فلبیت یا التهاب سیاهرگ

فلبیت چیست؟

فلبیت یا التهاب و گرفتگی سیاهرگ، بدکاری قلبی عروقی است که بر اثر تولید یک لخته خون در یک سیاهرگ پدید می آید. این لخته باعث بسته شدن کامل یا ناکامل جریان خون در یک سیاهرگ می شود. شدت خطر فلبیت بستگی به محل سیاهرگ مبتلا دارد که آیا سطحی است یا عمیق، همین طور اگر اندازه لخته تولید شده در یک سیاهرگ عمیق و قطور باشد درمان باید خیلی سریع انجام شود.

در اکثر مواقع فلبیت در یکی از سیاهرگهای ساق پا تولید می شود ولی ممکن است در تمام سیاهرگها مانند بازو، شکم و غیره به وجود آید.

فلبیت معمولاً بر اثر بی حرکت بودن به مدت طولانی پیش می آید مثلا بعد از یک عمل جراحی یا در گچ قرار دادن یک عضو.

انواع فلبیت

مهم است که دو نوع فلبیت را از هم تشخیص بدهیم زیرا عواقب و درمان آنها با هم بسیار فرق دارند.

۱ـ فلبیت های سطحی

این حالت در یک سیاهرگ سطحی تولید شده و نوعی است که بسیار زیاد دیده می شود و بیشتر در نزد افرادی تولید می شود که دچار واریس هستند. فلبیت سطحی باعث تورم سیاهرگ شده و تولید درد و ناراحتی می کند. با اینکه فلبیت های سطحی نوع آرام بیماری به نظر می رسند ولی باید آنها را به عنوان یک علامت خطر تلقی کرد، زیرا معمولا علامت کم کاری پیشرفته سیاهرگ است که می تواند تولید فلبیت در سیاهرگهای قطور و عمیق کند.

۲ ـ فلبیت عمیق: وقتی که یک لخته در یک سیاهرگ عمیق تولید می شود اثر مهمی در بازگشت خون دارد و وضعیت بیمار بسیار خطرناک است، زیرا امکان کنده شدن لخته از جدار سیاهرگ و حرکت به سمت بالا توسط جریان خون وجود دارد که اگر هنگام عبور از قلب باعث بسته شدن سرخرگ ریوی یا سرخرگ یکی از برونش ها شود، تولید آمبولی ریوی که موقعیتی کشنده است می کند. در اغلب اوقات این نوع لخته ها در یکی از سیاهرگ های عضلات پشت ساق پا تولید می شود.

معمولاً هر ساله در بین هر هزار نفر یک نفر دچار فلبیت های عمیق می شود. در استان کبک در حدود ۴۷۰۰ نفر هر سال به این بیماری دچار می شوند. خوشبختانه پیشگیری دقیق باعث می شود که تعداد آمبولی های ریوی و مرگ و میر بیماران کمتر دیده بشود.

علل

با این که علل آن هنوز مشخص نیست ولی فلبیت بستگی به سه عامل مهم دارد.

ـ خون به جای این که به راحتی جریان داشته باشد در سیاهرگ متوقف می شود که به آن stase veineuse می گویند که علامت مشخص کم کاری سیاهرگها و وجود واریس هاست ولی می تواند به علت بی حرکت بودن طولانی بر روی تخت یا گچ گرفتگی هم تولید بشود.

ـ زخم بر روی جدار سیاهرگ، زخمی شدن و غیره.

ـ خونی که زود دلمه می شود. بعضی از سرطان ها و بیماری های ژنتیک باعث غلظت خون می شوند. ضربه و صدمه ها، جراحی، بارداری هم می تواند جریان خون را کندتر کرده باعث تولید لخته بشود.

در حدود نیمی از کسانی که مبتلا به فلبیت شده اند به ناگهانی به آن دچار شده اند بدون اینکه علتش را بدانیم ولی به هر حال علل امکان بیماری مشخص شده که توضیح خواهیم داد.

مشکلاتی که تولید می کند

مهمترین خطری که می تواند تولید کند آمبولی ریوی است وقتی که لخته کنده شده بر اثر جریان خون به ریه رسیده باعث بسته شدن سرخرگ ریوی یا یکی از برنش ها می شود و ۷۰ درصد آمبولی ها بر اثر کنده شدن لخته خون از یکی از سیاهرگ های ساق پا می باشد.

وقتی که یکی از سیاهرگ های عمیق دچار شد، سیمپتوم های کم کاری سیاهرگها به صورت تورم مقاوم ساق پا، واریس ها و زخم های ساق پا دیده می شود. این علائم به علت صدمه دیدن دریچه های داخل سیاهرگی بر اثر لخته تولید شده است. دریچه ها برای این است که خون نتواند به عقب برگردد و به راحتی به طرف قلب برود. فلبیت معمولاً در یکی از پاها تولید می شود و معمولا این سندروم یک طرفه است. فلبیت های سطحی در مدت های طولانی جدی گرفته نمی شد ولی مطالعات جدید نشان داده که یک فلبیت سطحی در اغلب موارد باعث مخفی ماندن یک فلبیت عمیق می شود که تشخیص داده نمی شود.

یک مطالعه در کشور فرانسه در سال ۲۰۱۰ بر روی ۹۰۰ بیمار نشان داده که ۲۵ درصد فلبیت های سطحی همراه با یک فلبیت عمیق و آمبولی پولمونر بوده است.

سیمپتوم های فلبیت

فلبیت سطحی: سیاهرگ سطحی مبتلا قرمز رنگ، گرم و به صورت طناب سفت درآمده، انفلاماسیون می تواند در روی پوست اطراف تولید شود، سیاهرگ به خوبی دیده می شود، زیرا یک سیاهرگ سطحی است.

ـ اطراف سیاهرگ مبتلا دردناک و حساس به تماس است و می تواند تا چند ماه دردناک بماند.

ـ گاهی ممکن است نواحی محل ابتلا کمی متورم باشد.

فلبیت عمیق:

سیمپتوم ها بستگی به شدت عکس العمل انفلاماتوار و اندازه لخته دارد. گاهی هیچ علامتی وجود ندارد که باعث خطرناک بودن بیماری است. به هرحال از هر دو نفر یک نفر ممکنست علائم زیر را داشته باشد.

ـ یک درد مبهم در ساق پا (قسمت عضلانی) یا در ران، ممکن است به جای درد احساس سنگینی یا کرامپ باشد.

ـ احساس گرما

ـ تورم مچ پا و قسمت پشت ساق پا یا حتی تمام عضو، پوست درخشان و سفت است، می تواند سفید یا کمی آبی رنگ باشد (در نزد سفیدپوستان البته)

ـ درد هنگامی که قسمت جلوی پا را بیمار به بالا (به طرف خود) ببرد.

ـ تب خفیف (۳۸) درجه

اگر این علائم احساس شد باید بلافاصله بدون تاخیر با پزشک مشورت کرد یا به بیمارستان مراجعه کرد چون که امکان تولید آمبولی ریوی بسیار بالاست.

آمبولی ریوی همراه بدی تنفس ناگهانی، درد در قفسه سینه و گاهی خلط خون آلود، بیهوشی و متاسفانه گاهی آمبولی تولید می شود بدون علائم فلبیت.

عواملی که باعث خطر می شوند

ـ بی حرکت ماندن در چندین ساعت متوالی، کار کردن ایستاده طولانی، سفرهای طولانی با اتوموبیل و هواپیما، سفرهای بیشتر از ۱۲ ساعت امکان خطر را زیاد می کند.

ـ در هواپیما فشار اکسیژن کمی کمتر است و خشکی هوا احتمال خطر را زیادتر می کند که به آن سندروم کلاس اکونومیک می گویند، ریسک خطر خیلی کم است یک نفر در یک میلیون.

ـ در نزد زنان: یکی از عوامل خطر درمان هورموتراپی در یائسگی و یا استفاده از داروهای ضدبارداری خوراکی است زیرا این داروها انعقاد خون را بالا می برند. داروهای ضدبارداری خوراکی ۲ تا ۸ بار امکان بیماری را زیاد می کند.

ـ مصرف سیگار

چه کسانی در خطرند

ـ کسانی که از کم کاری سیاهرگ ها رنج می برند و دچار واریس هستند.

ـ کسانی که قبلا از فلبیت رنج برده اند یا یکی از اعضای فامیل دچار فلبیت یا آمبولی ریوی شده. پس از فلبیت اول امکان بازگشت بیماری ۵/۲ برابر است.

ـ کسانی که یک عمل جراحی مهم داشته و مجبورند چندین روز بی حرکت بمانند مثل عمل جراحی سر استخوان ران و آنهایی که مدت طولانی پایشان در گچ می ماند مثل شکستگی ساق پا.

ـ کسانی که به علت سکته قلبی، کم کاری قلبی و کم کاری تنفسی در بیمارستان بستری هستند.

ـ کسانی که Pacemaker یا یک کاتتر در سیاهرگ برای درمان بیماری های دیگر دارند امکان بیشتری برای فلبیت در بازوها دارند.

ـ کسانی که دچار سرطان هستند (بعضی از سرطان ها باعث انعقاد خون می شود). به نظر می رسد که سرطان ۴ تا ۶ برابر امکان تولید فلبیت را زیاد می کند. همین طور بعضی از داروهایی که برای شیمی درمانی به کار می رود امکان تولید لخته را زیاد می کند.

ـ کسانی که پا یا دست های فلج دارند.

ـ کسانی که بیماری های انعقادکننده خون یا بیماری های انفلاماتوار مانند کولیت اولسروز، لوپوس و غیره دارند.

ـ خانم های باردار مخصوصاً در ماه های آخر و پس از زایمان امکان مبتلا شدن ۵ تا ۱۰ بار بیشتر است.

ـ افراد چاق

ـ امکان مبتلا شدن به فلبیت نسبت شدید با سن دارد و سی مرتبه بیشتر در سن های ۳۰ تا ۸۰ سال دیده می شود.

پیشگیری

ـ پیشگیری از مبتلا شدن پس از اعمال جراحی مهم و بستری شدن طولانی بستگی مستقیم به همکاری بیمار با پزشک دارد که بیش از ۹۰ درصد از امکان ابتلا به آن جلوگیری می کند.

ـ اگر در نزد افرادی که یک بار دچار شده اند پیشگیری کامل انجام نشود (همکاری بیمار) در عرض ۵ سال از هر سه بیمار یک نفر دوباره دچار می شود.

برای پیشگیری باید دستورات پزشک را دقیقاً انجام داد، بی حرکت نماند، حداقل ۳۰ دقیقه در روز راه رفت، به اندازه کافی آب نوشید (حدود ۲ لیتر در روز)، از لباس هایی که گردش خون را دچار مشکل می کند استفاده نکرد. از جوراب های مخصوص واریس با فشار تعیین شده توسط پزشک استفاده کرد و جوراب ها را هر سه ماه عوض کرد البته برای کسانی که احتیاج دارند.

کسانی که در معرض خطر شدید هستند پزشک به آنها داروهای لازم را تجویز می کند که ممکن است به عنوان پیشگیری و یا برای بستری شدن و عمل جراحی استفاده شود.

در پروازهای طولانی و بالاتر از شش ساعت، هر چند وقت یکبار بایستید و کمی راه بروید. در حالت نشسته پاها را بالا و پائین ببرید و هر ساعت هر حرکت را ۱۵ بار انجام دهید. این ورزش کمک به بازگشت خون به قلب می کند.

از قرار دادن پاها روی هم به مدت طولانی خودداری کنید و مواظب باشید لبه صندلی به گردش خون در ران ها فشار نیاورد. لباس راحت داشته باشید که به ساق پا فشار نیاورد و اندازه لباس ها تنگ نباشد.

تشخیص و درمان

با این که با معاینه فیزیکی بیمار می توان فلبیت سطحی را تشخیص داد، اما معمولا باید یک اکوگرافی داپلر سیاهرگی یا رادیوگرافی با تزریق داروی حاجب در سیاهرگ برای یافتن لخته در سیاهرگ عمیق لازم است. آزمایشی که بیشتر استفاده می شود اکوگرافی داپلر است که نشان دهنده جریان خون در سیاهرگ است. درد، ورم، تغییر رنگ پوست (کم شدن رنگ پوست) و احساس گرما در ساق پاها علائمی هستند که پزشک تصمیم می گیرد اکوگرافی انجام شود یا رادیوگرافی. ممکن است برای اندازه گیری میزان D-dimères که ماده ایست که نشان می دهد لخته وارد خون می شود، لازم شود پزشک آزمایش خون تجویز کند.

اگر فلبیت سطحی باشد درمان محلی که در منزل انجام می شود کافی است. استراحت، قرار دادن پاها در سطح بالاتر از بدن و کمپرس گرم (نه داغ) در محل دچار شده، مدت کمپرس ها می تواند بین ۱۵ تا ۳۰ دقیقه ۲ تا ۳ بار در روز، وسائل فشار دهنده بر روی سیاهرگها برای چند روز تا چند هفته لازم می شود که ممکن است جوراب های فشار دهنده با فشار کم بر روی مچ یا ساق پا و یا بانداژ با باندهای الاستیک باشد که به بازگشت خون به طرف قلب کمک می کند.

بیمار می تواند از داروهای آنتی انفلاماتوار استفاده کند. درد معمولا پس از چند روز ساکت می شود ولی انفلاماسیون می تواند دو سه هفته طول بکشد. درمان جدیدی که ممکن است پیشنهاد شود استفاده از داروهای ضد انعقاد مثل هپارین برای چند روز تا یکماه است که باعث تاخیر در تولید لخته در خون شده و به حل شدن آن در خون کمک می کند.

بیمارانی که دچار واریس هستند و چندین بار دچار فلبیت شده اند می توانند از عمل جراحی برای برداشتن قسمتی از سیاهرگ بیمار استفاده کنند. اگر فلبیت عمیق باشد داروهای ضد انعقاد به طور اورژانس در سیاهرگ یا زیر پوست تزریق شده تا لخته تولید شده از بین برود این تزریق به طور روزانه به مدت ۵ تا ۷ روز انجام می شود. داروی جدیدی به نام Arixtra هم می تواند استفاده شود.

پس از اتمام تزریقات از داروهای مصرفی از راه دهان برای جلوگیری از تشکیل لخته و یا بازگشت بیماری استفاده می شود. این درمان برای مدت سه ماه تا چندین سال بسته به وضع بیمار و امکان بازگشت بیماری ادامه دارد. استفاده از جوراب های فشار دهنده (جوراب واریس) به محض تشخیص تجویز می شود و حداقل سه ماه باید مورد استفاده قرار بگیرد. این جوراب ها باعث کم شدن تورم و پیشگیری از مشکلات دیگر مثل سندروم بعد از ترومبوز تجویز می شود. در بعضی از مواقع مخصوصاً وقتی که استفاده از ضد انعقادها کنتراندیکه است یک فیلتر در داخل حفره شکمی قرار می دهند که از حرکت لخته به طرف ریه جلوگیری کند. نصب این فیلتر احتیاج به بستری شدن ندارد.

بعضی مواقع جراحی لازم می شود تا یک لخته را که یک سیاهرگ داخل باسن یا شکم را مسدود کرده برداشته شود (ترومبکتومی). همین طور می شود یک آنژیوپلاستی برای باز کردن رگ بسته شده انجام داد و یک لوله برای باز نگه داشتن سیاهرگ در داخل آن قرار داد.

 

اخطار مهم: اگر تورم و درد ناگهانی تولید شد از ماساژ دادن خودداری کنید، زیرا باعث تولید خطر بیشتری می شود.

ویتامین K که در سبزی های سبزرنگ وجود دارد دارای خاصیت دلمه کردن خون می باشد و روی داروی های ضد انعقاد اثر می گذارد. اشخاصی که داروهای رقیق کننده خون مصرف می کنند نباید ناگهانی میزان مصرف سبزی خود را زیاد کنند.

طب مکمل هیچ وسیله ای برای درمان فلبیت ندارد.