ترس بی جهت یا فوبیا

کلمه فوبیا نشان دهنده مشکلات زیاد و همراه روانی است مثل ترس از مکان های شلوغagoraphobia، ترس از مکان های تنگ و محصور claustrophobia و ترس از جامعه و غیره. فوبیا نشان دهنده ترس بی جهت در یک وضع خاص است مثل ترس از استفاده از آسانسور و یا ترس از یک حشره(عنکبوت) ولی در حقیقت فوبیا بالاتر از ترس ساده است و یک اضطراب و نگرانی است که بیمار را رها نمی کند و نمی تواند با آن مقابله کند و شخص مبتلا به خوبی به ترسش آگاهی دارد و سعی می کند به هر ترتیبی شده با آن شرایط روبرو نشود.

در زندگی روزانه رنج بردن از فوبیاها عذاب دهنده و کم و بیش فلج کننده هستند مثل ترس از مار که شخص نمی تواند با آنها مقابله کند ولی با تمام قدرت می خواهد با آن روبرو نشود. ترس های دیگری هم هستند که در زندگی روزانه نمی شود از آن دوری کرد مثل ترس در بودن بین جمعیت یا ترس از رانندگی در این حال بیمار تمام سعی خود را می کند که بر نگرانی تولید شونده بر اثر این ترس پیروز شود ولی موفق نمی شود. وحشتی که همراه این ترس تولید می شود به صورت یک حمله به سرعت باعث از بین بردن انرژی بدنی و روانی شخص بیمار می شود و به تدریج گوشه گیری می کند تا با این مسئله روبرو نشود و این کناره گیری باعث فشارهای کم و بیش مهمی بر روی زندگی اجتماعی و حرفه ای او می گذارد.

انواع مختلفی از فوبیا یا ترس ها وجود دارند که جدول بندی شده اند.

در بین فوبی های ساده می توانیم ترس های زیر را پیدا کنیم:

ـ فوبیا از نوعی حیوان یعنی ترسیدن از نزدیک شدن به یک حیوان یا حشره.

ـ فوبیا از محیط زیست طبیعی یعنی ترس بر اثر عوامل طبیعی تولید می شود مثل ترسیدن از رعد و برق، بلندی یا آب.

ـ ترسیدن از خون، تزریق دارو یا زخمی شدن که ترسیدن از موارد پزشکی است.

ـ ترس هایی که در یک مورد خاص تولید می شوند مثل سوار اتوبوس یا ترن شدن، پرواز با هواپیما، وارد تونل شدن، از روی پل رد شدن، رانندگی کردن.

پیشگیری

بنابر بعضی آمارها در فرانسه از هر ده نفر یک نفر از فوبیا رنج می برد و زنان دو برابر مردان دچار فوبیا می شوند. بعضی از ترس ها یک فرکانس تکرار شونده دارند و بعضی از ترس ها بیشتر در جوان ها یا در افراد مسن دیده می شوند.

ترس هایی که بیشتر دیده می شوند عبارتند از:

ـ ترس از عنکبوت ها (آراکنو فوبی)

ـ ترس از جامعه (فوبی سوسیال)

ـ ترس از سفر با هواپیما (آئرودرومو فوبی)

ـ ترس از فضای باز مثل رفتن به صحرا (اگورا فوبی)

ـ ترس از مکان های بسته (کلسترو فوبی)

ـ ترس از بلندی (اکرو فوبی)

ـ ترس از آب (اکوا فوبی)

ـ ترس از سرطان (کنسرو فوبی)

ـ ترس از رعد و برق و توفان (شیمو فوبی)

ـ ترس از مرگ (نکرو فوبی)

ـ ترس از این که دچار یک بیماری قلبی بشوند (کاردیو فوبی)

ترس هایی که کمتر دیده می شوند:

ـ ترس از میوه ها (کارپو فوبی)

ـ ترس از گربه (آی لورو فوبی)

ـ ترس از سگ (سینو فوبی)

ـ ترس از آلوده شدن به میکرب (می سو فوبی)

ـ ترس از زایمان (توکو فوبی)

یک مطالعه علمی که بر روی هزار نفر از افرادی که بین ۱۸ تا ۷۰ سال داشتند نشان داد که زن ها بیشتر از حیوانات می ترسند تا مردها و افراد مسن بیشتر از اشیاء بی جان می ترسند، به نظر می رسد که ترس از تزریق دارو با زیاد شدن سن بیمار کمتر می شود.

ترس های طبیعی در دوران کودکی

در نزد کودکان بعضی ترس ها وجود دارد که زیاد دیده می شوند و جزو مسائل طبیعی رشد کودک به شمار می روند مثل ترس از جدایی، ترس از تاریکی، ترس از غول و جن، ترس از حیوانات کوچک و غیره.

اغلب این ترس ها به طور طبیعی به وجود می آیند و با بزرگ شدن کودک از بین می روند بدون این که اثری در وضع عمومی کودک داشته باشند ولی گاهی ترس هایی هستند که در طول زمان از بین نمی روند و باعث تغییرات مهمی در رفتار و زندگی کودک می شوند که باید با متخصص کودکان مشورت کرد.

تشخیص

برای تشخیص فوبیا باید مطمئن شد که شخص در بعضی موقعیت ها یا نسبت به بعضی از اشیاء ترسی دائمی دارد.

شخص فوبیک از فکر این که در مقابل آن موقعیت یا شیئی قرار بگیرد وحشت دارد. این ترس می تواند به سرعت تبدیل به نگرانی عمیق و دائمی بشود و گاهی پیشرفت کرده خود را به صورت یک حمله پنیک نشان بدهد (وحشت شدید).

این نگرانی باعث می شود که شخص فوبیک وضعیت یا شئی را که باعث ترس او می شود دور بزند یعنی یا اصلا با آن مواجه نشود یا از شخصی بخواهد همراه او باشد تا در وضعیت اطمینان بیشتر قرار بگیرد.

علت ها

فوبیا در حقیقت بالاتر از ترس است و مشکل دلواپسی و نگرانی واقعی است. بعضی از فوبیاها به راحتی در کودکی پیشرفت می کنند مثل نگرانی جدا شدن مادر از پدر و بعضی دیگر در دوران نوجوانی و یا سنین بالاتر تولید می شوند، باید دانست که موقعیت صدمه زننده یا یک استرس شدید می تواند باعث به وجود آمدن یک فوبیا بشود.

فوبیاهای ساده معمولاً در دوران کودکی تولید می شوند و پیشرفت می کنند و سیمپتوم های اولیه آن بین ۴ تا ۸ سالگی و در اغلب موارد بر اثر یک حادثه ناگوار و تولیدکننده استرس مانند ملاقات پزشکی، واکسن زدن، گرفتن خون برای آزمایش به وجود می آیند. کودکانی که یکباره در یک مکان بسته و تاریک بر اثر یک حادثه گرفتار شده اند امکان دارد دچار فوبیای مکان بسته بشوند. امکان اینکه کودکان بر اثر یادگیری هم دچار فوبیا بشوند هست زیرا در تماس با یکی از افراد فامیل در محیط خانوادگی که فوبیا داشته قرار داشته اند، مثلاً یکی فوبیای موش داشته و کودک هم می تواند دچار فوبیای موش بشود زیرا از موش ترسیدن در فکر او تثبیت شده است.

پیدا کردن علت به وجود آمدن فوبیاهای پیچیده خیلی سخت تر است و عوامل زیادی در آن دخالت دارند مثل نروبیولوژیک، ژنتیک، پسیکولوژیک و محیط زیستی.

بعضی از مطالعات نشان می دهد که مغز آدمی برنامه ریزی شده که از بعضی چیزها بترسد مثل ترسیدن از مار، از تاریکی، فضای خالی و غیره و به نظر می رسد که بعضی از ترس ها منشاء ژنتیکی دارند و همین باعث شده که بشر اولیه بتواند در محیط خطرناکی که شامل حیوانات وحشی و عوامل طبیعی و غیره بوده زندگی کرده و تا امروز باقی بماند.

مشکلاتی که همراه با فوبیا هستند

افرادی که از یک نوع فوبیا رنج می برند اغلب مشکلات روانی دیگری هم دارند مانند:

ـ یک مشکل نگران کننده مثل حمله پنیک یا یک فوبیای دیگر

ـ افسردگی

ـ مصرف زیاد موادی که خاصیت از بین بردن نگرانی دارد مانند الکل

رنج بردن از یک فوبیا می تواند عامل فلج کننده برای بیمار باشد که روی زندگی احساسی ـ اجتماعی (خانواده ـ جامعه) و شغلی بیمار شدیداً تأثیر بگذارد. بعضی از بیماران ممکن است از بعضی مواد که خواص ضد نگرانی دارند مثل الکل، داروهای روان گردان و امثالهم به مقدار زیاد استفاده کنند. همچنین امکان دارد که این نگرانی باعث یک حمله شدید مضطرب کننده و نگرانی کلی بشود و در موارد بسیار شدید ممکن است بعضی از بیماران را به خودکشی برساند.

سیمپتوم ها

وقتی که بیمار فوبیک در مقابل یک وضعیت یا چیزی که او را می ترساند قرار گیرد دچار سیمپتوم های مضطرب کننده زیر می شود:

ـ تنفس سریع

ـ زیاد شدن ضربان قلب

ـ گر گرفتگی

ـ عرق کردن شدید

ـ سرگیجه

ـ مشکلات دستگاه گوارش مثل حالت تهوع، اسهال و غیره

ـ بی خوابی

و در تمام موارد بیمار مشکل خود را می داند. هم چنین می داند که ترس او بی جهت و نامعقول است. فرار کردن از شرایط تولیدکننده ترس هم از سیمپتوم های بیماری است. بعضی از بیماران وقتی که نتوانند از عامل فوبی بگریزند، به یک شئی ضد فوبی پناه می برند؛ این شئی برای آنها نوعی حامی و دلگرمی محسوب می شود یا اینکه به کسی پناه می برند که به آنها حس امنیت می دهد.

چه کسانی ممکن است مبتلا شوند

زنان دو برابر بیشتر به فوبی دچار می شوند تا مردان. این حالت هم چنین نزد افرادی که در به میزان زیادی نگران هستند، دیده می شود.

پیشگیری و درمان های دارویی

برای پیشگیری اول از همه باید به فکر درمان سریع این مشکل بود. اگر شخصی از نوعی ترس رنج می برد که بر روی وضع زندگی او اثر می گذارد و از بعضی چیزها جلوگیری می کند باید با پزشک خانوادگی مشورت کند.

درمان های دارویی

در بیشتر موارد درمان سرپایی انجام می شود و احتیاج به بستری شدن نیست و شامل روان درمانی و دارو است و باعث کم شدن سیمپتوم ها و اضافه شدن مشکلات بیماری های دیگر می شود. هم چنین باعث بهتر شدن فعالیت های روانی و اجتماعی بیمار می شود و در بعضی مواقع که یک اضطراب کلی یا دپرسیون شدید و غیره وجود دارد بستری شدن در بیمارستان لازم می شود.

درمان فوبیا احتیاج به پزشک و روانشناس، روانشناس کودک و روانکاو ماهر و با تجربه دارد. گاهی لازم می شود از پزشک متخصص مدارس و متخصص کار هم کمک خواست. سرویس های پزشکی اجتماعی و آموزش دهنده هم می توانند به بیماران کمک کنند.

تراپی ها

در درمان بعضی از فوبیا موثر بوده و بیمار بین ۱۲ تا ۲۵ جلسه ۴۵ دقیقه ای شرکت داشته است. درمان کمک می کند که بیمار فوبیک بتواند با ترس خود مقابله کند و او را به تدریج با مسئله یا چیز فوبی دهنده روبرو می کنند و از تکنیک های ویزوالیزاسیون و انرژی روانی استفاده می کنند. (انرژی مانتال)

برای داشتن نتایج بهتر می شود این تکنیک ها را با دارو نیز همراه کرد که بعداً شرح می دهیم.

ـ درمان با حقیقت مجازی: این نوع درمان چندین سال است که در روان درمانی به کار می رود و بیمار به کمک یک عینک سه بُعدی در یک حقیقت مجازی که توسط درمانگر کنترل می شود فرو می رود.

EMOR

این تکنیک در اواخر سال های ۱۹۸۰ برای درمان بیمارانی که از مشکلات تولید شده بر اثر استرس های پست تروماتیک رنج می بردند به کار رفته و گویا درصد بالایی برای درمان فوبیا استفاده داشته است. درمانگر از بیمار می خواهد که به وضعیتی که باعث تولید فوبیا در او می شود فکر کند و در همین حال یک شئی متحرک را به او نشان می دهد و می خواهد که به آن نگاه کند حرکات چشمی سریع برای دیدن شئی مذکور که توسط درمانگر کنترل می شود باعث می شود اطلاعات مربوط به مشکل باعث فوبی به منطقه های دیگر منتقل شود.

روان درمانی

از بیمار فوبیک خواسته می شود از خودش سئوال کند که چه عواملی باعث تولید فوبیای او شده است. روان درمانگر سعی می کند علت تولید سیمپتوم ها را در تاریخ زندگی بیمار و خانواده او را پیدا و درمان کند.

داروها

داروهای آنتی دپرسور توسط پزشکان برای همراهی با بیماران فوبیک به کار می رود و وضع او را بهتر می کند حتی اگر دپرسیون همراه فوبیا نباشد، آنتی دپرسورهایی که روی پیام آوران عصبی سروتونین موثرند داروی تجویزی خوبی هستند و باعث زیاد شدن مقدار سروتونین در مغز می شوند. اگر اضطراب همراه فوبیای شدید باشد از داروهای دیگری هم برای مدت کوتاه که اعتیاد آور نباشند استفاده می شود. بالاخره از بتابلوکان ها هم برای درمان فوبی ها استفاده می شود. این داروها که برای فشار خون سرخرگی به کار می روند باعث آرامش بعضی سیمپتوم ها مثل ضربان شدید قلبی می شوند.

طب مکمل

ـ تکنیک های آرام بخش: تکنیک های مختلفی وجود دارد که اکثر آنها فشار وارده بر روی عضلات را کم کرده و تکنیک های تنفسی را بهتر می کنند، برای درمان فوبیا تکنیک های آرام بخش را همراه تکنیک های تصوری انجام می دهند، بدین وسیله بیمار در یک حالت آرامش مسائلی را که برای او تولید ترس کرده تصور و بر طرف می کند.

ـ هیپنوز: چندین مطالعه مفید بودن هیپنوز را برای کنترل نگرانی ها مخصوصاً قبل از درمان های دارویی و دندانی مهم و همین طور در کنترل ترس ها نشان داده است، ولی باید درمان پس از خوب شدن اولیه تا سه سال ادامه داشته باشد و اگر با سایر تکنیک های آرام بخش همراه باشد موثرتر است.

ـ کاوا: کاوا گیاهی است که در جزایر پاسیفیک جنوبی از قدیم به عنوان آرام بخش و خواب آور به کار می رود. مطالعات نشان داده که برای درمان ترس های بی دلیل همراه نسبتاً موثر است و مانند داروهای شیمیایی مثل والیوم است. باید دانست که بعضی کنتراندیکاسیون هایی هم دارد.

طب سوزنی: مطالعات زیادی موثر بودن طب سوزنی را در درمان مشکلاتی که همراه با نگرانی است نشان داده ولی این مطالعات دارای اشکالات متدولوژیک هستند و زیاد مورد قبول دانشمندان نیستند.