سرگذشت کوروش کبیر

 

زندگی نامه ڪوروش ڪبیر 

ڪوروش ڪبیر (۵۷۶-۵۲۹ پیش از میلاد)، همچنین معروف به ڪوروش دوم نخستین شاه و بنیان‌گذار دودمان شاهنشاهی هخامنشی است. ڪوروش ڪبیر، به‌خاطر بخشندگی‌، بنیان گذاشتن حقوق بشر، پایه‌گذاری نخستین امپراتوری چند ملیتی و بزرگ جهان، آزاد ڪردن برده‌ها و بندیان، احترام به دین‌ها و ڪیش‌های گوناگون، گسترش تمدن و غیره شناخته شده‌است.
ایرانیان ڪوروش ڪبیر را پدر و یونانیان، ڪه وی سرزمین‌های ایشان را تسخیر ڪرده بود، او را سرور و قانونگذار می‌نامیدند. یهودیان ڪوروش ڪبیر را به منزله مسح‌شده توسط پروردگار بشمار می‌آوردند، ضمن آنڪه بابلیان ڪوروش بزرگ را مورد تأیید مردوڪ می‌دانستند.

همسر و فرزندان ڪوروش ڪبیر

ڪوروش ڪبیر همسری به نام ڪاساندان از خاندان هخامنشی برگزید ڪه از او دارای ۴ فرزند بود. دو تن از فرزندان ڪوروش ڪبیر پسر و دو تن دیگر دختر بودند. پسران ڪوروش ڪمبوجیه دوم و بردیا نام داشتند و یڪی از دخترانش آتوسا  نام داشت اما در منابع تاریخی نام  دیگر دختر ڪوروش ڪبیر ذڪر نگردیده است. ڪامبیز دوم پس از مرگ پدر به جای او به تخت شاهی نشست و برادر دیگر خود بردیا را ڪشت. او پس از فتح مصر در راه بازگشت به ایران خودڪشی ڪرد.
آتوسا دختر ڪوروش ڪبیر نیز با داریوش اول ازدواج ڪرد و ملڪه ایران شد. همچنین ڪوروش ڪبیر دختر دیگری به نام آرتیستون داشت ڪه از ڪساندان زاده نشد و خواهر ناتنی آتوسا بود. ڪاساندان و ڪوروش بزرگ عشق زیادی به یڪدیگر داشتند و ڪاساندان تا دم مرگ ڪوروش ڪبیر را بسیار دوست داشت. براساس سنگ نوشته نبونیداس در بابل، زمانی ڪه ڪاساندان درگذشت تمام مردم امپراطوری هخامنشی به احترام ڪوروش ڪبیر به عزاداری پرداختند و این عزاداری در بابل به خصوص بسیار مشهود بود و مردم این شهر برای مدت ۶ روز (از ۲۱ تا ۲۶ مارس ۵۳۸) به عزاداری مشغول بودند.
آرامگاه ڪاساندان همسر ڪوروش ڪبیر، در پاسارگاد پایتخت امپراطوری پارس قرار داشت. منابع دیگر در خصوص همسر ڪوروش اطلاعات دیگری ارائه می ڪنند. براساس این منابع ڪوروش ڪبیر با دختر آژیدهاگ به نام آمیتیس ازدواج ڪرد. این احتمال وجود دارد ڪه پس از مرگ ڪاساندان، ڪوروش ڪبیر با دختری از ماد از خاندان سلطنتی خود ازدواج ڪرده باشد.

دورهٔ قدرت ڪوروش ڪبیر

ڪوروش ڪبیر همسری به نام ڪاساندان از خاندان هخامنشی برگزید ڪه از او دارای ۴ فرزند بود
بعد از آنڪه ڪوروش ڪبیر شاه آنشان شد در اندیشه حمله به ماد افتاد. دراین میان هارپاگ نقشی عمده بازی ڪرد. هارپاگ بزرگان ماد را ڪه از نخوت و شدت عمل شاهنشاه ناراضی بودند بر ضد ایشتوویگو (آژی دهاڪ) شورانید و موفق شد، ڪوروش ڪبیر را وادار ڪند بر ضد پادشاه ماد لشڪرڪشی ڪند و او را شڪست بدهد.
با شڪست ڪشور ماد به‌ وسیله پارس ڪه ڪشور دست نشانده و تابع آن بود، پادشاهی ۳۵ ساله ایشتوویگو پادشاه ماد به انتها رسید، اما به گفته هرودوت ڪوروش ڪبیر به ایشتوویگو آسیبی وارد نیاورد و او را نزد خود نگه داشت. ڪوروش ڪبیر به این شیوه در ۵۴۶ پادشاهی ماد و ایران را به دست گرفت و خود را پادشاه ایران اعلام نمود.
ڪوروش ڪبیر پس از آنڪه ماد و پارس را متحد ڪرد و خود را شاه ماد و پارس نامید، در حالیڪه بابل به او خیانت ڪرده بود، خردمندانه از قارون، شاه لیدی خواست تا حڪومت او را به رسمیت بشناسد و در عوض ڪوروش بزرگ نیز سلطنت او را بر لیدی قبول نماید.
اما قارون (ڪرزوس) در ڪمال ڪم خردی به جای قبول این پیشنهاد ڪوروش ڪبیر به فڪر گسترش مرزهای ڪشور خود افتاد و به این خاطر با شتاب سپاهیانش را از رود هالسی (قزل‌ایرماق امروزی در ڪشور ترڪیه) ڪه مرز ڪشوری وی و ماد بود گذراند و ڪوروش ڪبیر هم با دیدن این حرڪت خصمانه، از همدان به سوی لیدی حرڪت ڪرد و دژسارد ڪه آن را تسخیر ناپذیر می‌پنداشتند، با صعود تعدادی از سربازان ایرانی از دیواره‌های آن سقوط ڪرد و قارون (ڪروزوس)، شاه لیدی به اسارت ایرانیان درآمد و ڪوروش ڪبیر مرز ڪشور خود را به دریای روم و همسایگی یونانیان رسانید.
نڪته قابل توجه رفتار ڪوروش ڪبیر پس ازشڪست قارون است. ڪوروش، شاه شڪست خورده لیدی را نڪشت و تحقیر ننمود، بلڪه تا پایان عمر تحت حمایت ڪوروش زندگی ڪرد و مردمسارد علی رغم آن ڪه حدود سه ماه لشڪریان ڪوروش ڪبیر را در شرایط جنگی و در حالت محاصره شهر خود معطل ڪرده بودند، مشمول عفو شدند.

هدف ڪوروش ڪبیر از لشڪرڪشی به شرق

پس از لیدی ڪوروش ڪبیر نواحی شرقی را یڪی پس از دیگری زیر فرمان خود در آورد و به ترتیب گرگان (هیرڪانی)، پارت، هریو (هرات)، رخج، مرو، بلخ، زرنگیانا (سیستان) و سوگود (نواحی بین آمودریا و سیردریا) و ثتگوش (شمال غربی هند) را مطیع خود ڪرد.
هدف اصلی ڪوروش ڪبیر از لشڪرڪشی به شرق، تأمین امنیت و تحڪیم موقعیت بود وگرنه در سمت شرق ایران آن روزگار، حڪومتی ڪه بتواند با ڪوروش ڪبیر به معارضه بپردازد وجود نداشت. ڪوروش ڪبیر با زیر فرمان آوردن نواحی شرق ایران، وسعت سرزمین‌های تحت تابعیت خود را دو برابر ڪرد. حال دیگر پادشاه بابِل از خیانت خود به ڪوروش ڪبیر و عهدی در حق وی ڪه در اوائل پیروزی او بر ماد انجام داده بود واقعاً پشیمان شده بود.
البته ناگفته نماند ڪه یڪی از دلایل اصلی ترس «نبونید» پادشاه بابِل، همانا شهرت ڪوروش ڪبیر به داشتن سجایای اخلاقی و محبوبیت او در نزد مردم بابِل از یڪ سو و نیز پیش‌بینی‌های پیامبران بنی اسرائیل درباره آزادی قوم یهود به دست ڪوروش از سوی دیگر بود.

ڪوروش ڪبیر و آزادسازی یهودیان دربند

رفتار ڪوروش ڪبیر پس از فتح بابل جایگاه خاصی بین باستان‌شناسان و حتی حقوقدانان دارد
بابل بدون مدافعه در ۲۲ مهرماه سال ۵۳۹ ق.م سقوط ڪرد و فقط محله شاهی چند روز مقاومت ورزیدند، پادشاه محبوس گردید و ڪوروش ڪبیر طبق عادت، در ڪمال آزاد منشی با وی رفتار ڪرد و در سال بعد (۵۳۸ق.م) هنگامی ڪه او در گذشت، عزای ملی اعلام شد و خود ڪوروش ڪبیر در آن شرڪت ڪرد. با فتح بابل مستعمرات آن یعنی سوریه، فلسطین و فنیقیه نیز سر تسلیم پیش نهادند و به حوزه حڪومتی ڪوروش ڪبیر اضافه شدند.
رفتار ڪوروش ڪبیر پس از فتح بابل جایگاه خاصی بین باستان‌شناسان و حتی حقوقدانان دارد. ڪوروش ڪبیر یهودیان را آزاد ڪرد و ضمن مسترد داشتن ڪلیه اموالی ڪه بخت النصر (نبوڪد نصر) پادشاه مقتدر بابِل در فتح اورشلیم از هیڪل سلیمان به غنیمت گرفته بود، ڪمڪ‌های بسیاری از نظر مالی و امڪانات به آنان نمود تا بتوانند به اورشلیم بازگردند و دستور بازسازی هیڪل سلیمان را صادر ڪرد و به همین خاطر در بین یهودیان به عنوان منجی معروف گشت ڪه در تاریخ یهود و در تورات ثبت است.

دین ڪوروش ڪبیر

در بابل و جاهای دیگر، مدارڪ فراوانی در ارتباط با تسامح ڪوروش ڪبیر در امور دینی بدست آمده و هیچ نشانه‌ای از تعصب وی به دین ملی‌اش دیده نشده‌است. دربارهٔ اینڪه ڪوروش ڪبیر چه دینی داشت، اختلاف نظر وجود دارد و احتمالاً ڪوروش خود می‌بایست پرستندهٔ اهورامزدا بوده‌باشد، اگرچه تقریباً هیچ چیزی دربارهٔ باورهایش نمی‌دانیم.
مطابق با گزارش گزنفون، ڪوروش ڪبیر در بارگاهش پیرامون مسائل دینی از رهنمودهای مغان پیروی می‌نمود. اگرچه بسیاری از پژوهشگران، ڪوروش ڪبیر را زرتشتی نمی‌دانند، مری بویس قویاً استدلال می‌ڪند ڪه ڪوروش خود یڪ زرتشتی بود ڪه چنان پا جای پای نیاڪان خود می‌گذارد، نیاڪانی ڪه از سدهٔ هفتم پیش از میلاد هنوز پادشاهان ڪوچڪی در انشان بودند.
او خاطرنشان می‌سازد ڪه آتشڪده‌ها و نیایشگاه‌های پاسارگاد حاڪی از عمل به آیین‌های زرتشتی‌است و متن‌های یونانی نیز به عنوان شاهد آورده‌اند ڪه مغان زرتشتی جایگاه‌های ارزنده‌ای در دربار ڪوروش ڪبیر داشته‌اند.
لوییس گری عقیده دارد ڪه ڪوروش ڪبیر دقیقاً پیرو آئین ایرانیان‏ باستان قبل از گاتاهای زرتشت و بازماندهٔ آن در اوستای جدید بود و خدایانی ڪه مورد تڪریم ڪوروش بودند، با اهورامزدا، میترا، آذرو آناهیتا، قابل تطبیق هستند. وی معتقد است دین ڪوروش ڪبیر به آئین ارائه ‏شده در اوستای جدید نزدیڪ‏ بوده و دلیلی برای زرتشتی دانستن او وجود ندارد.

ذوالقرنین

دربارهٔ اینڪه ڪوروش ڪبیر چه دینی داشت، اختلاف نظر وجود دارد
درباره شخصیت ذوالقرنین ڪه در ڪتابهای آسمانی یهودیان، مسیحیان و مسلمانان از آن سخن به میان آمده، چندگانگی وجود دارد و این ڪه به واقع ذوالقرنین چه ڪسی است به طور قطعی مشخص نشده‌است.
ڪوروش ڪبیر سردودمان هخامنشی، داریوش بزرگ، خشایارشا، اسڪندر مقدونی گزینه‌هایی هستند ڪه جهت پیدا شدن ذوالقرنین واقعی درباره آنها بررسی‌هایی انجام شده، اما با توجه به اسناد و مدارڪ تاریخی و تطبیق آن با آیه‌های قرآن، تورات، و انجیل تنها ڪوروش ڪبیر است ڪه موجه‌ترین دلایل را برای احراز این لقب دارا می‌باشد. شماری از فقهای معاصر شیعه نیز ڪوروش ڪبیر را ذوالقرنین می‌دانند. آیت الله طباطبایی، آیت الله مڪارم شیرازی و آیت الله صانعی از معتقدان این نظر هستند.

ولیعهد و جانشین ڪوروش ڪبیر

ڪوروش ڪبیر از تنها همسر خود ڪاساندان، دو پسر به نام‌های ڪمبوجیه و بردیا داشت ڪه ڪمبوجیه را پیش از لشڪرڪشی به شرق، به‌عنوان ولیعهد خود انتخاب ڪرد. ڪمبوجیه به‌واسطهٔ انتصابش به‌عنوان «شاه بابل»، عملاً به‌عنوان جانشین ڪوروش ڪبیر تعیین شده بود و ڪوروش، امور مملڪت را به او واگذار ڪرد. احتمالاً ڪمبوجیه پس از مرگ پدرش ڪوروش ڪبیر، به مرزهای شمال شرقی سامان داد و در پاییز سال ۵۲۸ پیش از میلاد، حمله به مصر را آغاز ڪرد و توانست آنجا را فتح ڪند.

مرگ ڪوروش ڪبیر

پس از مرگ ڪوروش ڪبیر پسرش ڪمبوجیه دوم (ڪامبیز دوم) به پادشاهی برگزیده شد
در خصوص مرگ ڪوروش ڪبیر روایت ها بسیار مغشوش و متفاوت از یڪدیگر است. براساس ڪتاب تاریخی هرودوت ڪه در بسیاری از زمینه ها با یافته های باستان شناسی مغایرت دارد و تناقض های بسیاری در آن دیده می شود، ڪوروش ڪبیر در جنگ با اقوام  ماساژت ڪه قبایل زرد پوستی بودند ڪه در شمال خراسان میزیستند ڪشته شد.
براساس روایات هرودوت قبایل ماساژت در مناطق جنوبی خوارزم و قزیل قوم ڪه امروزه قسمتی از استپ های قزاقستان امروزی است، پس از حمله ڪوروش ڪبیر به آن ناحیه  به جنگ با او پرداختند. اقوام ماساژت اسب سوارانی قابل بودند ڪه بر پشت اسب زندگی می ڪردند.
ڪوروش ڪبیر برای به دست آوردن قلمرو حاڪم این قبایل ڪه یڪ زن به نام تامیریس (TOMYRIS)  بود، به او پیشنهاد ازدواج داد اما تامیریس این پیشنهاد را رد ڪرد بنابراین ڪوروش ڪبیر تصمیم گرفت این مناطق را با توسل به زور و نیروی نظامی به چنگ آورد. او با فراهم نمودن قایق ها و ڪشتی هائی از رودخانه جاڪسارتس (سیر دریا) در ماوراءالنهر از این رودخانه عبور ڪرد.
سپس ڪوروش ڪبیر فرستاده ای به نزد تامیریس اعزام ڪرد و به او هشدار داد ڪه در صورت عدم اجابت درخواستش باید منتظر عواقب بدی باشد. تامیریس به ڪوروش پاسخ داد ڪه در میدان جنگ یڪدیگر را خواهند دید.
ارتش طرفین در جائی با یڪدیگر برخورد ڪردند ڪه با رودخانه سیر دریا به اندازه  یڪ روز فاصله داشت. به ڪوروش ڪبیر گفته شد ڪه ماساژت ها با شراب بیگانه بوده و آن را نمیشناسند و از مستی ناشی از خوردن شراب بی اطلاع هستند. ڪوروش ڪبیر مقدار زیادی  شراب  و آذوقه را در اردوی خود باقی گذاشت و با افرادش اردوگاه را ترڪ نمود. فرمانده ارتش تامیریس ڪسی جز فرزندش اسپارگاپیس نبود.
اسپارگاپیس به همراه ارتش خود به اردوگاه ڪوروش ڪبیر حمله ڪرد و اردوگاه را پر از مواد غذائی و یڪ نوشیدنی عجیب یافت. ماساژت ها به سرعت شروع به خوردن و نوشیدن ڪردند و به مقدار زیاد از مواد غذائی و شراب نوشیدند. زمانی ڪه مستی بر آنان چیره شد ڪوروش ڪبیر به همراه افرادش به این ارتش حمله ڪرد.
در جریان این حمله اسپارگاپیس به اسارت ڪوروش ڪبیر درآمد و زمانی ڪه مستی از سرش بیرون رفت و به هشیاری رسید خودڪشی ڪرد. زمانی ڪه به تامیریس اطلاع داده شد ڪه چه اتفاقی افتاده است این تاڪتیڪ ڪوروش ڪبیر را تقبیح نمود و آن را ناجوانمردانه دانست.
او دستورداد تا موج دوم حمله توسط افرادش به نیروهای پارسیان انجام شود و خودش فرماندهی این حمله را برعهده گرفت. در این حمله ڪوروش ڪشته شد و ارتشش دچار تلفات زیادی شدند. تامیریس دستورداد تا به انتقام خون پسرش سر از جنازه ڪوروش ڪبیر قطع نموده و آن را در یڪ تشت پر از خون فرو برد و خطاب به سر ڪوروش گفت: تو ڪه از خوردن خون سیر نمی شدی حالا هر چقدر دوست داری خون بخور.
این روایت هرودوت از منظر تاریخنگاران بسیار به افسانه شباهت دارد و مورخ دیگری به جز هرودوت این روایت را تعریف نڪرده است.  مورخین اعتقاد دارند ڪه این روایت به عنوان یڪ روایت غیر معتبر توسط هرودوت شناخته می شد اما او این روایت را در ڪتاب خود آورده است.
امپراطوری هخامنشی در زمان مرگ ڪوروش ڪبیر بزرگترین قلمروی بود ڪه بشر تا به آن روز مشاهده ڪرده بود. این امپراطوری گستره ای از آسیای میانه در شمال و قسمتی از پاڪستان امروزی در شرق تا خلیج فارس در جنوب و قسمتی از یونان امروزی در غرب را شامل می شد