انسانهای اولیه از اَبَر آتشفشانها جان سالم به در بردهاند!
فوران اَبَر آتشفشانها، فوقالعاده قدرتمند و رویداد بسیار نادری بهشمار میرود. مورد قبلی به ۲۵ میلیون سال پیش، یعنی مدتها پیش از تکامل انسانها برمیگردد. با این حال، آخرین فوران اَبَر آتشفشان در حدود ۷۱ هزار سال قبل روی داد، یعنی زمانی که آتشفشان توبا واقع در جزیره سوماترای اندونزی منفجر شد. دهانهی آتشفشان توبا زمانی شکل گرفت که آتشفشان در حین فوران فرو پاشید. تقریباً ۷،۰۸۰ کیلومتر مکعب سنگ در نتیجه این فوران تولید و بر جای ماند؛ حجمی قابل مقایسه با سه میلیون ساختمان مشابهی امپایر استیت آمریکا.
بزرگی توبا حداقل یک تا دو برار بیشتر و ده برابر قدرتمندتر از تامبورا بوده است؛ تامبورا عظیمترین فوران آتشفشانی محسوب میشود که انسان در تاریخ مدرن شاهد وقوع آن بوده است. پس از فوران تامبورا در سال ۱۸۱۵ میلادی، آب و هوای غیرعادی و نامطلوبی بر اروپا، آسیا و آمریکا حاکم گردید، زیرا خاکسترهای آتشفشانی باعث اختلال در حرکت جو زمین شد. توبا خاکستر بیشتری به جو زمین وارد کرد. برخی محققان اظهار داشتهاند که فوران اَبَر آتشفشان توبا و زمستان آتشفشانی حاصل از آن، زمینهساز نابودی گونههای انسان شد.
شواهد ژنتیکی گویای آن است که تقریباً هفتاد هزار سال قبل جمعیت انسان که عمدتاً در قاره آفریقا پراکنده شده بود، با کاهش ناگهانی روبرو گشت. تنها گروه اندکی جان سالم به در بردند. دلیل دقیق این رویداد ژنتیکی نامعلوم است، اما زمستان آتشفشانی همراه با خشکسالیهای شدید و گسترده در آفریقا میتواند توضیحدهندهی کاهش گوناگونی ژنتیکی باشد. بسیاری از انسانهای اولیه یارای مقابله با تغییرات آب و هوایی را نداشتند و تنها عدهی قلیلی در شرق آفریقا در مقابل این تغییرات مصون ماندند. این عدهی اندک، بعدها آفریقا را ترک کرده و به اروپا و آسیا مهاجرت نمود. اجداد ما انسانهای امروزی، همان بازماندگانى هستند که دست به مهاجرت زدند.
در این سناریو، انسانها به شدت تحت تاثیر فوران آتشفشانی توبا قرار گرفتند؛ حتی آن عده از انسانهایی که مستقیماً شاهد وقوع آن نبودند. اما اکتشافات اخیر از قصهی دیگری حکایت دارد. کشف ابزارهای سنگی ۶۵ هزارساله در شمال استرالیا شور و هیجانی به پا کرد. انسان باید خیلی زودتر از آنچه که تصور میشود، آفریقا را ترک کرده و ۶۰ تا ۷۵ هزار سال قبل به آسیا مهاجرت کرده باشد.
دو دندان متعلق به انسان که بیش از ۱۰۰ سال پیش در محل باستانشناسی لیدا عاجر واقع در سوماترا کشف شد، نشان داد که انسانها حتی با وجود فوران توبا در سوماترا زندگی میکردند. محققان توانستند با روش تاریخ نگاری مدرن، زمان حیات انسانها به هنگام وقوع فوران آتشفشانی توبا را تخمین بزنند که به ۶۳ تا ۷۳ هزار سال قبل باز میگردد. اما این مسئله مشخص نیست که این انسانهای بازمانده بهطور دائمی در آن جزیره زندگی میکردند یا گروه مهاجری بودند که روانهی استرالیا شدند.
جدول زمانی جدید مشکلی را برای فرضیهی «تنگنای ژنتیکی ناشی از اتفاقات پس از توبا» وارد میکند. بر این اساس، انسانها در بسیاری از جاها گسترده بودند و حتی قبل از فوران آتشفشانی توبا در حال ترک آفریقا بودند. پس هنوز جای ابهام دارد که آیا فوران توبا تکامل انسانهای بازمانده را تحت تاثیر قرار داد یا خیر؟ شاید اکتشافات آینده از قبیل بقایای انسانی بهجا مانده در خاکستر آتشفشانی توبا دید ما را نسبت به این گونه سؤالات باز خواهد کرد.
