در باب شرمساری
شرمساری حسی است دردناک، از نوعی که انسان بیشترین تلاش را به خرج می‌دهد تا از تجربه کردن آن خود داری کند. با این حال موردی است که از عمومیتی در سطح فرهنگ جهانی برخوردار است.
اما چرا چنین چیزی که باعث دروغ گفتن، گریز از پاسخگویی و حتی مواردی بدتر میشود تکامل پیدا کرده است؟ یکی از نظریه‌‌های مطرح در اینباره شرم را دارای نقص، و زشت می بیند و مطرح می‌کند که زندگی انسان بدون آن بهتر خواهد بود. زشت نامیدن شرم اما، به گفته محققان روانشناسی تکاملی در دانشگاه سانتا باربارا، شاید چیزی شبیه سرزنش کردن آورنده خبر بد باشد.
بر اساس نتایج تحقیقاتی درسه کشور آمریکا، هند و اسرائیل این گروه تحقیقی مطرح میکنند که شرم به مانند درد، به عنوان عاملی دفاعی تکامل پیدا کرده است. وظیفه درد در در زندگی انسانها این است که فرد را از آسیب رسانی به بافت‌های بدن باز بدارد. و وظیفه شرم این است که تا از آسیب رساندن به روابط اجتماعی ما جلوگیری کنند یا به فرد انگیزه ترمیم آنرا بدهد.
زندگی اجداد ما درقالب گروههای اجتماعی کوچک وتعاونی شکل میگرفت که از راه شکار و جمع آوری آذوقه گذران امورمیکردند. در آن جهان، زندگی افراد وابسته بود به میزان ارزش گذاری دیگران از فرد به اندازه‌ای که غذا و حمایت و توجه کافی به فرد و خانواده‌اش داده شود. هر چه فرد بیشتر توسط دیگر اعضای گروه ارزشمند به حساب میامد، خواه در قالب شریک، همراه، همسری بالقوه، شکارچی ماهر، دوستی قابل اعتماد، فامیلی یاری رسان و یا دشمنی خطرناک، هر چه در تصمیم گیریها وزن بیشتری بر رساندن رفاه بیشتربه فرد قرار میگرفت.میزان بیشتری به فرد کمک شده و کمتر آسیب رسانده می شد.
جهت منفی این سیستم، بی ارزش انگاشته شدن توسط دیگران می‌باشد. هنگامی که افراد ارزش کمتری برای شما قائل باشند، توجه کمتری به رفاه شما دارند، کمتر کمک کرده و بیشتر آسیب می رسانند. این باعث میشود که هر گونه اطلاعاتی که منجر به کم ارزشی شما شود تهدیدی برای رفاه فرد به حساب بیاید. محققان این پروژه این وضعیت را تئوری تهدید اطلاعات شرمساری مینامند که بر اساس نظرات چندین صاحب نظر در امور تکاملی شکل گرفته است.
آنچه که در اینجا نکته اصلی به حساب میاید این است که زندگی در جهان نیاکان ما برنامه‌ای عصبی-نورونی – که همان شرم باشد- را بوجود آورد که امروزه موجب میشود تا افراد دقت داشته باشند به اینکه چه مقدار دیگران برای شما ارزش قائلند و هم باعث انگیزه میشود به جلوگیری یا دوری از چیزهایی که باعث تحریک ارزیابی منفی دیگران ازفرد می شود.
نویسندگان مقاله مطرح میکنند که وجود شرم برای هدایت موفق چشم انداز زندگی اجتماعی انسان لازم است.بقولی، سیستم شرم طراحی شده تا دیگران در رابطه با نوع رفتاری که فرد در نهایت انتخاب می‌کند رای بدهند. برای مٔوثر بودن در این زمینه سیستم شرمی باید طراحی شود برای ساخت یک نقشه داخلی که بر اساس آن برخی اعمال فرد باعث تحریک کاهش ارزش میشودو سیگنالی است از شدت میزان واکنش منفی در مقابل انتخاب افراد.با توجه به میزان و شدت شرم قابل پیش بینی، افراد غالبا از رفتاری که باعث صدمه زدن یا نابودی روابط اجتماییشان میشود پرهیز میکنند.یا انگیزه پیدا میکنند تا آنرا مخفی کنند.نویسندگان مقاله آنرا نشانه ارزش گذاری اجتماعی می‌دانند که از طریق آن انتخاب کنندگان احساس میکنند انجام هر عمل چه هزینه ای به همراه دارد .
اگر شرم سیستمی است دفاعی در تقابل باکاهش ارزش، در آنصورت شدت شرم مرتبط با یک عمل باید در هماهنگی با درجه‌ی کاهش ارزش فرد توسط جامعه بالا یا پائین برود (اگر جامعه از رفتار فرد آگاه باشد(
قدرت انطباق سیستمی دفاعئ بر اساس بزرگی تهدید یک اصل پایه مهندسی است که در بسیاری از زمینه ها دیده میشود، در پزشکی, در مدیریت، در کنترل آفات و در جنگ، سوال اینجاست که آیا همین اصل در طراحی و بهره‌‌برداری سیستم شرم راهنما بوده است.
برای یافتن پاسخ این سوال ، محققان چندین سناریو فرضی را به کار بردند که رفتار‌ها یا ویژگی‌ها قابل انتظاری که بر پایه زمینه تکاملی منجر به کاهش ارزشی میشود را به تصویر می کشید : از جمله آنها بخل، خیانت و ضعف جسمی .محققان این موارد را در آمریکا، هند و اسرائیل مورد آزمایش قرار دادند. ازیک گروه از شرکت کنندگان خواسته شد تا در مورد هر سناریو اطلاع دهند که دید منفی آنها نسبت به دیگر افراد تاچه حد خواهد بود اگر بدانند که این موارد در مورد دیگران حقیقت دارد. ازگروه دیگری از شرکت کنندگان خواسته شد تااطلاع دهند چه میزان از شرمندگی را در خود حس خواهند کرد اگر این موارد در مورد خودشان واقعیت میداشت.به گفته مسول گروه، در کمال تعجب شاهد نزدیکی بین واکنشی منفی نسبت به افرادی که مرتکب این هر کدام از این اقدامات شدند ,بودیم، در قالب میزان کاهش ارزش، و در شدت شرمندگی که تصور ارتکاب یکی از این اعمال در افراد به همراه داشت .
این همان چیزی است که از یک سیستم دفاعی طراحی شده در جهت ایجاد تعادل بین اثر بخشی و اقتصاد انتظار می رود. به علاوه به نظر می‌رسد که نزدیکی بین این دو خصیصه یکی از ویژگیی‌های خاص شرم باشد. پیگیری مطالعات نشان داد که احساسات دیگری چون غم و اندوه واضطراب که به همراه شرم فعال میشوند، کاهش ارزش مخاطببان را به مانند شرم به همراه نداشتند.بنابر این به نظر می‌رسد که وظیفه شرم بطور ویژه در حیطه تهدید کاهش ارزش عمل می‌کند و نه در رابطه با احساسات منفی بطور کلی.
این مطالعات که در بر گیرنده ۹۰۰ شرکت کننده بود نشان داد که شرم نه تنها با کاهش ارزش مخاطبان داخلی مطابقت دارد، بلکه کاهش ارزش مخاطبان از فرهنگهای دیگررا نیز در بر می‌گیرد.محققان این پروژه اشاره میکنند که سیستم شرم برای پیگیری ارزش مخاطبان محلی تکامل پیدا کرده است، چرا که ارزش های محلی است که در تعیین اینکه آیا فرد از نظر اجتماعی موفق به حساب میاید مهم می‌باشد. با این حال اگر ارزشهایی جهان بشری به حساب بیایند و نه لزوما مرتبط با فرهنگی خاص، در آن صورت جای تعجب نیست اگر کاهش ارزش مخاطب غیر محلی و دوردست نیز میزانی از شرمساری را درمخاطبان محلی بطور موازی فراهم آورد.
شرمساری در مواردی چون خساست، نبود جاه طلبی و خیانت به همسر، کاهش ارزش گذاری داخلی و خارجی را به همراه دارد. در واقع از نظر فرهنگی, شرم, مخاطب خارجی را به اندازه مخاطب داخلی تحت تاثیر قرار می دهد.
