علت های هورمونی در ناتوانی جنسی مردان

علل هورمونی ناتوانی جنسی

بطور کلی تولید تستوسترون از طریق محور هیپوتالاموس هیپوفیز بیضه‌ها تنظیم می شود و هر عاملی که باعث اختلال در این محور گردد، سبب کاهش فعالیت بیضه‌ها یا هیپوگونادیسم (کم‌کاری بیضه‌ها) می شود. هیپوتالاموس بالاتر از همه قرار دارد و هورمونی ترشح می کند که وارد غده هیپوفیز شده و سبب ترشح دو نوع هورمون به اسامی Luteinizing Hormone (LH) و Follicle Stimulating Hormone (FSH) می گردد. این دو هورمون فوق را هورمونهای گونادوتروپین می گویند. هورمون LH در بیضه سلولهای لیدیک را تحریک کرده و سبب ترشح هورمون تستوسترون می شود و هورمون FSH در بیضه بر روی سلولهای زایا اثر کرده و سبب تولید اسپرماتوزوئید یا همان نطفه مردانه می شود که قدرت باروری به مرد می دهد. ما بین سه قسمت فوق (هیپوتالاموس، هیپوفیز و بیضه‌ها) یک فیدبک منفی وجود دارد، بدین معنی که افزایش ترشح هورمون تستوسترون از بیضه‌ها سبب مهار ترشح LH از غده هیپوفیز شده و منجر به کاهش ترشح تستوسترون توسط بیضه‌ها می شود. بدین ترتیب فیزیولوژی طبیعی بدن ابقاء می گردد. افرادیکه هورمون تستوسترون بیجا مصرف می کنند، این هورمونی که از خارج از بدن وارد بدن شده است، ترشح گونادوتروپینها (LH, FSH) از غده هیپوفیز را مهار کرده و در دراز مدت تولید هورمون مردانه و نطفه مردانه (اسپرماتوزوئید) را آسیب می زند. مصرف مقادیر زیاد و به مدت طولانی هورمونهای مردانه سبب از بین رفتن بیضه‌ها می شود. کم کاری بیضه‌ها را بر اساس منشاء آن به دو نوع بزرگ تقسیم می کنند: اگر یک بیماری در هیپوتالاموس و هیپوفیز وجود داشته باشد، هورمونهای مربوطه ترشح نشده و در نتیجه بیضه‌ها هورمون مردانه و نطفه مردانه تولید نخواهند کرد. این را کم‌کاری بیضه‌ها (هیپوگونادیسم) ناشی از کمبود هورمونهای گونادوتروپین (هیپوگونادیسم هیپوگونادوتروپیک) می گویند. هر نوع بیماری که هیپوتالاموس و هیپوفیز را گرفتار کند، می تواند منجر به هیپوگونادیسم هیپوگونادوتروپیک شود (کم‌کاری بیضه ناشی از کمبود هورمونهای هیپوفیز). به عنوان مثال می توان از بیماریهای مادرزادی نظیر سندروم کالمن (Kallman’s Syndrom) و یا تومورها یا ضایعات غده هیپوفیز نام برد. لذا افرادیکه دارای کم‌کاری بیضه‌ها هستند، می بایست از نظر وجود توده‌های مغزی یا عملکرد هورمونی مورد بررسی قرار گیرند. در کم‌کاری بیضه‌ها که علت آن آسیب به عملکرد بیضه باشد، بیضه‌ها نمی توانند هورمون تستوسترون یا نطفه مردانه تولید کنند، و چون فیدبک منفی از غده هیپوفیز برداشته می شود، غده هیپوفیز شروع می کند به ترشح مقادیر زیادی از هورمونهای LH و FSH و برخلاف کم‌کاری بیضه‌ها که در بالا به آن اشاره شد، اینجا هورمونهای گونادوتروپین خون افزایش می یابند (هیپوگونادیسم هیپرگونادوتروپیک). در هیپوگونادیسم هیپرگونادوتروپیک ضمن کاهش کار بیضه‌ها، میزان هورمونهای ترشح شده از هیپوفیز افزایش می یابد. این حالت می تواند مانند سندروم کلاین فلتر (Klinefelter ’s syndrome) بصورت ژنتیکی (ارثی) اتفاق افتد و یا بدنبال تومورها و یا نارسائی عملکرد بیضه‌ها در پی ضربه و یا به دلیل بیماریهائی مانند اوریون بوجود آید. هرگاه بیضه‌ دچار عفونت اریونی شود، همان طرفی که دچار شده‌است، از بین می رود. متأسفانه در تعدادی از موارد، گرفتاری بیضه‌ها در اریون دو طرفه بوده و هر دو بیضه را گرفتار می کند که در آن بیمار بعلت از بین رفتن هر دو بیضه دچار کم‌کاری بیضه‌ها خواهد شد.

بنابراین هیپوگونادیسم (کاهش فعالیت بیضه‌ها) ممکن است ناشی از بیماری اولیه در خود بیضه‌ها و یا ثانویه به کاهش ترشح گونادوتروپین‌ها توسط غده هیپوفیز باشد. تستوسترون موجب ایجاد و حفظ صفات ثانویه جنسی (درآوردن ریش و سبیل، کلفت شدن صدا و غیره)، میل جنسی و توانایی جنسی در مردان می گردد. بیماران مبتلا به کم‌کاری بیضه‌ها می توانند با طیف بسیار متفاوتی از علائم مراجعه نمایند. یکی از مهمترین علائم کاهش هورمون تستوسترون در مردان، کاهش میل جنسی است. این افراد ممکن است دچار تغییراتی در جثه و شکل بدن، یا بزرگ شدن سینه‌های خود شوند. در کم‌کاری بیضه‌ها معمولاً کوچک شدن اندازه بیضه‌ها شایع می باشد که با معاینه می توان آنرا مشخص کرد. بطور کلی در افرادیکه دارای اختلالات جنسی هستند، چنانچه اندازه بیضه کمتر از ۴ سانتیمتر باشد، غیر طبیعی محسوب شده و اینگونه افراد نیاز به بررسی دارند. امروزه یکی از علل شایع کم‌کاری بیضه‌ها مصرف هورمونهای مختلف توسط ورزشکاران بخصوص افرادی است که بدن سازی می کنند. این هورمونها سبب مهار کار غده هیپوفیز در مغز شده و در نتیجه منجر به کوچک شدن و از بین رفتن بیضه‌ها می گردند.

کاهش سطح تستوسترون خون نشاندهنده تشخیص قطعی کم‌کاری بیضه‌ها می باشد که بدلیل یک بیماری در محور هیپوتالاموس هیپوفیز و بیضه اتفاق افتاده است. اندازه‌گیری سطح تستوسترون تام خون (که در آزمایشگاه‌ها انجام می شود) زیاد کمک کننده نمی باشد. تستوسترون به دو صورت در گردش خون وجود دارد، یک قسمت آن متصل به آلبومین و پروتئینهای مخصوص است، و ۲-۱ درصد آن آزاد می باشد. همین قسمت آزاد است که به کار فیزیولوژی بدن می خورد. بنابراین در مواردیکه لازم است در مورد میزان تستوسترون خون قضاوت کرد، باید میزان تستوسترون آزاد (Free Testosterone) خون اندازه‌گیری شود. در افراد الکلی و یا کسانی که دچار چاقی مفرط هستند و یا اختلال در کارکرد تیروئید دارند، سطح تستوسترون آزاد خون می بایستی اندازه‌گیری شود. حدود ۷۰ درصد افرادیکه با شکایت ناتوانی جنسی سطح تستوسترون کاهش یافته دارند، مبتلا به کم‌کاری اولیه بیضه‌ها می باشند، یعنی مشکل در خود بیضه‌ها است. این مشکل ممکن است همراه با اختلالات کروموزومی و یا سابقه عفونت، جراحی و ضربه به بیضه‌ها باشد. در معاینه این افراد لمس نشدن بیضه‌ها و یا کوچک بودن آنها و پائین بودن سطح تستوسترون خون ممکن است مشاهده گردد. بیضه‌ها در هنگام تولد باید در داخل کیسه بیضه قرار گیرند. اگر بیضه‌ای در داخل کیسه بیضه لمس نشود، حتماً باید کودک را پیش پزشک متخصص برد. این کودکان در اصطلاح دارای “بیضه نذول نکرده” می باشند و باید که حتماً در پایان یک سالگی اگر بیضه بطرف پائین داخل کیسه بیضه نیامد، کودک تحت عمل جراحی قرار گیرد. اگر بیضه تا یک سالگی پائین آورده نشود، کار خود را از دست می دهد. در جامعه ما متأسفانه یکی از موارد کم‌کاری بیضه‌ها همین بیضه نذول نکرده است که به موقع درمان نشده است.

بررسی‌ها نشان داده‌اند که تستوسترون باعث افزایش تمایلات جنسی، افزایش دفعات فعالیت جنسی و افزایش تعداد نعوظ شبانه می گردد که مورد اخیر بسیار مهم است زیرا که نعوظ‌های شبانه برای اکسیژن رسانی طبیعی به اجسام غاری و در نتیجه فعالیت طبیعی آنها ضروری هستند. یک مرد در حالت طبیعی در طول یک خواب شبانه ۴-۳ بار دچار نعوظ می شود که به آن نعوظ شبانه می گویند. افرادیکه میزان تستوسترون خون آنها کمتر از ng/ml200 باشد، دچار اختلال در نعوظ شبانه خواهند شد. این مباحث در مورد تستوسترون طبیعی بدن می باشند. یعنی اگر برای فردی بدون کاهش میزان تستوسترون خون، تستوسترون تجویز شود، این نه تنها سبب بهبود عملکرد جنسی نمی شود، بلکه اثر معکوس داشته و بسیار خطرناک است و همان اتفاقی که در مصرف کننده‌های هورمون مردانه روی می دهد، در این افراد نیز ایجاد می گردد، یعنی پس از مدتی، بیضه‌ها کوچک شده و از بین می روند و فرد هم توانائی جنسی خود را از دست می دهد و هم توانائی باروری یا بچه دار شدن خود را. متأسفانه تجویز و مصرف بی رویه تستوسترون در جامعه ما بشدت رواج دارد. با افزایش سن، کاهش تدریجی تستوسترون شامل تستوسترون تام سرم اتفاق می افتدکه خود باعث اختلال در عملکرد جنسی می گردد. این پدیده ممکن است ناشی از کم شدن تعداد و یا کاهش فعالیت سلول‌های تولید کننده تستوسترون در بیضه باشد. کاهش میزان تستوسترون خون با افزایش سن را “یائسگی مردانه” می گویند.

افزایش پرولاکتین خون: یکی از علل هورمونی اختلال نعوظ، افزایش هورمون پرولاکتین خون می باشد. هورمون پرولاکتین توسط هیپوفیز قدامی و تحت تأثیر هیپوتالاموس ترشح می شود. افزایش پرولاکتین سرم ممکن است در افراد مبتلا به تومور غده هیپوفیز مشاهده گردد، که از علائم آن خروج شیر از سینه‌ها و کم‌کاری بیضه‌ها می باشد. گاهاً توموری که سبب ترشح پرولاکتین توسط غده هیپوفیز می شود، آنقدر بزرگ است، که بینائی بیمار را نیز آسیب می زند. همچنین این بیماری ممکن است بدنبال مصرف بعضی از داروها و یا بیماری‌های کلیوی ایجاد شود. بطور کلی اندازه‌گیری سطح پرولاکتین سرم در تمام بیمارانی که دچار ناتوانی جنسی هستند توصیه نمی شود. بسته به تشخیص پزشک می توان اندازه‌گیری آن را درخواست کرد.

اختلال عملکرد تیرو ئید: بیماری‌های تیروئید ممکن است سبب اختلالات جنسی شوند. کم‌کاری و پرکاری غده تیروئید هر دو می توانند موجب ناتوانی جنسی یا همان اختلال در نعوظ شوند. افرادیکه مبتلا به کم‌کاری غده تیروئید می باشند، بعلت افزایش پرولاکتین سرم و اثرات حاصله از آن ممکن است دچار اختلال در نعوظ شوند. پرکاری تیروئید نیز اگر درمان نشود می تواند موجب ناتوانی جنسی گردد. در پرکاری تیروئید، شایع‌ترین اختلال جنسی، کاهش میل جنسی است، که علت آن افزایش سطح استروژن (هورمون زنانه) خون می باشد، که به نوبه خود می تواند منجر به اختلال در نعوظ شود.

دیابت: شایعترین و مهمترین بیماری هورمونی که سبب ناتوانی جنسی در مردان می شود، بیماری دیابت یا مرض قند است.