عواقب طوفانی سهمگین که بیامان مریخ را درمینوردد
طوفانی از ذرات خاک اخیراً مریخ را احاطه کرده و باعث معلق شدن عملیاتهای تحقیقاتی مریخنورد فرصت ناسا شد. اما انتظار میرود در این سیاره، مریخنورد کنجکاوی که در دهانهی گیل به بررسی خاک مریخ مشغول است، در برابر طوفان خاک آسیب ناپذیر باشد. مریخنورد فرصت با استفاده از خورشید به کار خود ادامه میدهد که در شرایط فعلی و پوشش خاک مریخ، قادر به ادامهی عملیاتهای خود نخواهد بود. این در صورتی است که مریخنورد کنجکاوی با باتری اتمی به صورت شبانه روزی به انجام عملیاتهای خود میپردازد.
اندازهی طوفان شن در مریخ بسیار گستردهتر شده و حال، به حادثهای شنی در این سیاره تبدیل شده است. با این که کنجکاوی در قسمت دیگر سیاره نسبت به مریخنورد فرصت قرار دارد، حالا شن و خاک بر روی آن به بیش از ۲ برابر افزایش پیده کرده است. غلظت تودهی جوی معروف به «تاو» که مانع رسیدن نور خورشید میشود، هماکنون در دهانهی گیل به ۰.۸ رسیده است که بزرگترین تاوی است که تا کنون ثبت شده. تاو در اخرین بار در منطقهی فرصت ۱۱ تخمین خورده و به اندازهای قطور شده که اندازهگیری آن برای قدیمیترین مریخنورد غیرممکن شده است.
برای دانشمندان در زمین، کنجکاوی، پنجرهای بینظیر به مریخ برای پاسخگویی به برخی سوالات میگشاید. اما چرا طوفانهای مریخ اینگونه سهمگین بوده و بیش از ماهها به طول میانجامند، در حالی که در دیگر طوفانها در مناطق دیگر تنها ۱ هفته در جریان خواهند بود؟
دکتر «اسکات دی گیوزویچ» رهبر تحقیقات کنجکاوی در مورد طوفانهای شن، در مرکز پرواز فضایی گودارد ناسا در مریلند، بیان میکند: «ما در این باره ایدهی خوبی نداریم. کنجکاوی، به علاوهی فضاپیماهای دیگری در جو مریخ، به ما اجازهی نمونهبرداری از خاک مریخ در فضا و سطح سیاره را میدهند. آخرین طوفان در سطح جهانی در سال ۲۰۰۷ در مریخ اتفاق افتاد، ۵ سال پیش از فرود آمدن کنجکاوی در این سیاره.» در پویانمایی، کنجکاوی در لبهی دهانه، تقریباً ۳۰ کیلومتر با فاصله از محلی که درون دهانه در آن قرار دارد، جای گرفته است. عکسهای روزانهی دوربین Mast، از افزایش توده در جو خبر میدهد. این تودهی عظیم ۶ تا ۸ برابر بزرگتر از حد معمول برای این فصل از سال است.
مهندسان کنجکاوی در آزمایشگاه پیشرانش جت ناسا در پاساندنای کالیفرنیا، پیشبینی میکنند که خاک این طوفان بر مریخنورد اثر گذار بوده و حامل ریسک پایینی است. بیشتر اثر بر دوربینهای مریخنورد گذاشته خواهد شد و بیشتر در معرض طوفان قرار میگیرند. مریخنورد به طور خودکار پس از هر تصویربرداری دوربین را به سمت پایین نگاه میدارد تا از نفوذ خاک و شن به لنز آن جلوگیری کند. آزمایشگاه پیشرانش جت ناسا، رهبری ماموریت آزمایشگاه علمی کنجکاوی مریخ را بر عهده دارد.
طوفانهای شنی مریخ، مخصوصاً در نیمکرهی جنوبی مریخ و در بهار و تابستان که سیاره به خورشید نزدیک است، بسیار شایع هستند. هنگامی که جو سیاره گرم شود، بادهای تولید شده از تضاد در دمای سطح ذرات خاک به اندازهی دانههای آرد ذرت را به حرکت در میآورند. کربن دی اکسید خشک شده در زمستان نیز تبخیر شده و قطر این لایه را افزایش میدهد. این امر روند جذب ذرات خاک بر سطح مریخنوردها را بهبود میبخشد. در برخی موارد، قطر ابرهای خاکی به ۶۰ کیلومتر یا بیشتر نیز میرسند.
با وجود رایج بودن این طوفانها، طوفانهای شنی مریخ معمولاً در یک محل ثابت میمانند، ولی در تضاد با آنها، به گفتهی گیوزویچ این طوفان، مانند طوفانهای زمین، از جمع وسعت قارهی آمریکای شمالی و کشور روسیه بزرگتر شده است.
برای ما زمینیها شاید این طوفان شن جذاب به نظر برسد، اما این طوفان مخصوص مریخ نیست. زمین نیز طوفانهای شن مختلفی در مناطق شمال آفریقا، خاورمیانه و جنوب غربی آمریکا تجربه میکند. به گفتهی «رالف ایخان»، یکی از دانشمندان محقق ارشد در زمینهی جو زمین و مریخ در گادارد، شرایط زمین از گسترش و همهگیر شدن این طوفانها جلوگیری میکند. یکی از این شرایط جو سنگین و جاذبهی قویتر زمین است که ذرات خاک را به سمت خود هدایت میکند. همچنین زمین دارای پوشش گیاهی است که خاک را با ریشهی خود در میآمیزد و از شسته شدن یا خارج شدن آن جلوگیری میکند.
