حفاظت از آب و خاک با آبخیزداری

آبخیزداری

«آب» و «خاک» دو نعمت ارزشمند هستند که حفظ آن ها باعث رونق کشاورزی و دامداری خوهد شد. این منابع، امانت های الهی می باشند که باید ضمن بهره برداری صحیح، آن ها را برای نسل های آینده حفظ کرد. متاسفانه در سال های اخیر، به دلیل نیاز به تولید بیشتر، ناآگاهی و سودجویی، روش های نادرست بهره برداری از آب و خاک رواج یافته است.

زیاد شدن خسارت های ناشی از فرسایش، سیل و خشکسالی از اثرات زیانبار استفاده نادرست از این منابع است که هر روز شاهد آن هستیم. آشنایی با برخی از تعاریف و راه های ساده برای حفاظت از آب و خاک و به کار بردن این راه ها، به حفظ بهتر این منابع کمک می کند.

حوزه آبخیز چیست؟

حوزه آبخیز، به کل محدوده ای گفته می شود که در هنگام بارندگی، آب باران از بلندترین نقطه (قله و بلندی های کوه ها) بر سطح آن سرازیر شده، به صورت جریان آبی، راه افتاده و از پایین ترین نقطه این محدوده خارج می گردد. شکل زیر نمایی از یک حوزه آبخیز را نشان می دهد.

آبخیزداری


فرسایش چیست؟

کنده و جا به جا شن خاک سطحی و حاصل خیز در اثر آب، باد و یا هر عامل دیگری از مکان اصلی خود و ته نشین شدن آن در نقطه دیگر را فرسایش گویند. چرای بیش از ظرفیت مراتع، تبدیل مراتع به دیمزار ها، شخم در جهت شیب و کندن بوته ها، از مهم ترین عوامل زیاد شدن فرسایش است.

در اثر فرسایش، خاک حاصلخیز از بین رفته، مراتع و مزارع فقیر شده و آب های جاری گل آلود می گردد. در نتیجه، بند ها و سد ها خیلی سریع از گل و لای پر شده و خسارت های زیادی وارد می شود. تصویر زیر یک دامنه در حال فرسایش را نشان می دهد.

آبخیزداری

سیل چیست؟

سیل، جریان آب نسبتا بزرگی است که گل آلود بوده و پس از بارندگی شدید، در مسیر رودخانه و یا نهر جریان یافته و هر چیزی که در مسیرش باشد را از بین می برد. بر اساس تعریفی دیگر، «وقتی سیل به راه می افتد، سطح آب در رودخانه یا نهر بالا می آید و زمینی که به طور معمول به زیر آب نمی رود را زیر آب می برد.»

بارش های شدید و رگباری، ذوب شدن سریع برف ها، از بین رفتن پوشش گیاهی، دخل و تصرف در بستر و حریم رودخانه، خرابی سیل بند ها و مخازن آب در اثر عوامل مختلف، باعث شدت سیلاب می شود. سیل ممکن است علاوه بر زیان های جبران ناپذیر جانی، به زمین های کشاورزی، قنوات، چشمه ها، چاه ها، دام ها، احشام، راه ها و منازل مسکونی، خسارت های زیادی وارد کند. تصویر زیر جاری شدن سیل در یک منطقه مسکونی را نشان می دهد.

آبخیزداری

خشکسالی چیست؟

خشکسالی عبارت است از کمبود بارندگی در مدت زمان طولانی. به طوری که باعث کمبود رطوبت در خاک، سبب کم شدن آب های جاری می شود و موجب کم شدن شدید تولیدات کشاورزی و دامی می شود. در اثر خشکسالی، آبدهی چشمه ها، قنوات و چاه ها کم شده و در خیلی از مناطق، خشک می شوند.

همچنین، خشکسالی باعث زیاد شدن سطح اراضی بیابانی، زیاد شدن مرگ و میر دام ها، کاهش چشمگیر درآمد روستاییان و همچنین افزایش مهاجرات روستاییان به شهرها می گردد. تصویر زیر خشک شدن قنوات و درختان در اثر خشکسالی را نشان می دهد.

آبخیزداری

آبخیزداری چیست؟

آبخیز داری به همه فعالیت هایی گفته می شود که در محدوده یک حوزه آبخیز صورت می گیرد و باعث حفظ آب و خاک می گردد. با آبخیز داری، از هدر رفتن آب، فرسایش خاک و همچنین ته نشین شدن گل و لای در مخازن سد ها و بند ها جلوگیری به عمل آمده، آبدهی چشمه ها، قنوات و چاه ها زیاد شده و کشاورزی و دامداری رونق می یابد.

همچنین با آبخیز داری بهترین استفاده از منابع آب و خاک می شود. به طوری که به منابع مذکور آسیبی وارد نشده و می توان آن ها را برای نسل های آینده حفظ کرد. تصویر زیر عملیات آبخیزداری را نشان می دهد.

آبخیزداری

توصیه های آبخیزداری:

با توجه به اهمیت حفظ آب و خاک، اکنون ما به عنوان یک آبخیز نشین، می توانیم با به کارگیری روش های ساده و توصیه های زیر، علاوه بر حمایت از فعالیت های آبخیزداری در حوزه آبخیز محل سکونت خود، در انجام این کار خداپسندانه نقش مثبتی داشته باشیم. این توصیه ها نتیجه سال ها تجربه کار صاحب نظران و دست اندر کاران شاغل در این بخش است:

توصیه های عمومی:

  • در حفظ و نگهداری پوشش گیاهی مراتع و جنگل ها تلاش نموده و به خصوص از کندن بوته ها، تخریب مراتع و قطع درختان خودداری کنیم.
  • تعداد دام هایی را که برای چرا به مرتع می بریم، باید با توجه به وضعیت پوشش گیاهی باشد. همچنین دام های خود را در فصل مناسب چرا، به مرتع ببریم. (با راهنمایی کارشناسان منابع طبیعی و آبخیزداری)

تصویر زیر نمایی از یک مرتع با پوشش مناسب را نشان می دهد.

آبخیزداری

  • مراتع فقیر را قرق کرده و همچنین تعداد دام را در سطح مراتع ( به خصوص در زمان خشکسالی) کم کنیم.
  • از تبدیل مراتع به دیمزارهای کم بازده خودداری کنیم.
  • روش های درست کاشت، داشت و برداشت محصولات را رعایت کرده و به خصوص در اراضی شیب دار، از شخم زدن بالا به پایین (در جهت شیب) پرهیز کنیم. (با راهنمایی کارشناسان جهاد کشاورزی)
  • در آبیاری مزارع و باغ ها، از آب، درست استفاده کنیم. به خصوص روش های جدید مثل: آبیارانی بارانی، قطره ای و … را جایگزین روش های آبیاری سنتی ( همانند آبیاری غرقابی) نماییم. ( با راهنمایی کارشناسان جهاد کشاورزی)
  • محصولاتی که آب کمتری نیاز دارند و با شرایط آب و هوایی منطقه سازگار هستند را، جایگزین محصولات با نیاز آبی زیاد کنیم. (با راهنمایی جهاد کارشناسان کشاورزی)
  • از ساخت و ساز و ایجاد مزارع و باغ ها در بستر و حریم رودخانه ها، پرهیز کنیم.
  • با رفع موانع و پاکسازی مسیر رودخانه ها از سنگ، چوب و … مسیر حرکت آب را باز نگه داریم.

آبخیزداری

تصویری از چرای دام در فصل مناسب در یک مرتع


توصیه های کارشناسی:

♦ پوشش گیاهی مراتع و جنگل ها را با فعالیت هایی همانند بذرپاشی، بذرکاری، بوته کاری، علوفه کاری، نهال کاری و … احیاء کنیم. تصویر زیر عملیات علوفه کاری و نهال کاری را نشان می دهد.

آبخیزداری

♦ با حفر چاله و ایجاد جوی و پشته (بانکت) در اراضی شیبدار، نزولات آسمانی را ذخیره نموده و باعث زیاد شدن رطوبت خاک شویم.

♦ با احداث بند های «چپری، سنگی–ملاتی، خشکه چینی، خاکی و …» به ویژه در بالا دست قنوات و چشمه ها، ضمن کم کردن سرعت آب در آبراهه ها و نفوذ آب به زمین، در مقابله با کم آبی بکوشیم. تصویر زیر بند چپری را نشان می دهد.

آبخیزداری

تصویر بند سنگی-ملاتی را نشان می دهد.

آبخیزداری

♦ در زمین های کم شیب و با نفوذ پذیری زیاد با انجام عملیت پخش سیلاب، ضمن نگه داشتن سیلاب های فصلی، باعث نفوذ آن ها به زمین شویم.

♦ با ایجاد دیواره حفاظتی رودخانه ها و اصلاح مسیر آبراهه ها، می توانیم در کم کردن خسارت های سیل موثر باشیم. تصویر زیر عملیات پخش سیلاب را نشان می دهد.

آبخیزداری

توصیه های کارشناسی گفته شده، می تواند به عنوان اقدامات زیربنایی و ساده، توسط روستاییان و آبخیزنشینان عزیز و با راهنمایی کارشناسان ادارات منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان ها، به وسیله وام بانکی و تسهیلات انجام پذیرد. تصویر زیر بند های گابیونی را نشان می دهد.

آبخیزداری

بند های سنگی ملاتی و عملیات نهال کاری در دامنه اراضی شیبدار در تصویر زیر نشان داده شده است.

آبخیزداری

تصویر زیر بند های خشکه چین را نشان می دهد.

آبخیزداری

تصویر زیر بند خاکی را نشان می دهد.

آبخیزداری


نتیجه گیری:

با تعاریف «حوزه آبخیز، فرسایش، سیل، خشکسالی و آبخیزداری» و همچنین راه های ساده برای حفاظت از آب و خاک آشنا شدیم. حالا برای ما روشن شده است که انجام فعالیت های آبخیزداری و عملیات حفظ آب و خاک، وظیفه فرد و گروه خاصی نبوده و همه ساکنان حوزه آبخیز، که ما هم یکی از آن ها هستیم، باید در این راه تمامی سعی و تلاش خود را بکار گیرند.

در حال حاضر، انجام عملیات آبخیزداری و حفاظت از آب و خاک، توسط بخش دولتی و همچنین برخی از بهره برداران محلی، به صورت طرح های مشارکت مردمی و با استفاده از وام های بانکی و تسهیلات انجام می شود.

با توجه به سطح زیاد حوزه های آبخیز و اهمیت اجرای مستمر طرح های حفاظت از آب و خاک، حضور تمامی آبخیزنشینان در این عرصه ضروری است.

منبع :

مطالب مرتبط

۱ دیدگاه

  1. امراله مهماندوست گفت:

    ۱- مقدار … متر مکعب از آبی که بیش از۹۵% از آبی است که دربارندگی ها باعث جاری شدن سیل و طغیان رودخانه در بخش محمله شهرستان خنج استان فارس می شود از محلی به نام بیدزرد در بالادست روستای ابوالفضل (ع) دهستان چاه طوس بخش محمله شهرستان خنج استان فارس جاری می شود آرزوی اینجانب از کودکی این بوده است تا جلو مقدار … متر مکعب آبی را که بیش از ۹۵% از آبی است که در بارندگی ها باعث جاری شدن سیل و طغیان رودخانه دربخش محمله شهرستان خنج استان فارس می شود را در محلی به نام تنگه بیدزرد در بالادست روستای ابوالفضل (ع) دهستان چاه طوس بخش محمله شهرستان خنج استان فارس را با احداث بندی (سدی) خاکی بگیرم اینجانب از اینکه مقدار … متر مکعب از آبی که بیش از ۹۵% از آبی است که در بارندگی ها باعث جاری شدن سیل و طغیان رودخانه در بخش محمله شهرستان خنج استان فارس می شود سهم خلیجی می شود که می خواهند نام آن را به جای فارس به نام جعلی عربی تبدیل کنند ناراضی هستم اینجانب حتی راضی نیستم تا سرریز مقدار … متر مکعب از آبی که بیش از ۹۵% از آبی است که در بارندگی ها باعث جاری شدن سیل و طغیان رودخانه در بخش محمله شهرستان خنج استان فارس می شود که از محلی به نام بیدزرد در بالادست روستای ابوالفضل (ع) دهستان چاه طوس بخش محمله شهرستان خنج استان فارس جاری می شود سهم خلیجی شود که می خواهند نام آن را به جای فارس به نام جعلی عربی تبدیل کنند اینجانب در نظر دارم با تغییر مسیر سرریز مقدار … متر مکعب از آبی که بیش از ۹۵% از آبی است که در بارندگی ها باعث جاری شدن سیل و طغیان رودخانه در بخش محمله شهرستان خنج استان فارس می شود که از محلی به نام بیدزرد در بالادست روستای ابوالفضل (ع) دهستان چاه طوس بخش محمله شهرستان خنج استان فارس جاری می شود را سهم دریاچه فصلی در شهر خنج ازشهرستان خنج استان فارس نمایم. بعد از آن روستای ابوالفضل (ع) دهستان چاه طوس بخش محمله شهرستان خنج استان فارس را می توان به مقصد فصل های پائیزی و زمستانی مسافران از سراسر کشور و فصل های بهار و تابستان پرمحصول تبدیل کرد.
    ۲- آرزوی اینجانب از تاریخ ۱۳۷۰/۱۲/۲۲ تا تاریخ ۱۳۷۶/۰۷/۳۰ که کارمند اداره آب و فاضلاب شهری بخش خنج شهرستان لارستان شرکت آب و فاضلاب شهری استان فارس بوده ام یا از تاریخ ۱۳۷۶/۰۸/۰۱ تا تاریخ ۱۳۸۸/۱۲/۱۲ که کارمند شرکت آب و فاضلاب شهری کلان شهر شیراز بوده ام یا از تاریخ ۱۳۸۸/۱۲/۱۳ تا هم اکنون که کارمند امور آب و فاضلاب شهری شهر صدرا شرکت آب و قاضلاب شهری کلان شهر شیراز هستم یا درآینده که دوست دارم تا کارمند امور آب و فاضلاب شهرستان خنج شرکت آب و فاضلاب استان فارس باشم آرزویم پیگیری احداث تصفیه خانه فاضلاب شهری برای شهرهای خنج و فیشور(شهرهای واقع دراطراف دریاچه فصلی کفه خنج) بوده است آرزویم پیگیری احداث تصفیه خانه فاضلاب روستایی برای روستاهای واقع دراطراف دریاچه فصلی کفه خنج بوده است چون با آب مناسبی که از تصفیه فاضلاب شهرها و روستاهای اطراف دریاچه فصلی کفه خنج به دست می آید می شود کمربند سبزی را به طول ۱۸ کیلومتر و عرض ۸ کیلومتری دراطراف مساحت ۱۳۰ کیلومتری اطراف دریاچه فصلی کفه خنج احداث کرد و شهر خنج را به مقصد فصل های پائیزی و زمستانی مسافران از سراسر کشور و فصل های بهار و تابستان پرمحصول تبدیل کرد.
    امام علی (ع) می فرمایند : کسی که آب و خاک یعنی نیروی طبیعی دارد و نیروی انسانی خود را برای بهره برداری به کار نمی بندد و با فقر و گدایی می گذراند نفرین و لعنت بر او باد.
    چه حکومت ۲۵۰۰ ساله شاهنشاهی در ایران حاکم باشد و چه حکومت نزدیک به ۵۰ ساله جمهوری اسلامی در ایران حاکم باشد اراضی ملی در سطح کشور ایران در طول تاریخ متعلق به سرمایه دارهای صاحب قدرت و نفوذ بوده است و بین حکومت های قبل ازاسلام یا حکومت های بعد ازاسلام تفاوتی وجود ندارد.
    ۵ نوع زمین خوار در کشور ایران وجود دارد ۱- یکی شخص یا اشخاصی که نتواند یا نتوانند به موقع و به اندازه رشوه خود را به کارکنان (الف – اداره منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان … ب – اداره اجازه برداشت آب از زیر زمین در شهرستان … پ – اداره واگذاری زمین برای توسعه کشاورزی در شهرستان … ت – اداره ثبت اسناد املاک در شهرستان … بپردازد یا بپردازند ۲- یکی شخص یا اشخاصی که نتواند یا نتوانند به موقع و به اندازه رشوه خود را به الف – اداره شهرسازی شهرستان … ب – اداره روستا سازی شهرستان … پ – اداره ثبت اسناد املاک شهرستان … بپردازد یا بپردازند ۳- … ۴- … ۵- … این شخص یا اشخاص از طرف مراجع مربوطه به عنوان زمین خوار به اداره دادگستری شهرستان … معرفی می شوند تا درس عبرتی شوند برای ملت بزرگ ایران

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *