اصول و نکات ایمنی استفاده از سموم در کشاورزی

یکی از اهداف کشاورزی، تولید محصول سالم، مرغوب و عاری از هرگونه آلودگی می باشد که با اجرای یک برنامه مدیریتی صحیح و اصولی می توان به این امر مهم دست یافت. با آبیاری و کوددهی صحیح و به موقع شرایط مطلوب رشد برای گیاه فراهم می شود. آفات و بیماری ها معمولا به گیاهانی که دچار کم آبی و کمبود مواد غذایی هستند بیشتر حمله نبوده و خسارت ایجاد می کنند. یکی دیگر از این اصول مدیریتی، کنترل به موقع و صحیح آفات و بیماری های گیاهی می باشد. برای مبارزه با آفات و بیماری ها از روش های مختلفی استفاده می شود که مرسوم ترین آن ها مبارزه شیمیایی می باشد.

با استفاده از روش مبارزه شیمیایی هر چند نتیجه رضایت بخشی حاصل می گردد ولی به تدریج اثرات سوء آن بر روی جانوران خون گرم، ماهی ها و سایر اجزاء محیط زیست آشکار می گردد. علاوه بر این بروز پدیده مقاومت در حشرات و آفات به سموم، موجب افزایش سمپاشی ها و استفاده از سموم جدید بر علیه آفات می شود بدون آن که به اثرات سوء آن توجه شود. از عواقب سمپاشی های بی رویه می توان شیوع بیماری های مختلف مانند بیماری های قلبی و عروقی، سرطان های مختلف و غیره و همچنین به کاهش متوسط عمر در جامعه اشاره کرد. با توجه به اهمیت موضوع، شناخت مرحله حساس آفت یا بیماری و آشنایی با نوع و میزان مصرف سم و کاربرد آن با روش صحیح سمپاشی و رعایت نکات بهداشتی در حین سمپاشی از اهمیت فراوانی برخوردار است زیرا با توجه به این نکات می توان شاهد کاهش دفعات سمپاشی و خطرات ناشی از آن بود.

نگهداری و انبارداری سم:

• از انبار های خشک و خنک با تهویه مناسب و دارای قفل استفاده شود.

• از نگهداری سموم به مدت طولانی خودداری شود. ممکن است فساد تدریجی در ظروف محتوی سم در اثر طولانی شدن مدت نگهداری در انبار ایجاد شود. یا میزان ماده موثره آن به مرور زمان کاهش یابد.
• سموم دور از دسترس کودکان نگهداری شوند.

• سموم نبایستی در مجاورت مواد خوراکی نگهداری گردند.

• ظروف سم را دور از تابش مستقیم خورشید و منابع حرارتی و آتش قرار دهید.

توصیه های قبل از سمپاشی:

• برای رفع مشکل موجود ( آفت، بیماری یا علف هرز ) فقط از سموم توصیه شده استفاده شود و در صورت تعدد سموم توصیه شده بایستی سمی را که دارای اثر مسموم کنندگی کمتری برای پسدانداران و دشمنان طبیعی آفت بوده و حتی الامکان کمترین دوام را داشته باشد انتخاب گردد. هرگز از سموم ممنوع شده استفاده نشود.

• از ظرفیت واقعی تانکر سمپاش و میزان واقعی سم مصرفی آگاهی داشته و با ظروف درجه بندی شده میزان سم مصرفی را به طور دقیق محاسبه و در تانکر ریخته شود.
• به تاریخ مصرف درج شده روی قوطی سم توجه نموده و از استفاده سموم ته نشین شده خودداری شود.
• سم را فقط به اندازه مورد نیاز یک روز سمپاشی از انبار خارج گردد.
• از دوره کارنس سم اطلاع کافی داشته باشید. ( برای هر سم مدت زمان معینی پس از سمپاشی تا مصرف محصول در نظر گرفته شده است که این مدت را دوره کارنس می نامند و پس از این مدت سم تجزیه شده و باقیمانده آن به حد مجاز می رسد ).
• از اختلاط سموم بدون مشورت کارشناسان خبره و بدون استفاده از پوشش های ایمنی مناسب خودداری شود.

• جهت استفاده از سمومی که نیاز به مخلوط شدن با روغن دارند از تانکرهای همزن دار استفاده نمایید در غیر اینصورت حتی الامکان در حین سمپاشی مخلوط سم را با یک همزن دستی مخلوط گردد.
• نبایستی سم ها را در ظروف دیگری مثل شیشه های آب آشامیدنی یا نوشابه ریخته و جا به جا شوند.
• تعدادی بست، رابط شیلنگ و واشرهای مختلف به همراه داشته باشید.
• سوراخ نازل سمپاش در اثر استفاده مداوم، تاثیر شیمیایی سموم و خاصیت خورندگی بعضی از آن ها سائیده شده و گشادتر می شود. در اثر این عمل اندازه قطرات سم و میزان سم خروجی افزایش می یابد. بنابراین در این قبیل مواقع سرلانس را عوض کنید.
• نازل های سمپاش بر اثر رسوبات داخل آب دچار گرفتگی می شوند. از باز بودن نازل ها اطمینان حاصل گردد. برای این کار هرگز نبایستی نازل ها و لوله های مسدود شده را با دمیدن به داخل آن باز نمود.
• از تمیز بودن صافی های سرلانس و همچنین مسیرهای عبور محلول سم اطمینان حاصل گردد.
• دستگاه های سمپاش را از نظر نشت سم کنترل و آن ها را با آب کالیبره ( مقدار محلول سمی که توسط سمپاش در یک واحد مشخص پخش می شود ) نموده و از وضعیت کاری صحیح آن ها اطمینان حاصل شود.
• با توجه به قرار گرفتن برخی باع ها و مزارع در مجاورت منازل مسکونی، بهتر است قبل از سمپاشی همسایه ها از انجام برنامه سمپاشی مطلع شوند.
• همیشه مقداری آب تمیز و صابون به منظور شست و شوی دست ها و چشم ها به همراه داشته باشید.
• اگر مجبور شدید به تنهایی سمپاشی را انجام دهید، همیشه به یک نفر دیگر اطلاع داده شود که می خواهید سمپاشی کنید و این عمل چه مدت طول می کشد.
• هرگز ظروف سموم را در داخل کابین کامیون یا در قسمت سرنشین اتومبیل حمل نکنید.
• نوع آب سمپاشی در کاربرد آفت کش ها نقش مهمی دارد. هرچه سختی کل آب ( سختی آب شامل مجموع املاح کلسیم و منیزیم موجود در آب بر حسب کربنات کلسیم می باشد ) مورد استفاده بالاتر باشد پایداری امولسیون سم ( معلق شدن قطرات بسیار ریز مایع در یک مایع دیگر ) کاهش می یابد.

پوشش های ایمنی مناسب:

مواد شیمیایی سمی با دخالت در وظایف بیوشیمیایی و فیزیولوژیکی بدن می توانند موجب آسیب دیدگی یا مرگ افراد گردند. یک آفت کش ممکن است از طریق خوردن و یا آشامیدن ( گوارشی )، از راه پوست ( تماسی ) و به وسیله تنفس از طریق شش ها وارد بدن انسان شود. دریافت سم از طریق گوارشی در حین عملیات سمپاشی کمتر اتفاق می افتد مگر آن که کارگری از روی بی احتیاطی قبل از شستن دست و صورت اقدام به خوردن، آشامیدن یا سیگار کشیدن نماید.

آلوده شدن بدن بیشتر به وسیله جذب سم از طریق پوست صورت می گیرد. مخصوصا در نقطه ای از بدن که در آن بریدگی یا خراش وجود داشته باشد. بیشترین جذب بدن از طریق پشت دست ها و پاها، پشت گردن و زیر بغل ها صورت می پذیرد. خطر جذب پوستی هنگامی بسیار زیاد است که هوا گرم و مرطوب باشد و پوست در اثر عرق کردن خیس شده باشد. در جلوگیری از آلوده شدن چشم ها نیز با محلول سم بایستی مراقبت خیلی زیادی صورت گیرد.

غالبا شرایط آب و هوایی استفاده از پوشش های ایمنی را مشکل و حتی غیرممکن می سازد مخصوصا در مناطق گرمسیر، اما بهتر است در چنین شرایطی از روپوش های نخی بادوام استفاده گردد.

در هنگام سمپاشی بهتر است از پیراهن آستین بلند، کلاه ضد آب و دارای لبه پهن با پوشش مناسب برای پشت گردن، دستکش ساق بلند مقاوم، ضد آب و دارای پوشش داخلی ضد حساسیت استفاده گردد. ( آستین های روپوش بایستی روی ساق های دستکش را بپوشاند ) برای محافظت پاها از چکمه های ساق بلند مناسب استفاده کنید و برای محافظت صورت و چشم ها حتما از ماسک های فیلتر دار مخصوص با پوشش ایمنی برای چشم ها استفاده شود و مرتبا فیلترهای آن را تمیز و یا تعویض گردد.

توصیه های هنگام سمپاشی:

آفتکش ها با هدف از بین بردن موجودات زنده ساخته شده اند، بنابراین در کاربرد آن ها باید احتیاط و دقت زیادی نمود. با رعایت دستورات بر چسب، اطمینان پیدا کنید که آفتکش ها بر سلامت شما، سلامت نزدیکان شما و مردم تاثیر سوء نگذارند یا به گیاهان غیر هدف، آب، خاک یا حیات وحش صدمه نزنند.

• با تقلید کورکورانه از سایر کشاورزان اقدام به سمپاشی نشود.
• قبل از کاربرد آفتکش، همیشه برچسب آن را در مورد سمیت و روش های توصیه شده ایمنی و کمک های اولیه کنترل کنید.

• برای بهتر شناخته شدن درجه سمیت آفت کش ها بایستی به LD50 ( سمیت یک آفت کش معمولا بر حسب میلی گرم از ماده موثره برای هر کیلوگرم وزن بدن حیوان آزمایشگاهی بیان می گردد. این معیار برای کشتن ۵۰ درصد یک نمونه حیوان آزمایشگاهی در یک مدت معین که اغلب ۲۴ ساعت می باشد، محاسبه و تعیین می گردد ) درج شده بر روی ظرف سم توجه شود. آفت کش هایی با بر چسب سم “خطرناک” (گروه ۷) سمیت بالا تا خیلی بالا را دارند. محصولاتی با برچسب سم دارای “خطر” (گروه ۶) سمیت متوسط دارند. بر چسب محصولاتی با عنوان “احتیاط” سمیت کمی دارند. موادی با سمیت خیلی پائین علامت ندارند و در گروه بندی نیستند. دسته بندی دیگری توسط سازمان جهانی بهداشت انجام شده که در جدول زیر ملاحظه می شود.

• همیشه طبق دستورات برچسب، هنگام حمل و نقل و استفاده از آفت کش ها لباس مخصوص بپوشید. در مورد برخی از آفتکش ها که در فهرست سموم نیستند، به هر حال استفاده از پوشش حفاظتی لازم می باشد.
• به منظور سمپاشی، از افراد آموزش دیده و با تجربه استفاده شود.
• حتی الامکان از سمپاشی در موقع گلدهی خودداری شود.
• در روزهای بارانی و بادی از سمپاشی خودداری شود مخصوصا اگر جهت باد به طرف چراگاه های تعلیف دام باشد.

• سمپاشی را در ساعات اولیه روز یا در شب انجام داده ( با توجه به بیولوژی و نحوه زندگی آفات ) و در ساعات خیلی گرم روز از سمپاشی خودداری شود. ( به علت تبخیر سریع محلول سم و جلوگیری از ایجاد گیاه سوزی )
• از تنفس بخارات سمی و تماس اعضای بدن با محلول سم خودداری شود.

• در هنگام سمپاشی دقت شود محلول سم به تمامی سطح مورد نظر و همچنین پشت برگ ها به طور یکنواخت پاشیده شود.

• استفاده از سرلانس های استاندارد به منظور پخش یکنواخت محلول سم ضروری می باشد. ( برای این منظور تنظیم فشار پمپ سمپاش نیز بایستی در نظر گرفته شود )
• در هنگام مخلوط نمودن سم یا انجام سمپاشی از خوردن، آشامیدن و سیگار کشیدن جداً خودداری شود.
• برای بهتر نتیجه گرفتن از عملیات سمپاشی یک ردیف از باغ های مجاور ( اگر به حال خود رها شده اند ) سمپاشی گردد.
• حاشیه باغ ها و کنار خیابان ها که محل مناسبی برای شیوع آفات می باشد. با دقت بیشتری سمپاشی شود.
• اگر قسمتی از باغ یا مزرعه به علت تمام شدن محلول سم باقی ماند بلافاصله به سمپاشی قطعه باقی مانده اقدام گردد.

نکته مهم:

هنگام تهیه محلول سمی و کاربرد آفت کش ها و هنگام وارد شدن یا کار کردن در محیط سمپاشی شده دقت زیادی کنید، چون خطر مسمومیت در این زمان ها خیلی زیاد است.

توصیه های  پس از سمپاشی:

• بلافاصله پس از عملیات سمپاشی قسمت های آلوده بدن را با آب و صابون شست و شو دهید.

• در پایان هر روز سمپاشی، لباس ها را فوراً عوض کرده و آن ها را با مواد شوینده و صابون به خوبی شست و شو دهید.

• آفت کش های مصرف شده را در دفاتر مخصوص ثبت شود.
• سموم مازاد بر مصرف را مجددا به انبار سم برگردانید.
• هرگز باقیمانده محلول سم را در داخل سمپاش به حال خود رها نکرده و بایستی آن را شست و شو نموده و سپس به انبار انتقال داده شود.
• باقی مانده محلول سمی در آب رودخانه ها و نهرها و حوضچه های نگهداری آب تخلیه نشود.

• در هنگام سمپاشی دقت شود که آب های جاری نزدیک محل سمپاشی با محلول سمی آلوده نشوند.

• اجازه ورود به منطقه سمپاشی شده به اشخاص متفرقه و دام در طول دوره ممنوعیت برای سم به کار رفته، داده نشود.
• در صورتی که دفن و معدوم کردن ظرف های خالی سم در پایان هر روز سمپاشی مشکل است می توانید آن ها را در انبار سم نگهداری کرده و وقتی تعداد آن ها برای معدوم کردن زیاد شد نسبت به از بین بردن آن ها اقدام گردد.

علائم مسمومیت:

مواد شیمیایی سمی می تواند موجب آسیب زدن یا مرگ افراد در اثر دخالت در وظایف بیوشیمیایی و فیزیولوژیکی بدن آن ها گردند. هر ماده شیمیایی ممکن است یک یا دو نوع مسمومیت را در جانوران ایجاد کند نوع اول، مسمومیت حاد است که معمولا وقتی ایجاد می شود که شخص در معرض دز بالای سم قرار گیرد. شدت مسمومیت به سمیت ماده شیمیایی و نیز چگونگی تماس و یا راه ورود ماده سمی به داخل بدن مربوط است.

نوع دوم، مسمومیت مزمن می باشد که در نتیجه تماس طولانی شخص با دز پایین ماده رسمی رخ می دهد. علائم اولیه شامل سردرد، عرق کردن، خستگی، گیجی، تار دیدن، حالت تهوع، استفراغ، درد های شکمی و اسهال می باشد.

علائم آشکارتر مسمویت بی حسی، سفت شدن قفسه سینه، تغییرات در ضربان قلب، ضعف عمومی ماهیچه، مشکل در راه رفتن، کوچک شدن مردمک چشم، بزاق آوری زیاد، و افزایش شدت علائم اولیه هستند. آفت کش ها نیز می توانند سبب سوزش در پوست و چشم ها گردند و موجب تحریک واکنش های آلرژی زا شوند.

بیشتر علائم مسمومیت سم برگشت پذیر هستند و موجب آسیب دائمی در بلند مدت نمی شوند. به هر حال، برخی اثرات سمیت سبب خسارت غیر قابل برگشت می شوند. مسمومیت حاد با یک بار قرار گرفتن شخص در معرض سم هنگام پاشیدن یا سمپاشی تصادفی یا بلعیدن آفتکش اتفاق می افتد. علائم مشهود بلافاصله ظاهر می شوند و نیاز به درمان اضطراری دارد.

مسمومیت تجمعی با چند بار قرار گرفن در معرض دز های کم آفت کش در یک مدت زمان طولانی اتفاق می افتد. این نوع مسمومیت تدریجی است چون میزان سم به کندی افزایش می یابد و هنگامی علائم ظاهر می گردد که میزان سم در بدن به اندازه کافی بالا برود.

کمک های اولیه:

لباس های آلوده فرد مسموم را تعویض کرده و قسمت های آلوده بدن را با آب و صابون کاملا شست و شو دهید. در صورت آلودگی چشم حداقل به مدت ۱۵ دقیقه چشم ها را با آب بشویید. در صورت بلعیدن سم بیمار را به پزشک یا نزدیک ترین بیمارستان برسانید.

پزشک باید از ماده موثر سمی که شخص توسط آن مسموم شده است آگاهی داشته باشد و اطلاعات بیشتری به او داده شود و در صورت امکان یک نسخه از بروشور یا برچسب سم را به او نشان دهید. ولی درمان مسمومیت توسط پزشک بستگی زیادی به نوع مسمومیت خواهد داشت.

اشخاصی که در انجام عملیات سمپاشی به طور مرتب شرکت می کنند باید به طور معمول تحت آزمایشات پزشکی قرار گیرند و سطح کولین استراز در پلاسمای خون آن ها کنترل شود. اگر سطح کولین استراز پایین تر از حد طبیعی باشد دیگر نباید اجازه داد که آن شخص با آفت کش ها کار کند.

توجه:

برای بالا بردن کارآیی عملیات سمپاشی بایستی عوامل کنترل کننده طبیعی را که آفات در ارتباط با آن می باشد به خوبی شناخته و سپس اهداف خاص را با اندازه مناسب قطرات محلول سم مورد سمپاشی قرار داد. لازمه این کار در انتخاب فرمولاسیون مناسب و به کار بردن نازل و سیستم صحیح سمپاشی قرار دارد. در نهایت موجب می شود که اتلاف سم به حداقل رسیده و از قرار گرفتن مقدار کافی ماده سمی بر روی هدف سمپاشی اطمینان حاصل گردد.