حیواناتی که فضانورد شدند

اخبار مربوط به فرستادن یک میمون به خارج از جو کره زمین توسط موسسه فضایی ایران طی هفته اخیر به دلایل مختلف پوشش رسانه ای فراوانی داشت. اما این فقط تازه ترین مورد از خیل پرشمار شرکت کنندگان ناخواسته در آزمایش های فضایی بشر است.

هرچند بسیاری در مورد درست بودن ادعاهای موسسه فضایی ایران شک و تردید دارند اما صرف انتشار خبر ارسال یک میمون کوچک به فضا بار دیگر یادآور نقش مهم حیوانات در تلاش بشر برای درنوردیدن مرزهای فضا است.
تاکنون تعداد زیادی از گونه های مختلف جانوران، از میکروب و حشرات گرفته تا میمون ها و سگ سانان توسط بشر به فضای نامعلوم و ناشناس پرتاب شده اند.

وب سایت «نشنال جئوگرافیک» در بررسی تاریخچه ارسال جانوران به فضا می نویسد: قبل از آنکه اولین فضانوردان به خارج از جو زمین سفر کنند دانشمندان علوم فضایی با ارسال پستانداران بزرگی نظیر میمون و یا سگ می خواستند بدانند که آیا موجود زنده ای نظیر انسان می تواند شرایطی نظیر نیروی جاذبه شدید و یا حالت بی وزنی را تحمل کند.

اولین جاندارانی که به فضا رفتند حشراتی بودند که در سال ۱۹۴۷ توسط یک فضاپیمای مدل V2 توسط آمریکا به فضا پرتاب شدند. سال بعد فضاپیمای دیگری از همین مدل یک میمون را با خود به فضا برد.

اما اولین جانوری که توانست به دور مدار زمین حرکت کند سگی به نام «لایکا» بود که در نوامبر سال ۱۹۵۷ توسط موسسه فضایی اتحاد شوروی سابق به فضا رفت. متاسفانه سگ نگون بخت از این سفر جان سالم به در نبرد.

طی پنجاه سالی که از آغاز سفر به فضا می گذرد عبور از مدار کره زمین و حتی پا نهادن به سیارات دیگر کار ساده ای شده و طی سه دهه اخیر نزدیک به ۵۰۰ نفر به فضا سفر کرده و حتی از توریسم فضایی صحبت می شود گو اینکه تا چند سال دیگر سفر به فضا دیگر به فضانوردان محدود نخواهد شد.

مقررات مربوط به استفاده از حیوانات در سفرهای فضایی اکتشافی اکنون بسیار سختگیرانه تر از گذشته است و اکثر موسسات فضایی کشورهای جهان فقط در موارد بسیار ضروری و با رعایت رفتار انسانی با این حیوانات از آنها استفاده می کنند.

وب سایت « نشنال جئوگرافیک» می افزاید که اکنون دیگر ضرورتی به استفاده از میمون و یا سگ نیست چون اکنون خود انسان به موش آزمایشگاهی مطلوب برای این نوع آزمایش ها بدل شده است. به این اعتبار می توان گفت که برنامه ایران برای ارسال یک میمون به فضا حداقل ۶۰ سال از پیشرفت اکتشافات فضایی عقب است و به نظر می رسد که بیشتر یک کارزار تبلیغاتی باشد.

هر چند استفاده از میمون و شامپانزه برای سفرهای فضایی دیگر کهنه شده ولی هنوز هم از جانوران برای آزمایش و تحقیقات روانشناسی مربوط به سفرهای انسان به فضا استفاده می شود. اما با توجه به فضای محدود در فضاپیماهایی نظیر « شاتل» و یا « ایستگاه فضایی بین المللی» برای این نوع تحقیقات از جانوران کوچکتری مثل ماهی و یا قورباغه استفاده می شود.

دانشمندان می توانند از انواع و اقسام فن آوری های جدید و مدل های کامپیوتری استفاده کنند ولی انجام برخی از این آزمایش ها توسط خدمه فضاپیماها، مثلا مواردی که مستلزم یک رژیم غذایی سختگیرانه است و یا مواردی که به نظارت و ثبت دقیق همه تغییرات نیاز دارد، کاری پر دردسر و گاه غیرممکن است.

امروز از میان جانورانی که ساختار فیزیکی و روانی پیچیده ای دارند غیر از انسان معمولا موش ها را به فضا می فرستند. اطلاعاتی که از نحوه واکنش این جانوران به شرایط جوی و تفاوت نیروی جاذبه به دست آمده در حل معضلات پزشکی در سفرهای فضایی کمک موثری کرده است.

امروزه به خاطر وجود گزینه های ساده تر و ارزان قیمت تر جانوران کمتری به فضا ارسال می شوند ولی هنوز هم تحقیقات مهمی در مورد تاثیر محیط فضا بر بدن انسان از طریق آزمایش روی حیوانات انجام می شوند.

اگر زمانی بشر بتواند به طور ثابت در فضا مستقر شده و زندگی کند باید به خاطر آورد که تعداد پر شماری از این حیوانات گمنام به طور ناخواسته سلامت و گاه جان خود را در مسیر پیشرفت های فضایی بشر فدا کرده اند.