تازه هایی از MS

بیماری “ام اس”(مولتیپل اسکلروزیس) از بیماری های خودایمنی است. سیستم ایمنی وظیفه دارد در مقابل باکتری ها، ویروس ها، بافت ها و سلول های بیگانه موضع بگیرد. به همین دلیل اعضای پیوندی را رد می کند مگر این که حتی المقدور دهنده با گیرنده بسیار نزدیک بوده و “HLA” آنها سازگاری نشان دهد. با این همه پس زدن عضو بیگانه در مواردی اتفاق می افتد مگر این که با داروهای خاصی سیستم ایمنی را بسیار ضعیف کنیم که آن هم عوارض خود را دارد و ممکن است گیرنده عضو با دخالت یک باکتری ضعیف و حتی غیر بیماریزا به طرف مرگ برود. سیستم ایمنی در مقابل هر بیگانه ای وارد عمل می شود و ضد آن را می سازد و به همین دلیل است که در مقابل واکسن ها مقاومت پیدا می کنیم و در برابر بیماری های عفونی و ویروسی و میکروبی پس از ابتلا مقاوم می شویم، زیرا که در خلال بیماری پادتن ضد عامل بیماری را به دست آورده ایم.

توجه داریم که ویروس ایدز(HIV)  مستقیما به سیستم ایمنی حمله می کند و دیگر از دست سیستم ایمنی کاری ساخته نیست، چرا که قرار نبوده سیستم ایمنی علیه بافت های خودی آنتی بادی بسازد، و معلوم نیست به چه علتی در مواردی بعضی اندام ها، بافت ها و سلول های خودی را بیگانه می پندارد و بر ضد آنها وارد عمل می شود و کادر درمانی را با مشکل بزرگی به نام بیماری های خود ایمنی مواجه می کند.

از نمونه های این بیماری ها هاشیماتوز یعنی بیگانه پنداشتن غده تیروئید و ایجاد آنتی بادی بر ضد آن است. ایجاد آنتی بادی بر ضد اسپرماتوزوئید و عقیمی مردان، تولید آنتی بادی بر ضد عضلات صاف، بر ضد کلیه و کبد، علیه هسته سلول ها و میتوکندری، بر ضد لنفوسیت های T و بر ضد DNA همه از بیماری های خود ایمنی هستند.

امروزه تعداد بیماری های خود ایمنی بسیار زیاد شده است و در این مقاله جای مطرح کردن آنها نیست و تنها به MS می پردازیم.

در بیماری ام اس بر ضد غلاف مییلین رشته های عصبی آنتی بادی ساخته می شود و در نتیجه در عملکرد سیستم عصبی اختلال ایجاد می شود. این بیماری معمولا در سنین ۴۰-۱۵ سالگی عارض می شود و ابتلای خانم ها سه برابر مردان است و بیشتر در زنان جوان دیده می شود. در ام اس از آن جا که رشته های عصبی، غلاف مییلین ندارند انتقال ارتباط بین سلول های عصبی انجام نمی شود. ایو ساووا رئیس و عالی ترین مقام تصمیم گیرنده انجمن ام اس کانادا می گوید: رشته عصبی بدون غلاف مییلین مانند سیم مسی برق است که موش روکش آن را جویده باشد که چنین سیمی برق را انتقال نمی دهد. نزدیک ۸۵ درصد بیماران تناوب عود و خاموشی عوارض را دارند. ایو ساووا می گوید، مراحل قطع و وصل عوارض می تواند به تضعیف شدید و محدودیت جدی حرکتی بیمار منجر شود. حتی فلج از کمر به پائین و گاهی تمام بدن نیز دیده می شود و پس از این شدت فروکش کردن و تخفیف عوارض دیده می شود. حدود نیمی از بیمارانی که ام اس در آنها تشخیص داده شده و مراحل عود و خاموشی را دارند پس از گذشت ۲۰-۱۰ سال عوارض  شدیدتری را نشان می دهند. مرگ و میر در اثر فلج و عفونت ریه گاهی دیده می شود که بسیار نادر است.

دکتر پل اوکونور متخصص اعصاب و رئیس درمانگاه ام اس بیمارستان سن مایکل تورنتو می گوید معمولا در ام اس مرگ و میر نداریم ولی این خبر خوش، خبر بدی به دنبال دارد که کانادا بالاترین شیوع این بیماری را دارد که علت آن معلوم نیست. نشانه های بیماری را از زبان بیماری به نام میشل شرح می دهیم.

او تعریف می کند که یک روز بعد از شروع مدرسه متوجه شدم در راه رفتن با دیگران هم آهنگی ندارم. روز پنجشنبه با مسئول بهداشت تماس گرفتم. یک پرستار به من گفت فورا به پزشک مراجعه کنم. چند ساعت بعد پزشک مرا دید و مرا نزد متخصص اعصاب فرستاد و او مرا برای بررسی و انجام تست های تشخیص به بیمارستان فرستاد که قرار شد آزمایشات فردا انجام شود. روز جمعه با مثبت بودن تست ها ابتلای من به ام اس که مغز و نخاع را درگیر می کند، قطعی شد. چهارشنبه در بیمارستان توانستم راه بروم و سه روز بعد که بیمارستان را ترک کردم بدون واکر نمی توانستم راه بروم. شش ماه پس از تشخیص نمی توانستم کار کنم و مجبور به استفاده از ویلچر شدم. از درد انقباضی عضلاتم در عذاب بودم و در دست و پایم سوزشی احساس می کردم که انگار آنها را در روغن جوشان فرو برده باشند. در بیست و چهار ساعت شبانه روز فقط ۹ ساعت را در بستر نبودم. چهار ساعت صبح و پنج ساعت شب را بیدار بودم. داروها موثر بودند ولی عوارض جانبی شدیدی داشتند. باید در هر زمان مصرف آن را تنظیم کنم، زیرا که اثر داروها متغیر است.

میشل یکی از صدهزار کانادایی مبتلا به ام اس است که تعداد آنها رو به ازدیاد نیز هست. همسر میشل مجبور شد کارش را ترک کند و تمام وقت در خدمت میشل باشد. ام اس همه چیز را عوض می کند.

در تشخیص ام اس برای اثبات خودایمنی بودن آن می توان به طور مقدماتی از تست های اولیه مانند تجسس سلول  LE، آزمایشات  ANA و Anti DNA و بررسی آنتی بادی های ضد غلاف مییلین استفاده کرد، ولی متخصص اعصاب دستور MRI می دهد که برای تشخیص ضایعات مغز و نخاع بسیار راهگشاست و سکلروز را نشان می دهد. دکتر اوکونور می گوید بسیاری مواقع تشخیص آن بسیار مشکل است و علایم آن برای پزشک خانواده شناخته شده نیست. بسیاری علائم عمومی آن مانند ضعف عمومی، خارش و سوزش در پاها، کاهش دید و کاهش هماهنگی در همه بیماران یک سان نیست.

ساووا می گوید علایم بیماری در اشخاص مختلف متفاوت است. در برخی بیماران عوارض آن قدر شدید است که روی ویلچر هستند و در مقابل مبتلایانی هم هستند که ۳۰ سال است مبتلا هستند و در دوی ماراتن شرکت می کنند.

 Jemmy Howe 38 ساله گزارشگر ترافیک شبکه سی بی سی کلگری امید دارد که از دسته دوم باشد. هفت سال قبل ابتلای او به ام اس با علایم عود و خاموشی تشخیص داده شد. عود و شدت بیماری هر ۹ ماه یک بار دیده می شد. پس از درد و شکنجه حاصل از درد ۱۲ ساعت می خوابید و وقتی بیدار می شد فکر می کرد چگونه توانسته از بستر خارج شود. باید تمام توانش را برای کارش بین ساعت ۳تا۶ بعداز ظهر ذخیره می کرد تا نفهمند چه روز بدی داشته است. پس از یک هفته، درد و خستگی رفع می شد و احساس می کرد کاملا سالم است و هفته ها فراموش می کرد که ام اس دارد.

دو سال پس از تشخیص ام اس نیمه اول دوی ماراتن را دوید. او تعریف می کند که شروع به دویدن کردم، زیرا فکر می کردم اگر قرار است بدنم در مرحله شدت بیماری ضعیف شود بهتر است هر چه می توانم قوی تر باشم.

درمان

 برای ام اس هیچ درمانی وجود ندارد، اما داروهایی هستند که می توانند موقع تناوبی حدت و خاموشی را کنترل کنند. امروزه ده داروی کنترل تحت نام DMT_s (Disease Modifying Therapies) در کانادا وجود دارد که خوراکی یا تزریقی یا اینفیوژن (infusion)هستند و زمان حدت را کوتاه می کنند. ساووا می گوید بدون مرحله حمله بسیاری از بیماران به صورت رها از بیماری و سالم زندگی می کنند و مولد و مفید نیز هستند. بسیاری از بیمارانی که تحت درمان دارویی قرار می گیرند با عوارض جانبی دارو مشکلی ندارند. دکتر اوکونور می گوید داروهای جدید خوب تحمل می شوند و اگر عوارض جانبی وجود داشته باشد می تواند به صورت ریزش خفیف موها، تهوع، اسهال و فشار خون بالا باشد. تجویز دارو برای بیمارانی که ام اس آنها تناوبی حدت و خاموشی می گیرد می تواند به صورت آزمون و خطا باشد.

دکتر مارک فریدمن پرفسور بخش اعصاب دانشگاه اتاوا و دانشمند ارشد انستیتوی تحقیق بیمارستان اتاوا می گوید اگر ام اس خیلی تهاجمی باشد همه ی روش های ممکن را باید برای متوقف کردن تهاجم به کار برد. روش پر خطر درمان پیوند مغز استخوان به بیمار است که بهبودی طولانی ایجاد می کند و در بیماران زن و مرد خطر مرگ را دارد و در زنان موجب عقیمی می شود که حتمی نیست و احتمال آن وجود دارد.

میشل چهار داروی DMT_s را امتحان کرده است و می گوید اطمینانی وجود ندارد که این داروها موثر باشند و معلوم نیست که بتوانند از سرعت بیماری بکاهند و درجه اثر آنها را نمی شود تخمین زد و اضافه می کند سایر داروهای من برای تخفیف درد هستند و به از بین بردن درد کمک می کنند و این امتیاز بزرگی است، زیرا بسیاری از مبتلایان، داروهایDMT_s را قطع می کنند، زیرا احساس بهبودی نمی کنند. برخی مبتلایان به ام اس مانند جنی که برای درمان حدت بیماری از استروئیدهای خوراکی استفاده می کنند، عقیده دارند که این درمان برای کوتاه مدت است. جنی می گوید پزشک اعصاب من فکر می کند این داروها موثر هستند و دوره حدت بیماری را کمتر می کنند ولی تناوب دو دوره بیماری من به آن سرعت نیستند. اگر من بسیاری از زمان را احساس سلامتی می کنم چرا باید یک داروی قوی مصرف کنم که عوارض جانبی زیادی دارد. من نمی خواهم برای به دست آوردن سلامت بدنم بهای سنگینی بپردازم.

متخصصان اعصاب عقیده دارند کند کردن تهاجم بیماری، مبتلایان را در دراز مدت از بروز علائم بیماری مصون می کند. دکتر اوکونور می گوید این مانند عارضه فشار خون بالاست، زیرا حتی اگر مبتلا احساس سلامت کامل کند برای جلوگیری از حمله ی قلبی و ضربه آن باید به درمان ادامه داد و این در مورد ام اس نیز صدق می کند. بنابراین در صورت سلامت کامل نیز باید درمان را ادامه داد تا از حمله بیماری جلوگیری شود تا بیمار مبتلا به ناتوانی عصبی نشود.

ساووا می گوید درست است که برای درمان ام اس تهاجمی داروی اختصاصی نداریم، اما امتحان داروهای در دسترس خوب است و نشانه های اولیه اثر آنها ظاهر می شود و تجویز این داروها برای بیماران مبتلا به ام اس تهاجمی و یا آن هایی که در خطر این تهاجم هستند، مفید است.

درمان های غیر دارویی

ورزش و رژیم غذایی سالم در پیروزی بر ام اس موثر هستند. جنی سعی می کند با استفاده از طب سوزنی از موارد مولد استرس جلوگیری کند. همچنین از یوگا و ریکی استفاده می کند.

او می گوید دو هفته پس از تشخیص بیماری با یک متخصص طب طبیعی مشورت کردم و از مصرف غذاهای مولد التهاب مانند گلوتن، لبنیات، حبوبات، بقولات و بنشن ها و تخم مرغ خودداری کردم، و تا زمانی که یک رژیم خاص غذایی برای جلوگیری از حدت بیماری توسط کارشناسان معرفی نشود، این رژیم را ادامه می دهم. جنی عقیده دارد با خودداری از مصرف غذاهایی که گفته شد شخصا روی خودش کار کرده است و می گوید احساس می کنم که مواظب خودم بوده ام.

میشل برای پیروزی بر بیماری مثبت بودن را انتخاب کرده و می گوید اگر هیچ کار و برنامه ای ندارید احساس می کنید که بدتر شده اید، بنابراین من سعی می کنم از راه های مختلف خودم را مشغول کنم. کارهایی مثل گذراندن یک دوره تایی چی و عضویت در انجمن بیماران ام اس که امروزه نایب رئیس این انجمن محلی شده است و همسرش نیز فعال انجمن است. خانمی که قبل از ابتلا به بیماری عضو یک گروه موسیقی بود در دوره بیماری برای نوه اش که دختر خانمی بود آهنگی ساخت تا او با پیانو بنوازد. او می گوید برای تثبیت توانایی های خود هر کاری که می توانید انجام دهید.

تصور می شد بین بیماریCCSVI (نارسایی مزمن سیاهرگ مغزی نخاعی) و ام اس رابطه ای وجود داشته باشد. مطالعات چند سازمان علمی مانند انجمن ام اس کانادا نشان داده که هیچگونه ارتباطی بین این دو وجود ندارد. در سال ۲۰۰۹ توسط پائولو زامبونی محقق ایتالیایی شرح داده شد که در CCSVI در جریان خون مغز و نخاع عارضه ای غیرطبیعی ایجاد می شود که موجب صدمه زدن به سیستم اعصاب مرکزی می شود و در نتیجه ام اس ایجاد می شود.

گزارشاتی وجود دارد که حدس زده می شود بیش از پنجهزار کانادایی برای درمان و بازکردن انسداد ورید و برقراری بهتر جریان خون سیاهرگی به خارج سفر کردند و ده ها هزار دلار خرج کردند. ایو ساووا می گوید: این یک درمان آزمایشی بود و هیچگونه اثری نداشت. بسیاری از بیمارانی که این تجربه را کرده اند گزارش داده اند که نیروی بیشتر و ابهام مغزی کمتری داشته اند که بیش از یک هفته دوام نداشته است.

یک چیز قطعی است که عمل CCSVI آخرین تجربه درمان ام اس نیست. دکتر مارک فریدمن می گوید در بیست و هشت سالی که روی ام اس کار کرده ام راه های متعددی برای درمان ام اس پیشنهاد شده است که آمده اند و رفته اند و ایده آل نبوده اند.

 

عوامل خطرآفرین برای ایجاد ام اس

 در حالی که عامل اصلی ایجاد ام اس خودایمنی است و عامل اصلی ایجاد این خودایمنی ناشناخته است. عوامل زیر می توانند در ایجاد آن موثر باشند:

کمبود ویتامین دی: کریستینا ولفسن استاد اپیدمولوژی و آمار حیاتی دانشگاه مک گیل مونتریال می گوید: هر چه از خط استوا دور شویم ام اس بیشتر دیده می شود. مطالعات نشان داده است که ویتامین دی از ایجاد بیماری بدن را محافظت می کند. او می گوید با این همه میلیون ها تن هستند که ویتامین دی زیادی مصرف نمی کنند، اما بیماری در آنها دیده نمی شود بنابراین تنها عامل ایجاد ام اس کمبود ویتامین دی نیست. موسسه راهنمای غذایی کانادا مقدار نیم لیتر شیر در روز را برای دریافت ویتامین دی توصیه می کند و برای سن بالای ۵۰ سال روزانه چهار صد واحد آن را به صورت مکمل لازم می داند.

ویروس ها: ویروس EB (Epstein-Bar) را که عامل ایجاد بیماری منونوکلئوز انفکسیوز می باشد، در ایجاد ام اس موثر می دانند. ولی خانم ولف سن می گوید بسیاری از مردم به این ویروس آلوده شده اند، ولی به ام اس مبتلا نشده اند. بنابراین اثر آن تحت بررسی است.

 

سیگار: ارتباطی بین اعتیاد به سیگار و افزایش شانس ابتلاء به ام اس مشاهده شده است. خانم ولف سن می گوید که این احتمالا مربوط به سیستم ایمنی است، اما مطالعاتی نشان داده است که سیگار زیاد بیماری را تشدید می کند.

 

تأثیر ژن: ممکن است ژن در ایجاد زمینه ی ابتلا موثر باشد، اما برخی عوامل محیطی مثل ویروس موجب فعال شدن اثر ژن می شوند. دکتر مارک فریدمن می گوید ژن ها به منزله ی تفنگ هستند، اما چیز دیگری این تفنگ را شلیک می کند.

 

چاقی: ایو ساووا می گوید می شود گفت که بین زنان چاق ام اس شایع تر است و سیستم ایمنی زنان چاق به روش دیگری غیر از سیستم ایمنی مردان عمل می کند. چاقی همچنین می تواند موجب بالا رفتن نسبت ایجاد ام اس بین کودکان و جوانان شود.