معمولا در خواندن فلسفه ی ارسطو یا در منطق صوری یا در فلسفه ی اسلامی زیاد با کلیات خمس (پنجگانه) برخورد میکنیم
اما کلیات پنجگانه چیست ؟
هر مفهوم کلی ای افراد و مصادیقی دارد
کلی را در رابطه با “مصادیقش” در مرحله اول به کلی ذاتی و عرضی تقسیم میکنند

۱٫ کلی ذاتی:

بیانگر عین ذات و ماهیت افراد و مصادیق خود میباشد مثل حیوان یا انسان
این نوع کلی سه قسم است : نوع ، جنس ، فصل
با مثال بهتر میفهمیم
مثلا می گوییم “انسان ، حیوان ناطق است”
هم انسان هم حیوان هم ناطق ، هر سه مفهوم بالا ، مفاهیمی کلی است که تمام ذات یا جنبه ای از ذات انسان بودن است

نوع :
گاهی مفهومی کلی بیانگر تمام ذات یا ماهیت خود میباشد یا به عبارتی در نظر اوردن این مفهوم ، برابر است با در نظر اوردن تمام ذات افرادش
مثل انسان، وقتی میگوییم انسان چیزی در ذات و ماهیت انسان نیست که بیانگر تمام انسانها نباشد یا بعبارتی حتی کوچکترین جنبه ای از انسان را در برنداشته باشد ، یعنی تمام جنبه های انسان را یاداور میشود (برای فهم بهتر مثال های جنس و فصل را بخوانید)
جنس و فصل :
گاهی مفهوم کلی بیانگر تمام ذات یا ماهیت خود نیست و به عبارتی فقط یک جنبه از ذات یا ماهیت این مفهوم را روشن میسازد حال اگر این مفهوم کلی ، جنبه ی عام تر از ذات افراد خود باشد “جنس” میگوییم اگر جنبه ی خاص افراد خود باشد یا مساوی ذات باشد انرا “فصل” میگوییم
با مثال روشن تر میشود
وقتی میگوییم انسان حیوان ناطق است در واقع گفتیم:
انسان یک نوع حیوان است که ناطق است
یعنی حیوانیت + ناطق بودن = انسان بودن است
پس انسان تمام ذات انسان را داراست = نوع
حیوانیت یک جنبه از انسان بودن ولی جنبه ی عام تر = جنس
ولی حیوان ، نوع های مختلف دارد مثل اسب و فیل و انسان ، ان چیز خاص که انسان را از اسب و فیل جدا میکند فصل ان است یعنی ناطق بودن است که جنبه ی دیگر انسان بودن است
پس جنس و فصل با هم نوع را تشکیل میدهد
مثلا حیوان + شیهه = ؟ (اسب)
امیدوارم این مثال مساله را واضحتر کرده باشد

۲٫ کلی عرضی :

گاهی مفهوم کلی “خارج از ذات خودش” میباشد یعنی این مفهوم ذاتی مصادیقش نیست ، این نوع کلی را کلی عرضی می گوییم که دو نوع است
کلی عرضی عام : مفهوم کلی ای که عام تر از ذات افراد خود است و مختص نوع خاصی نیست و یا بعبارتی به نوع های مختلفی اختصاص دارد مثل مفهوم راه رونده که فقط در مورد نوع انسان نیست و برای مثال به شتر و اسب و فیل و… هم اختصاص دارد
کلی عرضی خاص : مفهوم کلی ای که خارج از ذات افراد خود است ولی در عین حال فقط به یک نوع اختصاص دارد مثل مفهوم فیلسوف ، فیلسوف بودن جز ذات انسان بودن نیست ولی فقط به نوع انسان اختصاص دارد
به نوع ، جنس ، فصل ، کلی عرضی عام ، کلی عرضی خاص در منطق و فلسفه ی قدیم کلیات خمس یا پنجگانه گفته میشود