آشنایی با کاربرد باکتری بی تی در محصولات کشاورزی
باکتری بی تی به صورت طبیعی در خاک و محیط وجود دارد، که باعث بیماری آفات می شود. باکتری بی تی به خاطر مزیت های فراوان مانند اثر اختصاصی روی حشرات آفت، هزینه کم تولید، بیمارگری بالا و کاربرد آسان جایگاه ویژه ای در مدیریت آفات و تولید محصولات سالم و ارگانیک دارد. همچنین به عنوان دوست دار طبیعت، تاثیر نامطلوبی روی محیط زیست، حشرات مفید و انسان ندارد. در کشورهای پیشرفته بعد از جنگ جهانی دوم سرمایه گذاری عظیمی روی این عوامل صورت گرفت. اکنون بخش خصوصی در قالب شرکت های تولیدی در این زمینه سرمایه گذاری نموده و مشغول به فعالیت شده اند. گسترش مصرف روز افزون فرآورده های بی تی و افزایش تقاضا برای مصرف این عامل قابل پیش بینی است. بر این اساس ضروری است به منظور جلوگیری از فعالیت های غیر همسو و جهت دهی به این فعالیت ها برنامه ریزی کرد و کارگزاران دولتی زمینه را برای توسعه این صنعت پاک، تسهیل و فراهم نمایند که یکی از راه های آن آشنایی کشاورزان با نحوه کاربرد این باکتری است.
بی تی به صورت تجاری در دسترس بیشتر کشاورزان قرار دارد، که به صورت فرمولاسیون های مایع و پودر تحت نام های تجاری مختلف عرضه می شوند.
ریخت شناسی بی تی
باکتری بی تی میله ای شکل، تولید کننده ی شکل مقاوم ( اسپور )، متحرک با تاژک محیطی می باشد. سلول میله ای شکل بی تی وقتی شروع به تولید شکل مقاوم باکتری یعنی اسپور می کند بلورهای سمی نیز تولید می شود که عامل مرگ حشره است. این بلورهای سمی در دستگاه گوارش حشره فعال می شوند و با صدمه به دیواره گوارش حشره باعث می شوند که حشره دیگر تغذیه نکرده و به مرور تلف شود. این بلورهای سمی دارای اشکال متفاوتی می توانند باشند که به وسیله میکروسکوپ قابل تشخیص اند. این اشکال شامل بلورهای دو هرمی که در بی تی های موثر روی پروانه ها دیده می شود و بلورهای مکعبی و تخم مرغی شکل که موثر روی لار و پروانه ها و دوبالان است.
تصویر زیر مقاوم ( اسپور ) و بلورهای سمی باکتری و پرگنه ( کلنی ) بی تی روی محیط کشت غذایی بی تی که در فرآورده های تجاری وجود دارد را نشان می دهد.
آفات مورد هدف
باکتری بی تی می تواند برای کنترل آفات به کار رود: کرم قوزه پنبه، بید کلم، کرم برگخوار چغندر قند، لیسه سیب، پیله خوار نخود، کرم میوه گوجه فرنگی، برگ خوارهای ذرت، ابریشم باف ناجور، سفیده آمریکایی، برگخوار گزنده بلوط، سفیده کلم، خوشه خوار انگور، سوسک کلرادوی سیب زمینی، سوسک برگخوار-نارون، کرم غنچه توتون، برگخوار خیار، مینوز گوجه فرنگی ( توتا )، ساقه خوار-برنج، برگخوار و غلاف خوارهای سویا، غلاف خوار لوبیا، سر خرطومی یونجه، جوانه خوار کاج، حشرات حساس به باکتری بی تی بیشتر از راسته های پروانه ها، مگس ها و سوسک ها ( سخت بالپوشان ) می باشند.
انواع بی تی که به طور متدوال در کشاورزی و بهداشت عمومی استفاده می شود عبارتند از:
بی تی کوروستاکی
این واریته طیف اثر بسیار گسترده ای دارد و بر علیه بسیاری از آفات از راسته ی پروانه ها به کار برده می شود. از جمله شب پره پشت الماسی، سفیده کلم، کرم ساقه خوار اروپایی ذرت، کرم برگخوار یونجه، کرم برگخوار درختان میوه، کرم برگخوار نارون، کرم قوزه ی پنبه، کرم سرخ پنبه، کرم برگخوار کاج، کرم جوانه خوار کاج.
تصویر زیر لارو و حشره کامل خوشه خوار انگور را نشان می دهد.
تصویر زیر لارو و حشره کامل بید کلم را نشان می دهد.
تصویر زیر لارو و حشره کامل هلیوتیس را نشان می دهد.
بی تی موثر روی پشه ها و مگس ها
بیشتر برای کنترل پشه ها و مگس هایی که ناقل بیماری های انسان و دام هستند مورد مصرف قرار می گیرد و برای کنترل پشه ها و مگس ها استفاده می شود. مثلا در مورد پشه ها و مگس های خانگی، مگس های سیاه و مگس های گلخانه ای پرورش قارچ های خوراکی. همچنین این واریته کنترل مناسبی روی لارو پشه ی آنوفل ناقل بیماری مالاریا از خود نشان داده است، که در تالاب ها و آب های راکد با پاشش بی تی در سطح آب می توان لاروها پشه های مزاحم و ناقل بیماری را کنترل کرد.
تصویر زیر حشره کامل و لارو پشه را نشان می دهد.
بی تی موثر روی سوسک ها
برای مقابله با سوسک های کریزوملیده و سرخرطومی ها استفاده می شود. از جمله می توان سوسک کلرادوی سیب زمینی و سوسک برگخوار نارون را نام برد.
تصویر زیر حشره کامل و لارو سوسک کلرادوی سیب زمینی را نشان می دهد.
بی تی چگونه لارو حشرات آفت را می کشد؟
این باکتری بایستی طوری روی شاخ و برگ محصولات کشاورزی پاشیده شود تا توسط لاروهای ریز آفت خورده شود تا بتواند آن ها را مسموم و از پای درآورند. این باکتری اثر تماسی و یا تدخینی ( تنفسی ) روی حشرات ندارند. این باکتری فقط لارو حشرات را مسموم و می کشد و روی تخم، شفیره و حشره کامل اثر نمی کند و در زمانی که حشره در مرحله لاروی یا کرمینه است بایستی مصرف شود. لارو و حشره پس از خوردن این باکتری که روی اندام های گیاهی پاشیده شده وارد دستگاه گوارش حشره می شود و با فعل و انفعالاتی که در دستگاه گوارش و روده حشره اتفاق می افتد باعث فلج شدن روده حشره شده و لارو حشره را از تغذیه باز می دارد و پس از ۲ تا ۳ روز باعث مرگ آن ها می شود.
- تصویر زیر برگ های سویای آفت زده که با بی تی تیمار نشده اند را نشان می دهد. (سمت راست)
- تصویر زیر برگ های سویای آفت زده که با بی تی تیمار شده اند را نشان می دهد. (سمت چپ)
تصویر زیر لارو سالم و تلف شده و به وسیله بی تی روی برگ های سویا و گوجه فرنگی را نشان می دهد.
توصیه های لازم برای استفاده صحیح از باکتری بی تی
- از دوز و غلظت توصیه شده روی برچسب بسته بندی استفاده شود، در زمان اسپری کردن تمام سطح گیاه خصوصا قسمت هایی که در معرض آسیب و تغذیه آفت هدف است بی تی پاشی شود به طوری که تمام سطح گیاه را بپوشاند.
- بهترین زمان کاربرد بی تی هنگامی است که اندازه لارو آفت کمتر از ۵ میلی متر یا تخم های حشره آفت شروع به تفریح شدن می کنند. بی تی روی لاروهای جوان و ریزآفت تاثیر بیشتری دارد.
- از آنجا که نور خورشید عامل خنثی کننده و از بین برنده بی تی است پس اسپری کردن بی تی در صبح سبب از بین رفتن آن در اثر گرما و اشعه خورشید در میانه روز می شود، لذا بهترین زمان کاربرد آن بعد از ظهر می باشد که زمان تشعشع اشعه خورشید کمتر و بی تی به مدت طولانی تر روی سطح گیاه می ماند و هوای خنک نیز به ماندگای آن کمک می کند.
- در زمانیکه حداقل به مدت ۴۸ ساعت بارندگی نباشد اقدام به محلول پاشی کنیم، چرا که باران سبب شسته شدن آن از روی گیاه یا درخت می شود.
- چون ممکن است در زمان محلول پاشی بی تی برخی از افراد آفت از تاثیر بی تی در امان مانده باشند در صورت نیاز پس از ۵-۷ روز اقدام به تکرار محلول پاشی نماییم.
- محلول بی تی تهیه شده در تانکر بایستی در مدت ۱۲ ساعت استفاده شود بنابراین، از تهیه سوسپانسیون بیش از حد نیاز اجتناب شود.
- در صورتی که فرآورده های تجاری بی تی در محیط خشک و خنک و به دور از نور آفتاب نگهداری شوند، فرمولاسیون مایع آن به مدت یک سال و پودر به مدت دو سال قابل نگهداری است.
- در زمان تهیه سوسپانسیون بی تی در داخل تانکر بهتر است با افزودن مقداری سرکه سفید ( ۰/۵ در هزار ) به آب تانکر شرایط را برای تاثیر بیشتر بی تی فراهم کنیم. چرا که آب های قلیایی باعث کاهش اثر بی تی می شوند.
مزایای استفاده از باکتری بی تی نسبت به سموم شیمیایی در کنترل آفات
- استفاده زیاد و بی رویه از سموم آفت کش سلامتی فرد و اطرافیانش را به خطر می اندازد.
- استفاده از سموم باعث آلودگی خاک و آب شده که نتیجه آن بروز مشکلاتی است که برای کشاورزان و محیط زیست ایجاد خواهد کرد.
- استفاده مکرر از سموم برای کنترل آفات باعث بروز مقاومت حشرات می شود.
- مصرف سموم همچنین باعث از بین رفتن موجودات مفیدی می شود که از آفات تغذیه می کنند که در نتیجه باعث افزایش جمعیت آفت می شود.
- موسسه تحقیقات گیاه پزشکی کشور / رسول مرزبان، مریم کلانتری و آرزو یوسفی
