جهان های موازی در قرآن
الف) دنیای موازی چیست؟
در حال حاضر سه نوع دنیای موازی مورد بحث فیزیک دانان است:[۱]
۱٫ دنیای ابعاد بالاتر (Hyperspace)
۲٫ دنیاهای چندگانه (Multiverse)
۳٫ دنیاهای موازی کوانتومی “عقل سلیم میگوید که دنیای ما از سه بعد طول و عرض و ارتفاع تشکیل شده است. موقعیت هر شیء را به هر وضعی که باشد با این سه بعد میتوان تعریف کرد. فضای سه بعدی پایه هندسه یونان است”.[۲] با این حال در قرون اخیر دانشمندان وجود ابعاد دیگری را نیز برای جهان ثابت کردهاند که انحصار فضای سه بعدی را میشکند و خبر از دنیاهای نامرئی دیگری میدهد که همزمان با جهان محسوس و مرئی ما وجود دارند. کارل گارس، ریاضیدان بزرگ قرن نوزدهم، محاسبات و معادلات بعد چهارم (فضا-زمان) را بنیان گذاشت.[۳] این معادلات یک قرن بعد، اساس تئوری نسبیت انیشتین را تشکیل داد. در سال ۱۹۱۹ فیزیک دانی به نام تئودور کالوزا، از وجود بعد پنجم (زمان) خبر داد.[۴] تئوری فراگیر استرینگ شمار این ابعاد را به ۱۰ رساند.[۵] در سال ۱۹۹۴ ادوارد ویتن و پال تواسند، فرضیهای عنوان کردند که ابعاد تئوری استرینگ را از ده به یازده تبدیل کرد.[۶] “بعد یازدهم شکل جدیدی را عرضه میکند و همچنین نشان میدهد که ممکن است دنیا خودش هم یک پوسته در بعد یازدهم باشد. گذشته از آن تمامی این ابعاد الزاما کوچک نیستند و بعضی از آنها میتوانند بینهایت بزرگ باشند؛ یعنی امکان وجود دارد که شاید این دنیا جزو یک دنیای چندگانه باشد. تعداد این دنیاها میلیاردها تخمین زده شده است”.[۷] دانشمندان میگویند: “به احتمال قریب به یقین بیشتر این دنیاهای موازی، دنیاهای مردهای، متشکل از ژازها و ذرات زیر اتمی مثل الکترون و نوترون میباشند. در این دنیاها ممکن است پروتون به صورت ناپایدار موجود باشد و به تدریج از بین برود و در نتیجه اجسام مرکب به وجود نیامده باشد”.[۸]
البته در نحوه وجود دنیاهای موازی نیز میان دانشمندان اختلاف نظر وجود دارد. برخی اعتقاد به وجود این دنیاهای چندگانه را ناشی از خاصیت هولوگرافیک (توهمی) ذهن انسان میدانند و معتقدند این دنیاها مجازی هستند.[۹] در مقابل عدهای نیز آنها را همچون دنیای محسوس، واقعی میپندارند.
ب) دیدگاه اسلام درباره دنیای موازی
در متون و معارف اسلامی شواهدی دال بر وجود دنیاهای موازی قابل ارائه است و حتی برخی از باورهای اسلامی تنها با این نظریه امکان تبیین علمی مییابند؛ مانند میثاق الاهی از ذریه آدم در عالم ذر (آیه ۱۷۲ سوره اعراف[۱۰])، وجود افلاک و آسمانها (در بسیاری از آیات قرآن آسمان به صورت جمع آمده است[۱۱])
برخی از دیدگاههای فلاسفه و عرفای اسلامی نیز مؤید وجود دنیاهای موازی است. فلاسفه اسلامی از جهان، تعبیر به «عالم» کردهاند. در دائره المعارف فارسی درباره اقسام «عالم» و تعاریف آنها آمده است:
عالم، کلمه عربی به معنای جهان، یعنی تمام موجودات و ماسوی اللَّه (به جز ذات خدا)، و در نزد کسانی که قائل به وجود خدا نیستند؛ یعنی مجموع موجودات. بعضی از قدما عالم را عبارت از مجموع موجودات جسمانی می دانستند، و تعریف آن را طبق نظریه بطلمیوسی چنین می گفتند: «آنچه سطح بیرون فلک اعلی (فلک الافلاک) آن را در بر گرفته است». آنچه در درون سطح بیرونی فلک اعلی است، نیز به عقیده ایشان بر دو قسم بود: عالم علوی یا جهان بالا؛ و عالم سفلی؛ یا جهان زیرین. عالم علوی شامل افلاک و ستارگان است؛ که از اثیر تشکیل یافتهاند، و عالم سفلی شامل اجسام عنصری یا عناصر چهارگانه (آب، آتش؛ خاک و باد) می باشد. عالم سفلی یا عالم عناصر را عالم کون و فساد (یعنی جهان پیدایش و تباهی) می خواندند؛ زیرا معتقد بودند که عالم علوی که عالم افلاک و ستارگان است، و از جسم اثیری تشکیل یافته، تباهی بردار نیست، و پیدایش و تباهی، خاصّ عالم عناصر است. اما معتقدان به وجود عالمی غیر از عالم جسمانی به طور کلی به دو عالم قائل بودند: عالم روحانی و عالم جسمانی. علمای اسلام و مفسران و متکلمان بر این دو عالم نام هایی نهادهاند که از قرآن مجید اقتباس شده است؛ مثل عالم خلق (یعنی عالم جسمانی) و عالم امر (یعنی عالم غیر جسمانی)؛ یا عالم شهادت (عالمی که به حس در می آید یعنی عالم محسوسات یا اجسام)؛ و عالم غیب (عالمی که از حواس انسانی پنهان است و به حس در نمیآید؛ یعنی عالم غیر جسمانی). اسامی دیگری نیز به این دو عالم داده شده است، از قبیل عالم ملک و عالم ملکوت؛ عالم تکوین و جهان ازل؛ جهان طبع و جهان خرد (عالم طبیعت و عالم عقل)؛ و جهان جزئی و جهان کلّی.
