خوان نوروزی زرتشتیان

هفت سینی را بیاورید ” این صدایی است که هنوز در خور بیابانک بگوش می رسد،نشان می دهد رسم دوره ی ساسانی این بوده است

که در گاه نوروز هفت سینی به نشانه ی هفت امشاسپند  ازفراورده های طبیعی یا میوه ها و نقل و شیرینی پر می کردند و پیرامون خوان نوروزی می گذاشتند ، به مرور زمان هفت سینی به هفت سین تغیر شکل پیدا می کند . زرتشتیان امروزه به آیین قدیم خوان نوروزی را می گسترانند ، ازآنجا که نوروز جشن نمادی آفرینش ، نوزایی طبیعت و روز سپاس از همه داد و دهش هاست آنچه را  بر خوان نوروزی می گذارند بیانی از نزدیکی انسان به طبیعت است . زرتشتیان به دنبال جور کردن سین های هفتگانه نیستند . در روزهای نوروزی زرتشتیان کنار آستانه ی در خانه شمع روشن می کنند و آویشن می گذارند.

۱ــ آب : نشانواره روشنی و پاکی است . هر کجا آب هست آبادانی هم هست . چنانچه آبادی به جایی گفته می شود که آب در آن یافت شود وخانه و کاشانه ای برپا باشد . به جایی بیابان می گوییم که نه آب هست ، نه آبادی ، نه گلبانگ انسانی . پس آبادی و ابادانی ساختی از سازندگی و هستی یابی است . از سوی دیگر آب نشانواره اناهیتا فرشته آب و فراوانی و باروری است ، سخن فرجامین اینکه اب دومین آفرینش اهورایی است . در ظرف آب برگ آویشن یک دانه سیب یا انار یا نارنج و چند سکه می گزارند . تا روز ششم فروردین که زادروز زرتشت است دوبار آب ظرف را عوض می کنند و  ،همانطور که سبزه به آب داده می شود این آب را روی درخت  می ریزند به ویژه روی درخت مورد

۲ـ سبزه   :  سبزه نشانواره ای است از زایش وباروری و نوزایی وبرکت در طبیعت  نمادی است از امشاسپند امرداد که نگهبان گیاهانست است .. پارچه سبز به نشانواره برکت بر دوش عروس داماد زرتشتی جا دارد . بیست و پنج روزپیش ازنوروز در دربار پادشاهان ساسانی   ، بر دوازده ستون از خشت خام به نشانه ی دوازده ماه سال ، دانه های گوناگون گیاهی می کاشتند . در روز ششم فروردین یا نوروز بزرگ که مصادف است با زادروز زرتشت برداشت محصول کرده و هر گیاهی که پربارتر بود آنرا به فال نیک می گرفتند .

۳ شیر : نشانواره ای است از زایش و یادی است از آفرینش انسان .

۴ ـ تخم مرغ رنگین : تخم و تخمه نمادی است از نطفه و نژاد . بیانی است از نطفه باروری که   باید جان گیرد و زندگی یابد .

۵ـ آینه : نماد شکل یابی فروهر مینوی با قالب مادی یا زمینی است . به همین دلیل بر خوان نوروزی و سفره پیوند زناشویی جای می گیرد . نمادی است از زایش و هستی .

۶ــ آتشدان یا مجمر آتش : نشانواره ی کانون گرم خانواده و دودمان  است . آتش از آخشیج های _ عنصر _مورد باور و اعتبار آریایی ها به ویژه ایرانیان است . در آتش صندل ، عود، کندر و رازیانه می ریزند تا فضای خانه را خوشبو سازد

۷ــ نان : نان نشانواره برکت است . در دوره ساسانی معمولا بر نانی که در سفره نوروزی گذاسته می شد ، می نوشتند افزون بادا .نانی که امروزبا کنجد بر آن مبارک باد می نویسند و بر خوانچه اروسی  می گذارند ،  در واقع یادمان سفره نوروزی و برکت خواهی است . به همین دلیل خانواده ها معمولا یکروز پیش از نوروز به نیت برکت خواهی نان می پزند .

۸ ــ کتاب دین : اصولا هرخانواده دین باوری ، کتاب دینی خود را بر سفره می نهد چرا که کتاب نماد پارسایی و خرد است . برخی از مردم نیز  شاهنامه و دیوان حافظ را بر خوان نوروزی می نهند و زرتشتیان اوستا را

۹ـ شمع های فروزان : نور نشانه خرد و دانایی است . برپایی و پویایی خرد ، گریزان شدن و نابود شدن اهریمن نادانی و کژخواهی است .

۱۰ــ سمنو : بیانی است از زایش گیاهی . خوردن سمنو از بایسته های نوروزی است ، به همین دلیل یک شبه آنرا از ریشه گندم سبز با زحمت و سختی فراهم می آورند .

۱۱ ـ سنجد بیانی است از عشق و دلدادگی که پی آمدش ساخت زندگی زناشویی است .

۱۲_تنگ ماهی  نشانواره اناهیتا فرشته آب و باروری است . نمادی است از جنبش پویایی   هستی .» کناره های برخی از بشقابهای ویژه آیین های دینی با شکل ماهی و انار که  نشانواره های فرشته آب و فراوانی است زینت یافته است .۱

در گذشته بر خوان نوروزی زرتشتیان تنگ ماهی نبود ، به تازگی اینان نیز بر خوان نورزی تنگ ماهی سرخ می گذارند

۱۳ــ سیب همچون سنجد راز و رمز عشق و دلدادگی را آوازه گرست . درفرهنگ مردم نیمی از آن زن و نیمه ی دیگر را مرد تعبیر کرده اند . این تعبیرشاعرانه ایست از همراه   و همساز شدن  و هم بختی زن و مرد .

۱۴ـ انار : میوه مقدسی است که از دور دست تاریخ تا کنون مورد احترام ایرانیان است » به تعبیر مردم کرمان  انار میوه بهشتی است «این میوه با رنگ آتشین گلش و غنچه ای که همانند  آتشدان است ، باید در سفره نوروزی وجود داشته باشد . از سویی  نشانواره ای است از اناهیتا  فرشته فراوانی وباروری .چرا که او » نطفه همه ی مردان را پاک کند و زهدان همه ی زنان را برای زایش ، بی الایش  سازد . ا وست که زایش همه زنان را آسان گرداند و به هنگام نیاز شیر در پستان زنان باردار آورد ۲

 پردانگی انار بیانگر برکت و باروری است و به همین دلیل در ادبیات ما ، سینه زنان  تعبیر شاعرانه یافته و به انار شباهت داده شده است .  باستانی پاریزی در رویه ۳۰۷ خاتون هفت قله می نویسد :یکی از پرشکوه ترین مراسم عروسی روستاهای اصفهان انار زدن جلوی عروس است .وقتی که عروس وارد محوطه ی خانه شد ، داماد که قبلا به اتفاق یک نفر از بزرگان فامیل روی پشت بام حجله رفته و دستمالی پر از گندم و جو و نخود چی و کشمش به کمر خود بسته شروع می کند به پاشیدن آن روی سر عروس و همراهان ، تا وقتی عروس درست جلو در حجله خانه قرار می گیرد . آنگاه داماد اناری از جیب درآورده و جلوی پای عروس به زمین می زند و پایین می آید . مردم  با این کار آرزو می کنند که قدم عروس همچون دانه های بی شمار انارپرخیرو برکت باشد . از سوی دیگر انار بیانی است از ورجاوندی و فرخندگی و نسلی که باید با این پیوند تداوم  بیابد .

۱۶ ـ سکه  نمادی است از شهریور ایزد نگهبان فلزات و بیانی است از برکت مادی .

۱۷.  گلاب : بیانی است از بوی عشق و دلداگی .

۱۸ _ شراب   نیز بیانی است ازتازگی و تندرستی . از آشامیدنی های معمول ایران باستانی یکی شراب بود چنانچه در دوره هخامنشیان مزد جنسی آرد ، گوشت و شراب بود ، از آنجایی که اسلام شراب را حرام دانست هوشیاری ایرانیان سرکه را به روی خوان نشانید !

مسعود سعد سلمان در باره ی نخستین روز فروردین  یا اورمزد چنین سپارش می کندد :

امروز اورمزد است ای یار میگسار

برخیز و تازگی کن و آن جام باده آر

ای اورمزد روی بده روز اورمزد

آن می شادمان کندم اورمزد وار

۱۹ـ گل بید مشک : گل ماه اسفند است . اگر گل بید مشک در دسترس نباشد ظرفی از عرق بید مشک می گذارند  

۱۸ـ اسفند یا اسپند از سپنتا که واژه ایست اوستایی و به چم مقدس است گرفته شده

اسپند تخم بوته ایست که در ایران و کشورهای جنوب آسیا می روید . در لاتین آنرا Rute نامند . در فرهنگ ایرانی این تخم بوته از سه دیدگاه مورد توجه است :

الف ــ گیاهی است که نام امشاسپند سپندارمذ را را بر خود دارد و به همین دلیل     ورجاوند و گرامی است و بر خوان نوروزی جای می گیرد ودر مکانهای مذهبی بر آتش ریخته می شود. .

ب ـــ  دود و بوی اسفند به عنوان ماده پلشت زا به کار برده می شود . در برخی  شهرستانها  برای جلوگیری و دفع سرماخوردگی ، خانه را با دود آن پلشت زدایی می کنند  .

پ ــ به عنوان ماده ای که از چشم زخم جلوگیری می کند ، مورد باور مردم است .

۱۹_ماست و پنیرو سبزی  ،به نشانه ی برکت

۲۰_ کماج و نان شیرمال به  برکت

شیرینی و نقل و نبات : نموداری است از شیرین کامی . شایدم یادمان کشف  نیشکر است در دوره جمشید .بیرونی در آثار الباقیه به نقل از آذرباد موبد بغداد گزارش می کند : که نیشکر در روز نوروزکشف شد و مردمان در نوروز و مهرگان شکر هدیه فرستند ۳

زرتشتیان در حالی که رخت نو پوشیده اند در کنار خوان نوروزی به نیایش می ایستند ، پس از سال تحویل به یکدیگر شادباش می گویند و شاخه های سرو یا گل به نشانه ی خرمی و همگامی و همرنگ شدن با زایش طبیعت به همدیگر می دهند .  سپس به آینه نگاه کرده گلاب به رخ می زنند