آلرژی یا حساسیت چیست؟
آلرژی که به آن حساسیت شدید هم می گوییم عکس العمل غیرطبیعی سیستم دفاعی بدن علیه عوامل ناشناخته (آلرژن ها) برای بدن است. این عکس العمل معمولاً بی خطر است و می تواند بر روی نقاط مختلف بدن ظاهر شود مانند پوست، چشم، دستگاه گوارش و یا مجاری تنفسی که نوع و علائم و شدت آنها متفاوت است و بستگی به محلی دارد که آلرژی ظاهر می شود.
حساسیت به علت وجود عوامل زیادی که در اشخاص وجود دارد می تواند خفیف (سرخ شدن پوست) و یا خیلی شدید و کشنده مانند شوک آنافیلاکتیک باشد.
بیشترین انواع آلرژی که دیده می شوند عبارتند از:
ـ آلرژی های غذایی
ـ آسم (حداقل انواع آلرژیک آن)
ـ اگزما آتوپیک
ـ رینیت آلرژیک یا تب یونجه
ـ بعضی انواع راش گزنه (nettle rash)
ـ آنافیلاکسی
افراد آلرژیک به ندرت به یک عامل حساس هستند و عکس العمل حساسیت می تواند به انواع مختلف در یک شخص دیده شوند و ثابت شده که تب یونجه یک عامل خطر برای تولید و پیشرفت آسم شود و در نتیجه درمان ضد حساسیت برای تب یونجه از تولید آسم بر اثر پولن ها جلوگیری می کند.
عکس العمل های آلرژی
در بیشتر موارد یک عکس العمل آلرژیک احتیاج به تماس با دو آلرژن (تولید کننده حساسیت) دارد.
اولین بار که یک آلرژن توسط پوست ـ مخاط ـ چشم ـ دستگاه گوارش و یا مجاری تنفسی وارد بدن می شود، دستگاه دفاعی بدن آن را به عنوان یک عامل خارجی خطرناک شناسایی می کند و شروع به ساختن آنتی کورهای مخصوص علیه آن می کند.
وقتی که آلرژن برای دومین بار به بدن نفوذ می کند دستگاه دفاعی برای دفاع آماده است و آنتی کورها سعی می کنند آلرژن را از بین ببرند و جمیع عکس العمل های دفاعی علیه آن را به کار می برند.
آلرژن هایی که زیاد دیده می شوند عبارتند از:
ـ آلرژن هایی که توسط هوا وارد بدن می شوند، مثل گرده گلها و درختان، مواد دفعی آکارین ها، ذرات بسیار ریزی که از پوست حیوانات خانگی جدا شده.
ـ آلرژن های غذایی: بادام زمینی، شیر گاو، تخم مرغ، گندم، سویا، آجیل، کنجد، ماهی ها، حیوانات دریایی و سولفیت ها که به عنوان ماده ضد فساد در کنسروها به کار می رود.
ـ آلرژن های دیگر: داروها، لاتکس، سم حشرات مثل زنبور عسل، زنبورهای وحشی، حساسیت به موهای حیوانات، به ذراتی که به پشم حیوانات می چسبند و به آب دهان آنها، به آکارین هایی که در پر بالش های پر دار پنهان شده اند.
هنوز درباره آلرژی ها اطلاعات زیادی نداریم. متخصصان عقیده دارند یک سری عوامل مختلف باعث تولید آن می شوند. با این که آلرژی ها یک بیماری فامیلی است ولی کودکان زیادی که آلرژی دارند از خانواده های بدون سابقه آلرژی هستند، یعنی با این که یک آمادگی ژنتیک برای آن وجود دارد عوامل دیگری هم باید باشند مانند دود سیگار، زندگی غربی، محیط زیست مخصوصاً کثیف کننده های هوا، استرس هم می تواند باعث به وجود آمدن آلرژی بشود ولی عامل اصلی نیست.
درباره حساسیت به شیر گاو که بر اثر بعضی پروتئین های آن است نباید آن را با عدم تحمل لاکتوز اشتباه گرفت.
آلرژی ها امروزه خیلی بیشتر دیده می شوند که در سی سال قبل و در تمام دنیا میزان بیماری های آلرژیک در مدت ۱۵ تا ۲۰ سال گذشته دو برابر شده و ۴۰ تا ۵۰ درصد مردم در کشورهای صنعتی به نوعی آلرژی دچارند.
در سال های اولیه قرن بیستم یک درصد مردم اروپای غربی دچار تب یونجه یا وینیت آلرژیک می شدند امروزه بین ۱۵ تا ۲۰ درصد دچار می شوند. در بعضی از کشورهای اروپایی تقریباً از هر ۴ کودک کمتر از ۷ سال یک نفر دچار اگزما آتوپیک می شود و بیشتر از ده درصد نوجوانان ۱۳ ـ ۱۴ ساله از آسم رنج می برند.
پیشرفت بیماری
آلرژی غذایی مقاوم است و باید در تمام مدت زندگی از غذاهای آلرژن دوری کرد. آلرژی های تنفسی به مرور زمان ضعیف تر شده حتی به طور کامل از بین می روند و علت این که چرا بدن در مقابل آلرژن ها مقاوم می شود معلوم نیست. اگزمای اتوپیک هم به مرور زمان ساکت می شود، اما آلرژی هایی که بر اثر سم نیش حشرات تولید می شوند می تواند بدتر بشود و از نیش دوم خطرناک می شود مگر این که درمان ضد حساسیت انجام بشود.
تشخیص
پزشک سئوالاتی درباره شروع سیمپتوم ها و انواع آن و چطور خودشان را نشان داده اند می کند، آزمایش های پوستی و خونی بطور دقیق آلرژین مربوطه را شناسایی می کنند.
سیمپتوم های آلرژی
ـ آلرژی غذایی: پلاک های سرخ و سفید روی پوست، خارش پوست، تورم اطراف چشم، زبان و صورت و در آلرژی های شدیدتر عکس العمل آنا فیلاکتیک دیده می شود و سیمپتوم ها معمولاً ۳۰ دقیقه پس از خوردن غذا بوجود می آیند.
ـ آسم، تنفس صدا دار، احساس فشار بر روی قفسه سینه، اشکال در تنفس، سرفه های خشک، این علائم معمولاً به صورت اپیزودیک برمی گردند.
ـ اگزمای اتوپیک: پلاک های قرمز همراه پوست خشک شده جدا شونده در نقاط مشخصی از بدن، خارش
ـ تب یونجه: سوزش و آبریزش بینی، خارش و قرمزی چشم ها، فشار داخل سینوس ها
ـ کهیر: بثورات پوستی صورتی رنگ یا سفید رنگ همراه با خارش و احساس سوزش
ـ آلرژی به سم حشرات: بثورات پوستی قرمز رنگ، درد و تورم در محل نیش پس از نیش زدن اگر آلرژی خیلی شدید باشد یک عکس العمل آنافیلاکتیک تولید می شود.
ـ عکس العمل آنافیلاکتیک: فشار در گلو، اشکال در تنفس، نبض سریع، رنگ پریدگی، تهوع، بیهوشی، شوک آنافیلاکتیک می تواند کشنده باشد.
چه کسانی در معرض خطر هستند
ـ کودکانی که یک یا هر دو والدین یا خواهر و برادرشان از آلرژی رنج می برند.
ـ کسانی که در سنین جوانی دچار اگزما یا تب یونجه شده اند.
عوامل خطرزا
سیگار کشیدن مادر در هنگام بارداری و در معرض دود سیگار ثانویه قرار داشتن نوزاد و کودک باعث امکان تولید آسم در کودک می شود.
کثیفی هوا یک عامل خطر و یک عامل تشدید کننده حاد آسم و تب یونجه می شود، ضمناً تغییرات وضع هوا باعث زیاد شدن تولید گرده گلها و درختان در بعضی از مناطق دنیا می شود.
آلرژی غذایی
عکس العمل تولید شده بر اثر آلرژی غذایی می تواند به طور ناگهانی پس از دو ساعت از خوردن آن و یا به طور تاخیری تا ۴۸ ساعت پس از آن پیش بیاید. در اینجا فقط درباره عکس العمل های سریع و فوری تولید شده بر اثر آلرژی غذایی بحث می شود.
آلرژی غذایی، عکس العمل غیرطبیعی سیستم دفاعی بدن پس از ورود غذا به معده است. در اغلب موارد سیمپتوم ها سبک هستند مثل سوزش لب ها، خارش و کهیرهای پوستی ولی برای بعضی اشخاص آلرژی می تواند شدید و مرگ آور باشد بنابراین هرگز نباید از غذاهای آلرژی زا بخورند. در فرانسه سالیانه ۵۰ تا ۸۰ نفر بر اثر آلرژی غذایی جانشان را از دست می دهند.
آلرژی های غذایی معمولاً قبل از ۴ سالگی دیده می شوند، زیرا دستگاه گوارش و دستگاه ایمنی هنوز به بلوغ خود نرسیده اند بنابراین کودکان آمادگی بیشتری برای دچار شدن دارند.
درمانی برای آلرژی غذایی وجود ندارد، فقط باید از مصرف غذاهای آلرژن خودداری کرد.
توجه: با این که خیلی کم دیده شده ولی بعضی افراد به شدت در مقابل موادی که به خوراکی ها اضافه می کنند حساسیت دارند و می توانند یک آلرژی شدید به این مواد حتی اگر پروتئین هم نداشته باشند نشان بدهند مانند بستنی سویا که آلرژن نیست ولی ممکن است که به پروتئین سویا آلوده شده باشد. البته در بیشتر موارد عدم تحمل غذایی تولید می کند که سیمپتوم های آن شبیه آلرژی است. مواد دیگری مانند سولفیت ها، تارترازین و سالی سیلات ها می توانند عکس العمل آنافیلاکتیک یا حمله آسم تولید کنند. از هر ۱۰۰ نفر بیمار آسماتیک یک نفر به سولفیت ها حساسیت دارد.
شوک آنافیلاکتیک و عکس العمل آنافیلاکتیک
به نظر می رسد که یک تا دو درصد مردم کانادا در خطر عکس العمل آنافیلاکتیک هستند که خطرناک و ناگهانی است. از هر سه نفر یکی به آلرژی مواد غذایی دچار می شود که اگر درمان نشود می تواند پیشرفت کرده تبدیل به شوک آنافیلاکتیک شود یعنی سقوط فشار خون سرخرگی و غش کردن و بیهوشی و احتمالاً مرگ در عرض چند دقیقه.
آلرژی های تولید شده بر اثر بادام زمینی، آجیل ها، ماهی ها و حیوانات دریایی بیشتر از همه در تولید عکس العمل آنافلاکتیک شرکت دارند.
کسانی که به ماهی آلرژی دارند می توانند پس از تنفس بخار هنگام پختن غذای ماهی یا گرم کردن غذای ماهی یا بوی ماهی دچار سیمپتوم های سبک تنفسی بشوند.
امروزه ۵ تا ۶ درصد کودکان دچار آلرژی غذایی هستند. بعضی از آلرژی ها با رشد آنها کم شده و یا به کلی از بین می روند و به نظر می رسد که ۴ درصد افراد بالغ دچار آلرژی غذایی هستند.
طبق گزارش آژانس دولت ایالات متحده که مسئول پیشگیری است میزان آلرژی های غذایی در بین افراد کمتر از ۱۸ سال ۱۸ درصد فزونی داشته و در بین سال های ۱۹۹۷ تا ۲۰۰۷ میزان عکس العمل های شدید هم بیشتر شده است.
به نظر می رسد که بیماری هایی که بر اثر آلرژی تولید می شوند مانند اگزما، تب یونجه، آسم و کهیرهای پوستی نیز امروزه بیشتر از ۲۰ سال قبل دیده می شوند.
تشخیص
پزشک معمولاً درباره گذشته بیمار و فامیل او سئوالاتی می کند و درباره چگونگی تولید سیمپتوم ها و مواد غذایی خورده شده می پرسد و برای کامل شدن تشخیص آزمایش های زیر را درخواست می کند.
ـ آزمایش های پوستی: بر روی نقاط مختلف پوست یک قطره از محلول هایی که حاوی مقدار کمی آلرژن هستند می گذارند و با کمک یک سوزن پوست زیر قطره را خراش می دهند.
ـ آزمایش های خون: آزمایش UNICAP مقدار آنتی کور مخصوص یک غذا را در خون نشان می دهد (ایمنوگلوبولین های E)
ـ آزمایش تحریک کننده: این آزمایش فقط در بیمارستان و تحت نظر متخصص آلرژی انجام می شود و به تدریج میزان یک غذای تولید کننده آلرژی را که به بیمار می دهند زیادتر می کنند.
بیشتر غذاهایی که تولید آلرژی می کنند
غذاهایی که تولید آلرژی می کنند در کشورهای مختلف متفاوتند مثلاً در ژاپن بالاترین میزان مربوط به آلرژی به برنج است در صورتی که در کشورهای اسکاندیناوی ماهی است و در کانادا ۹۰ درصد آلرژی های خطرناک مربوط به خوراکی های زیر است:
ـ بادام زمینی
ـ آجیل ها مانند بادام، گردو، پسته، بادام برزیلی، بادام هندی، فندق، گردوهای بیضوی و ….
ـ شیر گاو
ـ تخم مرغ و پرندگان
ـ ماهی ها
ـ حیوانات دریایی مخصوصا خرچنگ و میگوها
ـ سویا
ـ گندم و مشابه آن
ـ کنجد
آلرژی نسبت به شیر گاو در بین شیرخواران، قبل از این که به آنها غذاهای سفت بدهند، زیاد دیده می شود و در حدود ۵/۲ درصد نوزادان به آن مبتلا می شوند.
امکان این که شخصی که به شیر گاو آلرژی دارد به شیر بز هم آلرژی داشته باشد یا اگر به پسته آلرژی دارد به گردو هم داشته باشد یا اگر به گروه گیاهان حساسیت دارد به میوه ها و سبزی های تازه هم داشته باشد، زیاد است که به آن سندروم آلرژی دهانی می گوییم. این اشخاص اگر مثلاً یک سیب یا هویج خام بخورند دچار خارش لب ها، زبان، سقف دهان و گلو می شوند. سیمپتوم های این سندروم معمولاً سبک هستند و امکان خطر آنافیلاکسی کم است. این عکس العمل فقط هنگام مصرف مواد خام تولید می شود، زیرا پختن آنها باعث تغییر ساختمان پروتئین آنها شده و مواد آلرژی زا از بین می روند.
پیشرفت بیماری
آلرژی هایی که در طول زمان کمتر می شوند و یا از بین می روند عبارتند از آلرژی به شیر گاو، تخم مرغ و سویا و آلرژی هایی که در تمام طول عمر مقاومت می کنند عبارتند از آلرژی به بادام زمینی، آجیل ها، ماهی ها، حیوانات دریایی و کنجد.
