سواد دیجیتالی

شاید در سالهایی نه چندان دور، استفاده کردن یا استفاده نکردن از ابزارهای دیجیتال و ورود یا عدم ورود به دنیای فن آوری، یک انتخاب بود. در حدی که سازمان بهداشت جهانی، آن را در فهرست مهارت های ده گانه زندگی نیاورده است.

اما امروز زندگی دیجیتالی بخشی از زندگی همه‌ی ماست و حتی اگر بپذیریم که می‌توانیم سهم تکنولوژی دیجیتال را در زندگی خود کم یا زیاد کنیم، اما حذف کردن تکنولوژی از زندگی تقریباً امکان پذیر نیست.

به همین علت، بسیاری از نظامهای آموزشی جهان، افزایش سواد دیجیتال را در برنامه آموزش و پرورش کودکان و نوجوانان و نیز در برنامه های آموزشی دانشگاهی گنجانده‌اند.

گام صفر: آشنایی با ترمینولوژی دیجیتال

اگر بخواهیم در زمینه‌ی هر علم یا هنر یا مهارتی صحبت کنیم، لازم است که کلمات کلیدی و ترمینولوژی آن حوزه را بشناسیم. طبیعتاً حوزه‌ی دیجیتال و سواد دیجیتال هم از این قاعده، مستثنی نیست. ما هم در متمم، به بهانه های مختلف در مورد ترمینولوژی دیجیتال صحبت کرده‌ایم و خواهیم کرد. اما نمی‌توانیم یادگیری ترمینولوژی دیجیتال را به عنوان پیش نیاز یادگیری سواد دیجیتال مطرح کنیم. چنانکه هیچکس نمی‌تواند شما را وادار کند برای یادگیری زبان انگلیسی، ابتدا همه‌ی کلمات و واژه‌های دیکشنری را حفظ کنید. بنابراین روش مناسب این است که به واژه ها و اصطلاحات مرتبط با تکنولوژی دیجیتال حساس باشیم و در مواردی که آنها را به صورت مکرر می‌شنویم، برای درک مفهوم دقیق آنها بکوشیم.

به این مثال‌ها توجه کنید:

بسیاری از ما، هنوز واژه‌های دیجیتال و آنلاین را به جای یکدیگر استفاده می‌کنیم و مثلاً به تفاوت بازاریابی دیجیتال و بازاریابی آنلاین توجه نمی‌کنیم.
به تفاوت‌ها و قابلیت‌ها و نقاط قوت و ضعف نرم افزارهای آفلاین در مقایسه با سرویس‌های آنلاین و یا نرم افزارهای نیازمند ارتباط آنلاین توجه نداریم.
معنای دقیقی از واژه‌هایی مانند دولت الکترونیک در ذهن نداریم و یا پیش فرض‌ها و انتظارات ذهنی خودمان را به این مفاهیم (که تعریف دقیق و مشخص دارند) تحمیل می‌کنیم.

گام یک: سواد تکنولوژی
دنیای تکنولوژی را می‌توان درست مانند یک اکوسیستم در نظر گرفت. تکنولوژی دیجیتال و ابزارهای آن هم، به عنوان یکی از زیرمجموعه‌های دنیای تکنولوژی، یک اکوسیستم دیجیتال را ساخته‌اند. آنها در برخی موارد به یکدیگر کمک می‌کنند. گاهی مانع یکدیگر می‌شوند و گاهی برخی از تکنولوژی‌ها در رقابت با سایر تکنولوژی‌ها شکست می‌خورند و کنار می‌روند. اما همچنان یک نکته‌ی مهم وجود دارد: قدرت هر ابزار، در رابطه‌ای که با سایر ابزارها و جایگاهی که در اکوسیستم تکنولوژی دارد مشخص می‌شود. برخی از مفاهیم پایه که می‌توانند برای درک اکوسیستم دیجیتال و افزایش سواد تکنولوژی مفید باشند به شرح زیر هستند:

فناوری اطلاعات چیست و وقتی از IT یا Information Technology حرف می‌زنیم دقیقاً به چه چیزی اشاره داریم؟

مفهوم دیتا و دیتابیس:

اگر مفهوم داده و فراداده و اطلاعات و پایگاه های داده‌ را عمیقاً نشناسیم، هرگز نمی‌توانیم درک خوبی از تکنولوژی دیجیتال داشته باشیم. داده‌ها مانند خونی هستند که در بدن دنیای دیجیتال حرکت می‌کند و به آن امکان زندگی و رشد می‌دهد. مفهوم شبکه و اینترنت و دینامیک پیچیده‌ای که در ارتباط توزیع شده بین تعدادی کامپیوتر یا انسان به وجود می‌‌آید. روش ها و گزینه های موجود برای نگهداری و ذخیره سازی اطلاعات دیجیتال مفهوم اینترنت اشیاء (IoT) به عنوان مدل جدیدی از شبکه سازی در دنیا که امروز، بخش گسترده‌ای از آن حتی بدون اینکه مورد توجه قرار گرفته باشد، شکل گرفته و در حال رشد است.
وب و وب ۲ و وب ۳ و وب ۴ که اگر چه امروزه Web 2.0 بسیار رایج است و نظریه پردازی‌های زیادی در مورد Web 3.0 و Web 4.0 انجام می‌شود، اما هنوز مدل ذهنی حاکم بر بسیاری از فعالان فضای وب، حتی ظرفیت‌های وب ۲ را هم به صورت کامل نمی‌شناسد و به کار نمی‌گیرد.
وب ۲ چیست و چه ویژگی‌هایی دارد؟
مبانی برنامه نویسی: شاید برای شما عجیب باشد که چرا مبانی برنامه نویسی در بسیاری از نقاط دنیا، به عنوان یکی از بخش‌های مهم سواد دیجیتال مورد بحث قرار می‌گیرد و مدارس، دانش آموزان را به فراگیری آن تشویق می‌کنند. قرار نیست که همه، برنامه نویس شوند. اما در دنیایی که برنامه نویسان آن را بنا کرده‌اند، آشنایی با مبانی برنامه نویسی، به ما ذهنی منظم‌تر و ساختاریافته‌تر و به نوعی هوشمندی بهتر برای درک دنیای دیجیتال هدیه می‌دهد.ارزش این دستاورد، فراتر از حد تصور است.
زیرساخت‌های نوین ارتباط دیجیتال که نرم افزارهایی مانند تلگرام و واتس اپ و فن‌آوری‌هایی مانند MVN (شبکه های مجازی موبایل) تنها نمونه‌هایی از آن محسوب می‌شوند. اطلاعات حجیم یا بزرگ داده‌ها یا Big Data که به نوعی، هم دستاورد توسعه تکنولوژی است و هم موتور محرک آن و انگیزه شرکتها و دولت‌ها برای حمایت از توسعه تکنولوژی.

امنیت دیجیتال:

اگر چه زمان زیادی از طبقه بندی نیازها توسط مزلو می‌گذرد و امروزه نقدهای زیادی بر او و حرف‌هایش وارد است، اما هنوز هم اگر نگوییم امنیت مهم‌ترین دغدغه‌ی انسان‌ است، می‌توانیم با اطمینان بگوییم که یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های او است.
زندگی در دنیای شیشه‌ای دیجیتال اگر چه بسیاری از هزینه‌های ما را کاهش داده یا حذف کرده است، اما هزینه‌های دیگری را به ما تحمیل کرده که کاهش امنیت (یا عدم درک مفهوم جدید امنیت) بخشی از آن است.
سواد تکنولوژی را نمی‌توان بدون آشنایی با مفهوم امنیت دیجیتال کامل فرض کرد.

گام دوم : آشنایی با ابزارهای دیجیتال

تعداد ابزارهای دیجیتال موجود در اطراف ما، بیشتر از حدی است که حتی اگر تمام عمرمان را صرف خواندن نام‌شان کنیم، فهرست بلندبالای آنها به پایان برسد. اما این نمی‌تواند توجیهی برای حذف یادگیری نرم افزارها و ابزارهای دیجیتال از برنامه های آموزشی و مهارتی باشد. هر کس، بسته به نیازهای خود لازم دارد که برخی نرم افزارهای مرتبط با تخصص‌اش را فرا بگیرد و البته در این میان نرم افزارهایی هستند که مستقل از دانش و حرفه و اولویت‌های ما، آشنایی با آنها ضروری و اجتناب ناپذیر است. خانواده نرم افزارهای آفیس، نرم افزارهای مدیریت کارایی و بهره وری و نیز خبرخوان‌ها، تنها نمونه‌هایی از این دسته ابزارهای ضروری در دنیای جدید هستند. ما تا کنون اشاره‌هایی به برخی نرم افزارها مانند موارد زیر داشته‌ایم. اما این مجموعه به صورت جدی تکمیل خواهد شد:

• وان نوت
• اورنوت
• Todoist
• اکسل
• معرفی خبرخوان هایی برای سیستم عامل اندروید

گام سوم: سواد اطلاعاتی یا Information Literacy

سواد اطلاعاتی یا Information Literacy یکی از زیرمجموعه های مهم در سواد دیجیتال محسوب می‌شود.پس از اینکه واژه ها و مفاهیم اولیه دیجیتال را بیاموزیم و اکوسیستم تکنولوژی را در حد اولیه بفهمیم و تا حدی با برخی از ابزارهای عمومی دیجیتال آشنا شویم، وقت آن است که به شکلی جدی‌تر و عمیق‌تر، با اطلاعات آشنا  شویم و بتوانیم آن را برای دستیابی به اهدافمان، به خدمت بگیریم.

در اینجا نمونه‌هایی از موضوعات مورد بحث در سواد اطلاعاتی یا Information Literacy را با هم مرور می‌کنیم:

طبقه بندی اطلاعات دیجیتال یکی از مهارت‌های مهم در سواد اطلاعاتی است. این طبقه بندی ممکن است از منظرهای مختلف از جمله منبع اطلاعات، سطح اطلاعات، پیچیدگی اطلاعات، اعتبار اطلاعات و ساختار اطلاعات باشد.

مهارت جستجو در وب مهارت مهم دیگری است که ما در متمم گاهی از آن به عنوان زباله گردی دیجیتال نام می‌بریم.
چون هم به اطلاعات ارزشمندی که ممکن است در فضای مجازی پیدا شود اشاره دارد و هم به انبوهی از آلودگی‌های اطلاعاتی که در فضای دیجیتال وجود دارد و پیوسته رو به افزایش است.

مهارت جستجو در اینترنت

شناخت انواع مقالات در فضای آنلاین: زمانی بود که واژه‌ی مقاله در انحصار دانشگاهیان بود. آن‌ها را هم عموماً با صفت‌هایی مانند Conference Paper و Journal Paper توصیف می‌کردند. امروز ساده‌ترین متن‌های فضای دیجیتال هم مقاله نامیده می‌شوند.
این مقالات اگر به صورت حرفه‌ای تولید و تنظیم شوند، دستاوردهایی به مراتب ارزشمندتر از مقالات سنتی دانشگاهی دارند و اگر با آنها آشنا نباشیم، می‌توانند باعث یادگیری‌های نادرست و تکیه بر منابع غیرمعتبر شوند.
به همین علت، مقاله شناسی و ارزیابی مقالات که قبلاً یک شغل محسوب می‌شد، امروز به بخشی ضروری از سواد دیجیتال تبدیل شده و هر کس باید بتواند تا حد قابل قبولی، نیازهای اولیه‌‌اش را در این زمینه، به صورت فردی مرتفع نماید.

مفهوم کپی رایت:

کپی رایت، فراتر از علامت کوچکی است که وقت و بی‌وقت آن را در جاهای مختلف سایت‌ها و وبلاگ‌ها و ابتدا و انتهای فیلم‌ها به کار می‌گیریم.
در گذشته، مالکیت معنوی بیشتر از جنس بحث‌های حقوقی بود و کسانی که احساس می‌کردند حق آنها تضییع شده است، به سراغ مراجع قضایی می‌رفتند.
اما از آنجا که سیستم قضایی جهان نتوانست به سرعت خود را با شرایط و نیازهای جدید تطبیق دهد، امروزه بخش قابل توجهی از پیگیری‌های مربوطه، از طریق سازمان‌ها و ساختارهای متعدد مجازی انجام می‌شود.
بنابراین، مهم است که بدانیم دنیای جدید، چه مکانیزم‌ها و ابزارها و چارچوب‌هایی را جایگزین سیستم سنتی دنیای کهن کرده است.

نقد و تحلیل محتوای دیجیتال تخصص ارزشمند دیگری است که هر یک از ما، به اندازه‌ی توان و نیازمان باید برایش وقت بگذاریم.
این کار از ارزیابی یک پیامک در تلگرام آغاز شده و تا اعتبارسنجی محتوای سایت‌های بزرگ جهان ادامه می‌یابد.

متادیتا

مفهوم متادیتا یا فراداده یا اَبَرداده (Metadata) و نیز فرااطلاعات یا اَبَراطلاعات (Metainformation) از جمله مفاهیم کلیدی دیگر در سواد اطلاعاتی است.به این معنا که بتوانیم داده‌ای در مورد داده‌ها تولید کنیم و یا اطلاعاتی در مورد اطلاعات تولید کنیم.این بخش از سواد اطلاعاتی، بسیار ارزشمند و ارزش آفرین است و امروز نیز به سرعت رو به گسترش و عمیق‌تر شدن است.
ما شکل‌های ساده‌ای از این بحث را در حد برچسب گذاری محتوا در متمم مورد اشاره قرار داده‌ایم.
اما شاید برایتان جالب باشد که این بحث چنان پیچیده شده که حتی دانشمندان اطلاعات، برای حل چالش‌های آن به سراغ الگو گرفتن از طبیعت رفته‌اند و مدل‌هایی مانند DITA (مخفف Darwin Information Typing Architecture) ایجاد کرده‌اند. شاید با الهام از ساختارهای داروین، بتوانند در این زمینه گامی به پیش بردارند.

مهارت یادگیری در فضای دیجیتال مهارت کلیدی دیگری است که به عنوان یکی از زیرمجموعه‌های سواد اطلاعاتی مورد توجه قرار می‌گیرد.
زمانی که نخستین نسخه‌ی دائره المعارف‌ها روی CD و بعدها DVD منتشر شد، برای خیلی‌ها این سوال ایجاد شده بود که آیا محفوظات سنتی دیگر می‌توانند مفید باشند؟
آن زمان، انسان‌ها با غرور اعلام می‌کردند که الان پنجاه یا صد جلد کتاب را در کیف خود دارند.بعدها گسترس وب، این دسترسی را سریع‌تر، ارزان‌تر و فراگیر کرد. اما به تدریج متوجه شدیم که امکانات جدید، به معنای یادگیری بهتر نیست. بلکه صرفاً حجم اطلاعات بیشتری را با سرعت بهتری در اختیار ما قرار می‌دهد.
اتفاقاً این بمباران اطلاعاتی و این سیستم به هم پیوسته‌ی انسانی، پیچیدگی‌های بیشتری دارد و مهارتهای یادگیری سنتی، نمی‌توانند به سادگی در این فضای جدید مورد استفاده قرار گیرند.به همین علت، مهارت استفاده از اطلاعات دیجیتال برای یادگیری، به مهارتی ضروری و متاسفانه کمیاب تبدیل شده است.
تفکر نقادانه در دنیای دیجیتال: بحث تفکر نقادانه یا Critical Thinking که در دنیای فیزیکی و ارتباطات و استدلال‌ها و تحلیل‌های ما از دنیای اطراف مطرح می‌شود، در دنیای دیجیتال هم به قوت خود باقی است.
ضعف در تفکر نقادانه می‌تواند باعث شود که ما سریع‌تر از قبل، در دام اطلاعات نادرست و گمراه کننده گرفتار شویم و نه تنها از توسعه و تعمیق مدل ذهنی خود محروم شویم، بلکه داشته های فعلی خود را هم از دست بدهیم و تحلیل‌ها و درک ما از محیط اطراف، تضعیف شود.

گام چهارم: سواد رسانه های دیجیتال یا Digital Media Literacy

واقعیت تاریخی این است که رسانه، هرگز در ذات خود معنای مخاطب انبوه را نداشته است.این را به سادگی می‌توان از مطالعه‌ی آثار بزرگان کلاسیک حوزه رسانه نظیر مارشال مک لوهان استنتاج کرد.همچنین اینکه واژه‌هایی مانند Mass Media یا رسانه های انبوه وجود دارند، نشان می‌دهد که رسانه می‌تواند انبوه هم نباشد.اما ازهمه‌ی این بحث و استدلال‌ها که بگذریم:

چاره‌ای نداریم جز این که بپذیریم طی دهه های اخیر، همیشه در پشت کلمه‌ی رسانه مفهوم انبوه مخاطبان هم پنهان بوده است.

اگر کسی بگوید صاحب رسانه است و سپس تابلوی اعلانات داخل آسانسور خانه‌اش را به شما نشان دهد، احتمالاً به او خواهید خندید.

اما اتفاقی که در دوران اخیر به وجود آمده است، ظهور رسانه های دیجیتال است. رسانه های دیجیتال اتفاقاً ادعای دسترسی انبوه را ندارند و حتی اگر دسترسی انبوه هم داشته باشند، افتخارشان به این مسئله نیست.

ادعای مهم و البته درست رسانه های دیجیتال (و رسانه های اجتماعی به عنوان یکی از زیرمجموعه های آنها) این است که می‌توانند پیام و نظرشان را با دقت مناسبی به مخاطب هدف برسانند.

به نظر می‌رسد اگر چه دانش کلاسیک رسانه هنوز و همیشه می‌تواند زیربنایی برای اندیشیدن ما و تحلیل رسانه های نوین باشد، اما اگر ویژگی های رسانه های نوین را نشناسیم، ممکن است متوجه نشویم که پارادایم های جدیدی در حوزه رسانه ظهور کرده‌اند و در نتیجه، در درک کامل ظرفیت‌ها و محدودیت‌های فضای رسانه های دیجیتال، ناتوان بمانیم.

در کنار بحث های مطرح شده در زمینه سواد اطلاعاتی یا Information Literacy، لازم است موضوعات دیگری را هم بشناسیم تا بتوانیم در زمینه سواد رسانه های دیجیتال، حداقل های لازم را کسب کنیم.

از جمله موضوعات مورد نیاز، می‌توان به بحث‌های زیر اشاره کرد:

• شناخت رسانه
• آشنایی با شیوه های دسترسی به اطلاعات و اخبار
• ارزیابی اطلاعات و اخبار بر اساس ارزش و صحت و سقم
• شناخت و توانایی تفکیک منابع اوریجیتال و غیر اوریجینال
• انتقال درست اطلاعات به دیگران با کمترین خطا و محدودیت‌های انتقال اطلاعات
• آشنایی با فن‌آوری ارتباطات و اطلاعات
• نحوه اظهار نظر صحیح و مناسب در رسانه‌ها
• شرایط اثربخشی بهتر یک رسانه
• آشنایی با مبانی دانش تبلیغات و به طور خاص تبلیغات دیجیتال

گام پنجم: سواد محتوای دیجیتال یا Digital Content Literacy

ما تا کنون به مبانی بسیار ساده و ابتدایی استراتژی محتوا اشاره کرده‌ایم و به این بهانه، اشاره‌هایی ساده و کوتاه به برخی از مفاهیم اولیه سواد محتوای دیجیتال داشته‌ایم.

اما طبیعتاً در بحث سواد دیجیتال انتظار می‌رود محتوای دیجیتال به شکلی دقیق‌تر و عمیق‌تر شناخته و درک شود.

موارد زیر را می‌توان فصل مشترک فهرست‌های مختلفی دانست که در زمینه سواد محتوای دیجیتال تدوین و پیشنهاد شده‌اند:

• وبلاگ‌ها و بلاگستان‌ها (Blogosphere)
• آشنایی با انواع محتوا
• مهارت خواندن ابرمتن‌ها (Hyper-reading)
• مفهوم ویکی ها و ویکی نویسی و اقتصاد مبتنی بر تولید مشارکتی محتوا (Wikinomics)
• مهارت نوشتن ابرمتن (Hyper-writing)
• مهارتها و اصول اولیه مربوط به تاسیس و نگهداری یک وبسایت ساده
• سواد بصری دیجیتال در حد شناخت رنگها و روانشناسی رنگها و تحلیل اولیه‌ی بصری سایتها

گام ششم: سواد ارتباطی دیجیتال و رفتارشناسی در فضای آنلاین

بحث سواد ارتباطی دیجیتال (Digital Communication Literacy) و نیز بحث رفتارشناسی آنلاین (Online Behavior) می‌توانند مستقل از گام پنجم مورد توجه قرار گیرند.

به عبارتی، ممکن است کسی به هر علت، علاقمند به مطالعه‌ی عمیق در زمینه‌ی Digital Content نباشد، اما همچنان بخواهد و بتواند مستقیماً به بحث سواد ارتباطی و رفتارشناسی در فضای دیجیتال و فضای آنلاین بپردازد.بنابراین، گام ششم را می‌توان مستقیماً پس از گام چهارم ادامه داد. بدون اینکه به پیوستگی مطالعات و درک عمیق مباحث آسیبی وارد شود.

اجازه بدهید عناوین برخی از زیرمجموعه های مطرح در این بحث را مرور کنیم:

مهارتهای ارتباطی در فضای دیجیتال آفلاین:

تبادل پیامک و تبادل ایمیل، دو نمونه از مطرح‌ترین شیوه های ارتباطی در فضای دیجیتال آفلاین هستند.
امروزه بخش قابل توجهی از #مذاکرات تجاری با استفاده از ابزارهای دیجیتال آفلاین انجام می‌شود و در موارد متعددی، اصول و چارچوبها و قواعد حاکم بر مهارتهای ارتباطی در دنیای فیزیکی، بر دنیای دیجیتال آفلاین حاکم نیست.
بنابراین، مهارت ارتباطی در فضای دیجیتال آفلاین، برای مدیران و فعالان کسب و کار، بخشی مهم و کاربردی از سواد دیجیتال محسوب می‌شود.

مهارتهای ارتباطی در فضای آنلاین:

شبکه های اجتماعی، ابزارهای گفتگوی آنلاین، نرم افزارهای پیام رسان و سیستمهای ویدئو کنفرانس، تنها مثال‌هایی از ابزارهای ارتباطی نوین هستند که امکان ارتباط همزمان آنلاین را برای ما فراهم می‌کنند. بعضی از ما در نگاه اول، احساس می‌کنیم که این ابزارها ممکن است موجب کاهش کیفیت ارتباط شوند.
برخی دیگر، ممکن است احساس کنند که اتفاقاً این ابزارها، بستری برای ارتباط دائمی، گسترده و دقیق فراهم می‌کنند.
در بحث سواد دیجیتال، می‌آموزیم که ابزارهای ارتباطی آنلاین، در برخی شرایط می‌توانند اثربخش‌تر از ارتباط رو-در-رو و دربرخی موارد ضعیف‌تر و ناکارآمدتر باشند. مهم این است که بیاموزیم این دو وضعیت را از یکدیگر تفکیک کنیم.

رفتارهای مخرب در فضای آنلاین، یکی دیگر از بحث‌های مهم در رفتارشناسی فضای دیجیتال است.

به اشتراک گذاری (Sharing):

به اشتراک گذاری را می‌توان از جمله رایج‌ترین رفتارها در فضای دیجیتال و به طور خاص فضای آنلاین دانست. واقعیت این است که اگر به اشتراک گذاری را از فضای دیجیتال حذف کنیم، ساختار آن را تا حد زیادی به فضای فیزیکی نزدیک کرده‌ایم.
از سوی دیگر، به اشتراک گذاری بر خلاف ظاهر ساده‌اش، مفهومی بسیار پیچیده است و سالهاست رفتارهای مثبت و منفی در ارتباط با آن، مورد بحث رفتارشناسان فضای دیجیتال بوده است. به اشتراک گذاری، مهارتی است که اگر بر آن مسلط باشیم، می‌تواند بسیار اعتبار آفرین و ارزش آفرین باشد و اگر به شکلی غیرحرفه‌ای یا نادرست انجام شود، می‌تواند هزینه های آشکار و پنهان زیادی را به ما تحمیل کند.

مفاهیم جدید تولید و مصرف در فضای دیجیتال:

وقتی از رفتارشناسی در فضای آنلاین و به شکل کلی‌تر آن، فضای دیجیتال صحبت می‌کنیم، طبیعی است که انتظار داشته باشیم همه‌ی آن بحث‌های کلاسیک اقتصادی مانند تولید و مصرف و عرضه و تقاضا و مصرف گرایی و انحصار و ده‌ها بحث دیگر، دوباره مطرح شوند و مصداق پیدا کنند. واقعیت هم همین است. اتفاقاً همه‌ی آن بحث‌ها در دنیای دیجیتال هم مطرح می‌شوند و بخشی از سواد دیجیتال، آشنایی با معناها و مصداق‌های مدرن همین مفاهیم کلاسیک است.
تنها چیزی که باید به خاطر داشته باشیم، حذف برخی محدودیت‌های فضای فیزیکی و از سوی دیگر، ایجاد برخی محدودیت‌های جدید است.
در فضای دیجیتال، ممکن است عرضه‌ی برخی محصولات امکان پذیر نباشد و از سوی دیگر، فاصله‌ی زمانی تقاضا تا عرضه و نیز هزینه های انبارداری، تقریباً‌ به صفر برسد.
همین مسئله باعث می‌شود که رفتار عرضه کنندگان و مصرف کنندگان در فضای دیجیتال، گاهی اوقات با رفتار آنها در فضای فیزیکی، تفاوت‌های جدی داشته باشد.

هویت دیجیتال:

فضای دیجیتال در مقایسه با فضای فیزیکی، دو ویژگی متمایزکننده دارد که باعث می‌شود مفهوم هویت در آن‌ تا حد زیادی متفاوت از مفهوم هویت در دنیای فیزیکی باشد.

ویژگی نخست، Anonymity یا ناشناخته بودن است. به شکلی که یک نفر به سادگی می‌تواند هویتی را خلق کند و تا سالها آن را مطرح کند و رشد دهد و حتی در نهایت، آن هویت را به قتل برساند، بی‌آنکه کسی بداند آیا چنین هویتی در دنیای واقعی هم وجود داشته یا خیر.
ویژگی دوم، پدیده‌ی Multi-Identity است. هر کس می‌تواند چند هویت مستقل و به عبارتی چند زندگی مستقل را به صورت همزمان تجربه کند.
این ویژگی باعث می‌شود که رفتارها در فضای مجازی و اساساً ویژگی‌های فضای مجازی و جامعه شناسی آنلاین، تفاوت‌هایی جدی با جامعه شناسی در دنیای فیزیکی داشته باشد.

اعتیاد به اینترنت و ابزارهای دیجیتال:

این بحث، بر خلاف عنوان آن به هیچ وجه ساده نیست. هنوز هم مطالعات گسترده‌ای در مورد آن در حال انجام است و اختلاف نظر‌ها در موردش بسیار زیاد است.
والدین عموماً از اینکه فرزندانشان مدام موبایل به دست هستند، شکایت دارند و فکر می‌کنند آنها به این وسایل معتاد شده‌اند.
فرزندان (و در کل نسل جدید) موبایل و ابزارهای دیجیتال را یک ابزار جدید می‌داند که به بخشی از زندگی تبدیل شده و دلیلی وجود ندارد که آن را از خود جدا کند.
برخی محققان، ابزارهای دیجیتال را اندام جدید انسان می‌دانند که از او جداست (و البته احتمالاً جدا نخواهد ماند). پس اگر بتوانیم بگوییم انسان به مغز خود یا چشم خود یا گوش خود معتاد است، می‌توانیم بگوییم به موبایل خود یا لپ تاپ خود نیز معتاد است.
در پذیرش و رد این دیدگاه‌ها، تحقیقات زیادی انجام شده که افزایش سواد دیجیتال، مستلزم آشنایی با این تحقیقات است.
اگر چه – حداقل در حال حاضر – به نظر می‌رسد که نهایتاً خود شما هستید که باید حکم نهایی را در زمینه‌ی اعتیاد به ابزارهای دیجیتال صادر کنید.

مدیریت توجه یا Attention Management دغدغه‌ی دیگر رفتارشناسان است. بحثی که به دو شکل بر رفتار ما تاثیر می‌گذارد:
شکل اول آن مدیریت توجه هنگام حضور در فضای آنلاین است و شکل دوم، مدیریت توجه هنگام زندگی در فضای فیزیکی و مرزبندی مناسب با ابزارهای دیجیتال است.
به عبارتی، دنیای دیجیتال، نه تنها در ساعت‌هایی که کاملاً دیجیتالی فکر می‌کنید، مدام تمرکز و توجه شما را از بین می‌برد، بلکه زمانی هم که وارد دنیای فیزیکی می‌شوید، حاضر نمی‌شود شما را به صورت کامل رها کند.

بهتر دیده شدن در فضای دیجیتال:

کم نیستند کسانی که فضای دیجیتال را به خاطر فرصتی که برای دیده شدن به انسان‌ها می‌دهد دوست دارند. اما نباید فراموش کنیم که بهتر دیده شدن همیشه یک فرصت نیست. اگر اصول این کار را ندانید و مهارت‌های مرتبط با آن را کسب نکنیم، این سریع‌تر دیده شدن و بهتر دیده شدن، می‌تواند اثرات منفی داشته باشد.
آیا شما هم کسانی را در ذهن دارید که بعد از حضور آنها در شبکه های اجتماعی، جایگاه آنها در نظر شما پایین‌تر از قبل باشد و گاهی با خود بگویید: کاش او هرگز به شبکه های اجتماعی یا فضای دیجیتال نمی‌آمد تا همان تصویر مثبت قبلی‌اش حفظ می‌شد؟

گام هفتم: سواد اجتماعی دیجیتال یا Social Digital Literacy

فهرست برخی از مهارتهایی که در این بخش مطرح می‌شوند به شرح زیر است:

• آشنایی با شبکه های اجتماعی
• اخلاق دیجیتال و مسئولیت اجتماعی در دنیای دیجیتال
• شناخت و تحلیل فرهنگ های دیجیتال
• حریم شخصی
• مهارت همدلی در فضای دیجیتال
• بهداشت و سلامت در فضای آنلاین
• شکاف دیجیتال
• سرگرمی دیجیتال و تحلیل بازیها در فضای دیجیتال
• سبک زندگی دیجیتال

از آنجا که هر یک از بحث‌های فوق، نیازمند تشریح جزئیات فراوان است و در چند صد کلمه، نمی‌توان هیچ کدام را معرفی کرد، هر یک از آنها را به صورت مستقل معرفی خواهیم کرد و شرح خواهیم داد.

گام هشتم: کسب درآمد در فضای آنلاین و از فضای آنلاین

الگوهای بسیار گسترده‌ای برای کسب درآمد از فضای آنلاین (یا به واسطه‌ی فضای آنلاین) وجود دارد.از طراحی سایت برای دیگران یا مدیریت اکانت‌های شبکه های اجتماعی آنها تا راه اندازی کسب و کارهای مستقل. همچنین تبلیغات آنلاین و تبلیغات دیجیتال را هم می‌توان به عنوان زیرمجموعه ای از بحث کسب درآمد از فضای آنلاین مورد توجه قرار داد. حتی اگر هیچ یک از این کارها برای شما جذاب نباشد یا در حیطه فعالیت و حرفه شما نباشد، ممکن است ساختن یک رزومه آنلاین خوب برای خودتان یا شرکت‌تان، بتواند به کسب درآمد از طریق فضای آنلاین (البته با واسطه) کمک کند. شیوه‌ی حضور شما در فضای آنلاین، چه به عنوان یک شخص حقیقی و چه شخصی حقوقی، می‌تواند اعتمادزا یا اعتمادزدا باشد. اگر علاقمند به شناخت فضای آنلاین و مفاهیم پایه‌ای تجارت الکترونیک هستید، شاید قبل از هر چیز مطالعه‌ی تقسیم بندی زیر برای شما مفید باشد:

طبقه بندی کسب و کارها در تجارت الکترونیک

اجازه بدهید فهرست برخی از موضوعات دیگری را که در این بخش مورد توجه قرار می‌گیرند مرور کنیم:

• تولید و توسعه هویت دیجیتال و رزومه آنلاین
• شناخت فرصت‌های شغلی دیجیتال و طراحی مسیر شغلی در دنیای دیجیتال
• راه اندازی یک کسب و کار الکترونیک (مدل های کسب و کار دیجیتال و شیوه های کسب درآمد دیجیتال)
• بازاریابی دیجیتال
• شناخت مدل های دسترسی در دنیای دیجیتال و اینکه به چه شیوه‌هایی، اجازه بدهید که مردم به شما (یا کسب و کارتان) دسترسی داشته باشند
• الگوهای تعامل و همکاری در فضای دیجیتال
• خلق و توسعه کسب و کارهای مبتنی بر شبکه های اجتماعی
• طراحی و توسعه محصولات دیجیتال
• کسب و کارهای مبتنی بر موبایل (M-Business)
• کسب درآمد مبتنی بر بازی سازی و گیمیفیکیشن و یا تقویت کسب و کارها به وسیله گیم یفیکیشن
• مفاهیم تحلیلی در تجارت الکترونیک
• اقتصاد دیجیتال