آیا حافظه مادی است؟

◂حافظه چیه؟

تصور عوامانه از حافظه اینه که حافظه باید مثل کمدی از پرونده ها باشه که هر قسمت از اون در پوشه‌های جداگانه‌ای ذخیره شده و هر رویداد پرونده‌ای رو به خودش اختصاص داده. اما بر اساس پیشرفت‌هایی که در علم عصب‌شناسی صورت گرفته می‌دونیم که این تشبیهات کاملاً نادقیق و بلااستفاده هستن و روش ذخیره حافظه در مغز بسیار پیچیده‌تر و متفاوت از این تمثیله.

◂حافظه چه‌طور در مغز ذخیره می‌شه؟

از منظر فیزیولوژی هر حافظه در ساده‌ترین شکل ممکنش، شبکه‌ای از نورون‌هاست که به طور همزمان شروع به شلیک می‌کنن (فعال می‌شن). اگه بخوایم تشبیه دقیق‌تری از حافظه داشته باشیم، حافظه مثل قطعات مختلف یه پازله که در کنار هم قرار می‌گیرن، نه نوارهایی از تصاویر اتفاقات ضبط شده. موقعی که اتفاقی رو تجربه می‌کنیم یا چیزی رو یاد می‌گیریم نورون‌هایی با هم شلیک می‌کنن که تجربه خاص رو برای ما می‌سازن. در واقع تصویر در نورن‌های مغز ما «کدگذاری» می‌شن. فرایند یادگیری شامل تغییراتی در این نورن‌هاست به شکلی که احتمال فعال شدن همزمانشون در آینده افزایش پیدا کنه (که به این فرایند «تثبیت» حافظه گفته می‌شه). وقتی خاطره‌ای رو به یاد میاریم این الگوی فعالیت نوزونی در مغز ما «بازیابی» می‌شه. علی‌رغم این که مکانیزم‌های کدگذاری، تثبیت و بازیابی حافظه در مغز تا حد خوبی شناخته شدن، این که دقیقا از چه نوع کدگذاری در مغز استفاده می‌شه به صورت کامل شناخته شده نیست.

◂حافظه دقیقاً به چه چیزی گفته می‌شه؟

دانشمندان علم عصب شناسی حافظه رو به دو گروه بزرگ تقسیم کردن: حافظه اعلانی و غیراعلانی. سیستم حافظه‌ی اعلانی همون سیستمیه که برای همه‌ی ما آشناست: این بخش از حافظه دانشی رو نگه می‌داره که ما به صورت خودآگاه ازش اطلاع داریم و شامل حقایق درباره‌ی جهان و رویدادهایی که اتفاق افتادن می‌شه. واقعیتی مثل این که «ساری مرکز مازندرانه» یا خاطرات آخرین سفر فرد به مازندران از این نوع حافظه‌ها هستن. با این حال انواع دیگه‌ای از حافظه هستن که ما اون‌ها رو به عنوان حافظه‌ی غیراعلانی (ضمنی) می‌شناسیم که اگرچه بخش خودآگاه ما در اون‌ها دخیل نیست، اما به اندازه‌ی حافظه‌های اعلانی دارای اهمیت هستن. مهارت‌ها و عادات ما (چه‌طور دوچرخه‌سواری کنم یا چه‌طور سوار خودرو بشم یا چه‌طور پیانو بزنم)، پدیده‌ای به اسم پرایمینگ، انواع ساده یادگیری همخوان (مثل شرطی شدن) و شکل ساده یادگیری غیرهمخوان (خوگیری و حساس‌شدگی) از این نوع حافظه‌ها هستن. (شکل اول جزئیات دقیق‌تر انواع حافظه رو نشون می‌ده) به طور خلاصه حافظه‌ی اعلانی مربوط به ماهیت چیزها و حافظه‌ی غیراعلانی مربوط به نحوه انجام فعالیت‌های رفتاریه.

◂جایگاه حافظه در مغز کجاست؟

حافظه در قسمت ویژه‌ای از مغز ذخیره نمی‌شه؛ حافظه فرایندیه که در تمام مغز اتفاق می‌افته. برای مثال، فعالیتی مثل دوچرخه‌سواری به صورت ناخودآگاه و بدون این که فرد درکی از نحوه‌ی عملکردش پیدا کنه از قسمت‌های مختلف مغز بازیابی می‌شه: حافظه مربوط به این که دوچرخه چه‌طور رانده می‌شه از یک قسمت از مغز میاد. حافظه مربوط به این که چه طور از مبدا به مقصد برسیم از قسمت دیگه‌ای از مغز میاد. قوانین راهنمایی و رانندگی که فرد باید رعایت کنه از جایگاه دیگه‌ای بازیابی می‌شه و برانگیختگی عصبی که موقع شنیدن ترمز ماشین در ما ایجاد می‌شه جایگاه باز هم متفاوتی داره. هر قسمت از حافظه (تصاویر، صداها، کلمات، احساسات و …) در همون بخشی از مغز کدگذاری می‌شن که ابتدائاً در ایجادشون دخیل بودن (کورتکس بصری، کورتکس حرکتی و …) و فرایند بازیابی حافظه با فعال‌سازی همون بخش‌ها هنگام یادآوری اتفاق می‌افته.

ما در طول سالیان با آزمایش‌های مختلف تونستیم بخش‌های مختلفی از مغز رو که درگیر حافظه‌های مختلف مغز هستن شناسایی کنیم. لوب گیجگاهی میانی و ساختارهایی مثل هیپوکامپ در حافظه‌هایی که مربوط به واقعیت‌های جهان و رویدادها هستن دخیلن. نئوکورتکس درگیر در پرایمینگ هست. استریاتوم حافظه‌های مربوط به عادات و مهارت‌ها رو نگه می‌داره. آمیگدال در کار نگهداری حافظه‌های احساسی (احساسات) ما دخیله و مخچه حافظه مربوط با یادگیری همخوان ساده رو نگهداری می‌کنه و در کل قسمت پایینی و ساقه مغز وظیفه‌ی یادگیری‌های ساده رو بر عهده دارن. (شکل اول) به طور کل حافظه در بخش خاصی از مغز ذخیره نمی‌شه. حافظه فرایندی پراکنده در تمام مغزه.