استفاده درست از کود های دارای آهن در مزارع و باغ ها
در کشاورزی پیشرفته امروزی، اهمیت و ارزش عناصر غذایی کم مصرف روز به روز بیشتر می شود. با برداشت محصولات کشاورزی مقدار زیادی از این عناصر، به وسیله گیاه از خاک خارج می شود. ضروری است کشاورزان با آگاهی از نیاز واقعی گیاهان و میزان عناصر موجود در خاک، تعادل مواد غذایی را با دادن به اندازه مناسب کود در آن ایجاد کنند.
برای عناصر پر مصرف مانند ازت، فسفر و پتاس نشریه های آموزشی بسیار تهیه شده است. ولی برای عناصر کم مصرف که از درجه اهمیت بسیار زیادی نیز برخوردارند، مطالب آموزشی کمتری به چشم می خورد. این مطلب به بیان نقش و اهمیت عنصر ( آهن ) می پردازد و می کوشد تا با آشنا نمودن تولید کنندگان کشاورزی به نشانه های کمبود و فقدان این ماده غذایی در گیاه، آنان را در جهت پیشگیری و درمان عوارض ناشی از آن، راهنمایی کند.
امید است با بهره گرفتن از مطالب آموزشی ، کشاورزان عزیز در استفاده صحیح از کود های دارای آهن و دستیابی به تولید مرغوب و بالا موفق و موید باشند.
اهمیت ماده غذایی آهن در مزارع و باغ های کشور
اگر خاک مزرعه یا باغ، دارای مقدار کافی مواد آلی و عناصر غذایی پرمصرف و کم مصرف مورد نیاز گیاه باشد، آن خاک جهت کشاورزی مناسب است. برای این که بتوانیم تا مدت زیادی از این خاک در کشاورزی استفاده کنیم و به حاصلخیزی آن خسارتی وارد نشود، باید همه مواد غذایی را که به وسیله گیاه از زمین گرفته می شود، به آن برگردانیم. به طوری که حتی اگر یکی از مواد غذایی در گیاه کم باشد، گیاه آن طور که باید رشد نمی کند و علامت بیماری در آن ظاهر می شود.
با توجه به این که در اثر کمبود مواد غذایی مخصوصا عناصر کم مصرف، خسارت و عوارض جبران ناپذیری به محصولات کشاورزی وارد می شود، اهمیت و ارزش آن ها روز به روز برای دست اندر کارارن کشاورزی بیشتر می شود.
ماده غذایی آهن، یکی دیگر از مواد غذایی کم مصرف است که وجود آن به اندازه کافی، برای رشد گیاهان زراعی و باغی لازم است. به دلیل آهکی بودن بخش زیادی از خاک های زراعی و باغی کشورمان، بسیاری از محصولات زراعی از کمبود آهن رنج می برند. لذا وجود این ماده غذایی در تولیدات کشاورزی اهمیت زیادی پیدا می کند.
آهن چه نقشی در گیاهان زراعی و باغی دارد؟
آهن یکی از مواد غذایی کم مصرف مهم می باشد که برای رشد و سلامتی گیاهان لازم است. این ماده غذایی در تشکیل سبزینه گیاهان زراعی و باغی نقش مهمی دارد. با وجود این که اغلب زمین های کشاورزی کشورمان دارای مقدار قابل توجهی آهن در طبقه سطحی زمین می باشند، ولی چون آهن مذکور به حالت غیر قابل جذب است، گیاهان اغلب دچار کمبود شده و از این نظر رنج می برند. زمانی که وضعیت آهن به نحوی است که قابل استفاده گیاه نمی باشند، به وسیله اضافه نمودن املاح اسیدی و مقداری مواد آلی تا حدودی سبب تعادل خاک می شود و قدرت جذب گیاه از این ماده نیز بیشتر خواهد شد.
تصویر زیر لکه های سفید مایل به زرد بین رگبرگ برگ های جوان درخت سیب را نشان می دهد. به طوری که رگبرگ ها، سبز باقی مانده اند.
چه عواملی باعث کمبود آهن در گیاه می شود؟
در خاک های ایران که اغلب آهکی هستند، تغذیه گیاهان از نظر کمبود آهن می تواند دچار مشکلاتی به ترتیب زیر باشد:
- در اثر زیاد بودن PH و مقدار آهک خاک، برگ های اغلب گیاهان حالت رنگ پریدگی و یا زرد شده و نشانه های کمبود آهن نمایان می شود. این وضعیت در اثر فشردگی و تهویه بد خاک ( اکسیژن کم ) بیشتر می شود.
- عدم توازن و مقدار زیاد مواد غذایی دیگر در خاک مانند: مس، روی، منگنز، منیزیم، ازت، پتاسیم، کلسیم، کرم و نیکل می تواند سبب بروز کمبود آهن در گیاهان بشود.
- آبیاری بیش از حد، هوای سرد، شدت زیاد نور خورشید، کمبود یا زیادی بیش از اندازه مواد آلی خاک، کاهش اکسیژن و افزایش مقدار گاز کربنیک، تمام این عوامل در ایجاد زردی ناشی از کمبود آهن گیاهان نقش دارند.
تصویر زیر کمبود آهن در برگ های درخت هلو را نشان می دهد.
کمبود آهن در برگ های درخت هلو
حساسیت گیاهان زراعی و باغی نسبت به کمبود آهن
حساسیت گیاهان زراعی و باغی نسبت به کمبود آهن متفاوت است. این حساسیت بین انواع مختلف یک گیاه ممکن است فرق داشته باشد. به عنوان مثال: حساسیت سیب شمیرانی نسبت به کمبود آهن بییشتر از سیب زرد می باشد. سیب های پائیزی نسبت یه سیب های بهاری دارای مقاومت بیشتری هستند.
به طور کلی:
- یونجه و سبزی ها نسبت به کمبود آهن حساسیتی ندارند.
- غلات، سیب زمینی و چغندر نسبت به کمبود آهن کمی حساس هستند.
- حبوبات، دانه های روغنی، مرکبات، انگور و درختان میوه نسبت به کمبود آهن بسیار حساس هستند.
تصویر زیر کمبود آهن در برگ های درختان جوان هلو را نشان می دهد.
کمبود آهن در برگ های درختان جوان هلو
تصویر زیر شاخه ی درخت هلو که سه مرتبه با کلات آهن سمپاشی شده است را نشان می دهد.
شاخه ی درخت هلو که سه مرتبه با کلات آهن سمپاشی شده است
تصویر زیر کمبود آهن در برگ های درخت هلو را نشان می دهد. به برگ هایی که سبزی برگ از بین رفته است توجه کنید.
کمبود آهن در برگ های درخت هلو
کمبود آهن چه نشانه هایی روی گیاهان زراعی و باغی ایجاد می کند؟
کمبود آهن در بسیاری از محصولات مختلف دیده شده است، کمبود آهن به تولید سبزینه در گیاه آسیب می رساند زیرا مقدار سبزینه گیاهان به وجود همیشگی آهن بستگی دارد. نشانه های کمبود آهن معمولا از برگ های جوان تر گیاهان شروع می شود، به طوری که وقتی یک گیاه نتواند به اندازه کافی آهن مورد نیاز خود را تامین کند، ایجاد سبزینه در برگ های آن دچار مشکل می شود.
در اثر کمبود آهن لکه های مایل به زردی یا ( کلروز ) بین رگبرگ های برگ های جوان ایجاد می شود. ولی رگبرگ ها سبز باقی می مانند. با ادامه این کمبود و در مرحله بعدی در تمام برگ به سرعت پیشرفت می کند. در موارد کمبود شدید آهن یرگ ها کاملا به رنگ سفید در می آیند و ممکن است باعث ایجاد سوختگی به صورت لکه هایی در تمام برگ های گیاهان نمایان شود.
در برگ های غلات، کمبود ماده غذایی آهن به صورت نوار های سبز و زرد رنگ به طوری که در میان در طول برگ دیده می شود. یعنی این که رگبرگ ها به رنگ سبز و فاصله بین رگبرگ ها زرد رنگ می باشد. کمبود آهن در دختان میوه باعث می شود تا برگ ها زرد رنگ باشد. کمبود آهن در درختان میوه باعث می شود تا برگ ها زرد شده و رگبرگ ها کم و بیش سبز باقی بمانند و در حالت کمبود شدید کناره برگ ها مایل به سفید می شوند. که با ادامه کمبود، برگ ها حالت سوختگی یا ( نکروز ) پیدا می کنند.
گاهی اوقات در اواخر فصل بهار که معمولا رشد و نمو گیاهان زیاد است، به علت کافی نبودن مقدار آهن جذب شده به وسیله گیاه، رنگ برگ ها زرد می شود. بعد از فصل بهار که رشد و نمو گیاه کمتر می شود، مجددا رنگ برگ ها کم کم سبز شده و بالاخره در آخر تابستان به محض این که رشد گیاهان زیاد شد، دوباره زردی برگ ها ( کمبود آهن ) بروز می کند.
توجه:
کشاورزان عزیز توجه داشته باشند که زرد شدن برگ ها تنها در اثر کمبود آهن ایجاد نمی شود. بلکه ازت و تعدادی از عناصر غذایی دیگر و بعضی از آفات و بیماری های گیاهی ممکن است باعث تغییر رنگ برگ ها بشوند. به هر حال آژمایش خاک است که به کمبود و یا کافی بودن میزان مواد غذایی قابل استفاده را مشخص می نماید.
تصویر زیر کمبود شدید آهن در برگ انگور را نشان می دهد. به لکه های قهوه ای کنار برگ توجه شود.
کمبود شدید آهن در برگ انگور
برای جلوگیری از کمبود آهن از چه روش هایی می توان استفاده نمود؟
داشتن یک برنامه منظم در کشت و کار محصولات زراعی و باغی، تا حدود زیادی از بروز کمبود آهن جلوگیری خواهد کرد. قدم اول برای مبارزه با کمبود آهن پیشگیری از بروز کمبود است. برای این امر مهم ایجاد بعضی شرایط لازم است، تا آهن بیشتر به حالت محلول در آید و جذب آن به وسیله گیاه آسان شود. بعضی از این شرایط به شرح زیر می باشد:
کشت گیاهان مقاوم به کمبود آهن:
بعضی از گیاهان طبیعتا نسبت به کمبود آهن از خود مقاومت نشان می دهند مانند: سیب های قرمز شمیرانی نسبت به این کمبود حساس تر از سیب زرد هستند.
تصویر زیر کمبود آهن را در گیاه ذرت نشان می دهد. به زردی بین رگبرگ ها در طول برگ ها توجه کنید. شدت علایم کمبود در برگ های جوان بیشتر است.
کمبود آهن را در گیاه ذرت
درخت به و گلابی پیوند شده بر پایه به، حساسیت زیادی نسبت به کمبود آهن دارند.
درخت هلو نسبت به کمبود آهن حساس می باشد.
آبیاری سبک با دفعات بیشتر:
- با استفاده از روش آبیاری سبک با دفعات بیشتر، تهویه خاک بیشتر صورت می گیرد. ولی گاز کربنیک و بی کربنات کاهش می یابد.
- افزایش تهویه خاک با بهم زدن آن مهم ترین اقدام در برطرف کردن زردی برگ گیاهان در زمین های آهکی می باشد.
کاهش رفت و آمد ماشین آلات در زمین:
رفت و آمد ماشین آلات نباید هنگام مرطوب بودن زیاد خاک انجام شود. چون در این صورت خاک فشرده شده و تهویه به خوبی انجام نمی شود. تا جایی که بایستی از رفت و آمد ماشین آلات کم کرد. عملیات شخم نیز باید در هنگام گاورو شدن خاک و در حد کافی انجام شود.
اضافه کردن مواد آلی به خاک:
وقتی مواد آلی خاک کم باشد، پس از بارندگی و یا آبیاری، خاک فشرده شده و تهویه کاهش پیدا می کند. ولی اگر مواد آلی خاک به اندازه کافی باشد. خاک حالت اسفنجی پیدا کرده و فشردگی آن کاهی می یابد. مواد آلی را می توان از طریق کود دامی، کمپوست ( کود آلی بقایای تخمیر شده زباله های شهری و یا ضایعات کشاورزی می باشد )، کود سبز، لجن فاضلاب شهری و بقایای گیاهی تامین نمود. کود های دامی پوسیده شده ترکیباتی هستند که حلالیت آهن را زباد کرده و همچنین جذب آهن را به وسیله گیاه آسان تر می کنند. به طور کلی، هر ماده آلی که اولا بتواند نسبت کربن به ازت خاک را اصلاح کرده، ثانیا مقدار آهن مورد استفاده گیاهان زراعی را افزایش داده و PH خاک های آهکی را نیز پایین بیاورد، بسیار مفید خواهد بود.
مصرف گوگرد کشاورزی:
مقدار یک کیلوگرم گوگرد همراه با کود حیوانی به پای درختان میوه به خصوص مرکبات به زیر خاک شود. برای این که اثرات گوگرد اصلاحی بروز کند، باید در محل مصرف آن رطوبت کافی را تامین نمود. در غیر این صورت نتیجه اصلاحی بروز نخواهد کرد. با اضافه کردن گوگرد به خاک های آهکی، PH آن کاهش یافته و بدین ترتیب علاوه بر رفع نیاز گوگرد، حلالیت آهن، فسفر، منگنز و روی هم زیاد خواهد شد. در نتیجه علایم کمبود آهن و حتی کچلی درختان یا کمبود «روی» و غیره را تا حدودی برطرف می نماید.
مصرف کود های شیمیایی:
در مزارع و باغ ها بایستی به جای کود های ازته نیترات و اوره، از کود های سولفات آمونیم استفاده شود. کشاورزان عزیز توجه داشته باشند که مصرف بیش از اندازه کود های فسفره، موجب می شود تا گیاه به کمبود آهن مبتلا شود.
توجه:
مصرف کود های آهن ساخت داخل معمولا به صورت محلول پاشی تجویز می شود. برای محلول پاشی روی شاخ و برگ گیاهان، یک لیتر کود آهن در ۱۰۰۰ لیتر آب حل کرده و در یک هکتار مصرف شود. اگر شدت کمبود بیشتر باشد، در چند نوبت به فاصله دو هفته محلول پاشی کنید.
تصویر زیر در اثر کمبود شدید آهن در گیاه انگور کناره برگ حالت سوختگی پیدا کرده است.
کمبود شدید آهن در گیاه انگور
تصویر زیر علایم کمبود آهن در درخت سیب را نشان می دهد.
کمبود آهن در درخت سیب
درمان کمبود آهن در مزارع و باغ ها:
چنان چه روش هایی را که برای جلوگیری از کمبود آهن یادآوری شد، درست انجام گرفت ولی باز هم گیاهان مبتلا به کمبود این ماده غذایی بشوند، لازم است که کود های دارای آهن برای رفع آن استفاده شود.
کمبود آهن گیاهان را می توان با مصرف بعضی از ترکیبات آهن به خاک، یا پاشیدن مستقیم آن ها به صورت محلول پاشی روی برگ ها برطرف کرد. تزریق مستقیم نمک های خشک آهن در تنه و شاخه های بعضی از درختان میوه در برطرف کردن زردی آهن موثر است. سولفات آهن، نمکی است که مصرف آن برای برطرق کردن زردی آهن به صورت محلول پاشی استفاده می شود. به جز سولفات آهن رایج ترین ترکیبات آهن کلات ها می باشند. این ترکیبات معمولا ۶ تا ۱۲ درصد آهن دارند. کلات ها در آّب حل می شوند. این کود ها را، هم به خاک می دهند و هم به صورت محلول بر روی برگ ها می پاشند. معمولا کلات آهن هنگامی که به صورت محلول پاشی مصرف شوند تاثیر بهتری دارند. و می توان آن ها را به مقدار کمتر از آن چه که برای مصرف خاکی مورد نیاز است، مصرف کرد.
کلات آهن چیست؟
بیشتر زمین های کشورمان آهکی هستند. آهکی بودن زمین های کشاورزی باعث می شود تا گیاه نتواند بسیاری از مواد غذایی مورد نیاز خود را از جمله آهن جذب نماید. آهن یکی از مواد غذایی مهم است که گیاه به آن احتیاج دارد و باید به نحوی در اختیار گیاه قرار داده شود. ولی آهکی بودن خاک ها مانع جذب آن به وسیله گیاه می شود. برای حل این مشکل ترکیبات خوبی در ایران ساخته شده که اصطلاحا به آن «کلات» می گویند. یکی از خصوصیات مهم کلات این است که مانع رسوب آهن در این نوع خاک ها شده و به آسانی شرایط جذب آهن را برای گیاه فراهم می نماید.
مقدار و روش مصرف کلات آهن در محصولات زراعی
چنان چه کلات آهن در محصولات زراعی و به صورت سرک طبق دستورالعمل زیر مصرف شود در میزان افزایش تولید محصول و رفع زردی ( کلروز ) موثر خواهد بود.
- مقدار ۴۰ لیتر در هکتار را بعد از پنجه زدن تا قبل از گل رفتن همراه با آّب آبیاری در مزارع گندم مصرف نمایید.
- مقدار ۵۰ لیتر در هکتار را ۲۰ روز بعد از انتقال نشاء به زمین اصلی همراه با آب آبیاری در مزارع برنج مصرف نمایید.
- مقدار ۵۰ لیتر در هکتار را همراه با آب آبیاری قبل از گل رفتن در مزارع سیب زمینی مصرف نمایید.
- مقدار ۸۰ لیتر در هکتار را همراه با آّب آبیاری سه نوبت ( در هر نوبت ۳۰-۲۰ لیتر ) از شروع گلدهی به بعد در مزارع گوجه فرنگی مصرف نمایید.
- مقدار ۴۰ لیتر در هکتار را همراه با آب آبیاری، پس از تشکیل غده در مزارع پیاز مصرف نمایید.
- مقدار ۸۰ لیتر در هکتار را همراه با آب آبیاری سه نوبت ( ۳۰-۲۰ لیتر ) از شروع گلدهی به بعد در مزارع خیار مصرف نمایید.
نحوه مصرف کلات آهن در محصولات زراعی به ترتیب زیر می باشد:
ابتدا کود را در یک ظرف شیردار بریزید و به همراه آب آبیاری وارد کرت های مزرعه بنمایید. یا این که بهتر است مقدار یک لیتر از کود را با ۲۰ لیتر آب در آبپاشی بریزید و پای هر بوته مقدار نیم لیتر آن را نزدیک ریشه گیاه بریزید.
مقدار و روش مصرف کلات آهن در باغ ها:
در اواخر زمستان در محدوده سایه انداز درخت شیاری به عمق ۱۵ تا ۲۰ سانتیمتر ایجاد کنید. سپس مقدار نیم لیتر از این کود برای درختان کمتر از ۵ سال و مقدار یک لیتر برای درختان بیش از ۵ سال، پس از مخلوط کردن ۲۰-۱۰ لیتر آب و ۳۰-۲۰ کیلوگرم کود حیوانی پوسیده داخل شیار پخش کنید. آنگاه روی آن را با خاک بپوشانید و بلافاصله آبیاری کنید. مناسب ترین روش، محلول پاشی روی برگ ها می باشد.
در روش آبیاری قطره ای به خصوص وقتی خاک سبک و شنی باشد، به آسانی می توان در تانک کود را ریخته و مصرف نمایید.
توجه:
به دلیل حلالیت کامل، کلات آهن را در روش های آبیاری قطره ای هم مخلوط با سایر کود ها و هم به تنهایی، به آسانی می توان مصرف نمود. در این روش ها بهتر است کلات آهن را به تدریج در داخل تانکر کود ریخته تا همراه با آب آبیاری به مصرف برسد.
نکات مهم:
- مصرف کلات آهن بایستی به همراه سایر کود های دارای عناصر کم مصرف باشد تا بتوان از این ماده غذایی نتایج مطلوب گرفت.
- دوام کلات در خاک به دلیل این که یک ترکیب آلی است، زیاد نمی باشد. لذا این کود پس از دو یا سه هفته تجزیه می شود. بنابراین در مصرف این کود باید دقت نمود و بلافاصله پس از مصرف، درختان و یا مزرعه را آبیاری نمایید تا ترکیب به سرعت روی ریشه توزیع و جذب گیاه شود.
- محلول پاشی با کود های دارای عناصر کم مصرف، بهتر است هنگام عصر و یک روز قبل از آبیاری انجام گیرد، تا مشکل سوختگی در برگ ها مطرح نشود.
- اضافه کردن سیتوویت و یا مایع ظرفشویی نیم در هزار کارایی جذب آهن را افزایش می دهد.
منبع :
- سازمان تحقیقات-آموزش و ترویج کشاورزی / رحیم قندی زاده
کود آهن یکی از ملزومات کشاورزیه و باید با دقت مصرف شود.