منطقی نمی‌توانند به معنای داشتن صفتی خاص باشند. این خطا که جزو خطاهای رایج پیش از ازدواج است باعث می‌شود شناختی نادرست و غیر واقعی از طرف مقابل به دست آورید که با ویژگی های واقعی او هیچ انطباقی نداشته باشد.

خطای هاله‌ای چیست؟

در روانشناسی خطای هاله ای یا اثر هاله ای به نوعی خطا در شناخت و تصمیم گیری گفته می‌شود که تحت تاثیر ذهنیت قبلی قضاوت کننده شکل می گیرد و می تواند از حقیقت به دور باشد. مثلا وقتی معلمی از دانش آموزی ذهنیتی منفی به عنوان یک فرد “تنبل” دارد، در برخوردهای بعدی هم ممکن است این پیش داوری بر قضاوت او تاثیر بگذارد. به همین دلیل همیشه به معلمان توصیه می‌شود هنگام تصحیح ورقه‌های امتحانی به اسامی دانش آموزان نگاه نکنند تا ذهنیت‌های قبلی بر نحوه قضاوت آنها تاثیر نگذارد.

تاثیر خطای هاله ای می تواند در قضاوت کننده بسته به تصویر ذهنی قبلی مثبت یا منفی باشد. یعنی شما با چند برخورد ساده طرف مقابل را با صفت هایی قضاوت کنید که برای صحبت کردن درباره آنها هنوز زود است. با یک شاخه گل گرفتن از او، او را مبادی آداب و دست و دلباز ببینید و با رد کردن یک چراغ قرمز به او برچسب شخصیت قانون شکن و ضد اجتماعی بزنید.

ازدواج با چشم بسته

«اثر هاله ای» در واقع یک خطای «ادراکی»‌ است. روانشناسان به این نتیجه رسیده اند که جذابیت کلید مهمی در «اثر هاله ای»‌ است. موقعی که ما کسی را فردی دوست داشتنی یا جذاب می دانیم، احتمال بیشتری دارد که او را باهوش و خوب (و یا دارای دیگر خصلت های نیک) هم بدانیم. در واقع این صفات (لزوما) همیشه با همدیگر در یک فرد وجود ندارند، اما (ذهن)‌ ما تمایل دارد آنها را به صورتی با هم… جمع کند.

به عنوان مثال خیلی محتمل است ما حرف های کسی که آراسته لباس پوشیده است را “بهتر” از حرف های یک فرد ژولیده بدانیم – در صورتی که هیچ دلیل منطقی برای این تصور وجود ندارد.

اثر هاله ای در بسیاری از زوایای زندگی ما موجود است و متاسفانه تقریبا تمام انسان ها -کم یا زیاد- تحت تاثیر این خطای ادراکی هستند. گرچه تحقیقات نشان می دهد که حتی آگاه بودن به پدیده ای به عنوان «اثر هاله ای» نفوذ آن را در اشخاص کاهش نمی دهد.

جذابیت اثر هاله‌ای

۱- جذابیت جسمانی

بررسی‌ها و پژوهش‌های موجود نشان می‌دهد که کلاً جذابیت جسمانی باعث می‌شود که افراد در نفوذ اجتماعی موفق‌تر باشند و معمولاً اشخاص خوش‌قیافه در جامعه نفوذ بیشتری دارند.

بنابراین تعجب‌آور نخواهد بود که در کشورهای اروپایی در دوره‌های آموزشی فروشندگان جایی هم برای کلاس‌های خودآرایی اختصاص داده‌شود. نکته شایان توجه در مورد جذابیت جسمانی اثری است که روانشناسان اجتماعی به آن اثر هاله‌ای می‌گویند.

منظور آنان از اثر هاله‌ای این است که یک خصوصیت مثبت شخص، بر نظر دیگران در مورد او تأثیر می‌گذارد و شواهد نشان می‌دهند که یکی از این خصوصیات مثبت جذابیت جسمانی است و وقتی ما شخصی را جذاب می‌دانیم خود به خود خصایص مثبت دیگری را هم به او نسبت می‌دهیم. خصایصی مثل مهربانی، باکفایتی، قابل اعتماد، با استعدادی و مردم‌آمیزی و نوع دوستی.

۲- شباهت

تحقیقات نشان می‌دهد مردم بیشتر تحت تأثیر کسانی قرار می‌گیرند که لباس‌ها، نگرش‌ها، علایق و اعتقادات مشابه آنان دارند و علاوه بر جذابیت ظاهری، تشابه نگرش‌ها و شخصیت‌ها نیز باعث می‌شوند، افراد جذب یکدیگر شوند.

۳- آشنایی

علاوه بر اینکه تحت تأثیر جذابیت جسمانی و شباهت نگرش‌ها و ارزش‌های دیگری قرار می‌گیریم، روز به روز به افرادی که مدت هاست با آنها آشنایی داریم، علاقه‌مند‌تر می‌شویم و همین موضوع می‌تواند نفوذ آنها را بر ما بیافزاید.

جاذبه دراز مدت، بیشتر به این بستگی دارد که ما چه نوع اطلاعاتی را در مورد خودمان به دیگران ابلاغ کنیم و از این طریق است که می‌توانیم روابط پایداری را برقرار کنیم، برای مثال مهارت‌های احتمالی زیر می‌تواند، جاذبه دراز مدت ایجاد کند: خودافشایی و گوش دادن، ابرازعلاقه، سر تکان دادن و استفاده از کلام برای تشویق دیگران، ژست‌ها و وضعیت‌های بدنی مناسب برای ابراز همدلی و گرمی، لبخند زدن و لمس کردن طرف مقابل برای ابراز حمایت وتحسین او. بنابراین، تحت تأثیر کسانی قرار می‌گیریم که بیشتراز دیگران با آنها تماس داریم.

۴- کمیابی

کمیابی هم می‌تواند مایه نفوذ باشد زیرا ما برای اشیا خدمات یا فرصت‌های کمیاب، ارزش بیشتری قایل هستیم. چرا؟ کمیابی به دو دلیل موجب افزایش جاذبه می‌شوند. هر چه فرصت‌های کمتری داشته باشیم، آزادی خود را بیشتر از دست می‌دهیم و از این سلب آزادی بیشتر آزرده می‌شویم.
به عبارت دیگر عدم دسترسی به شی یا فرصت، موجب افزایش سائق تملک آن شی در ما می‌شود. دومین علت افزایش جاذبه بر اثر کمیابی این است که هر چیزی که کمتر در دسترس باشد، قدر آنرا بیشتر می‌دانیم.

۵- تحسین

اگر از تقویت‌کننده‌هایی مثل تحسین و حمایت به طور صحیحی استفاده کنیم، می‌توانیم در ترغیب دیگران موفق باشیم.

۶- مقابله به مثل

ما بر اساس قانون مقابله به مثل است که تصمیم می‌گیریم درخواست‌های دیگران را اجابت کنیم یا خیر هر چه قبول تقاضای دیگران توسط ما آنها را بیشتر وادار به مقابله به مثل کند، احتمال بیشتری دارد که تقاضای آنها را اجابت کنیم واین هم یکی دیگر از شگردهای ترغیب است.