هدف نامحتمل
گزارش “هیئت نظارت اقلیم جهانی” حاکی از آن است که احتمال این که زمین – طبق تعهد انجام یافته در پیمان اقلیمی پاریس منعقده در سال ۲۰۱۵ – حداکثر ۵/۱ درجه گرم شود، ناچیز است.
“تقریباً منتفی است که میزان افزایش دمای زمین به حداکثر یک و نیم درجه، که رهبران جهان در سال ۲۰۱۵ در پاریس نسبت به آن متعهد شدند، محدود بماند.اکنون که دمای زمین حدود یک درجه نسبت به زمان تعهد گفته شده گرمتر شده است، دیگر تنها تغییراتی سریع، دور از دسترس و ناشناخته در تمام عرصه های حیات جامعه ممکن است بتوانند گرمایش زمین را به ۵/۱ درجه محدود دارند.”
جملات بالا پیام گزارش میاندوره ای “هیئت نظارت اقلیم جهانی” است؛ گزارشی که مدت مدیدی انتظار انتشار آن می رفت و سرانجام روز جمعۀ گذشته، ۵ اکتبر، پس از چندین روز مذاکره درونی مورد توافق قرار گرفت و انتشار یافت. گزارش با مماشات در برابر سیاست، محتوای دردآوری را به زبانی تسکین آمیز عرضه کرده است. در نسخۀ مقدماتی آن، که به بیرون درز کرده، ریسک بسیار بالای افزایش دمای زمین بیشتر از یک و نیم درجه، “اکیداً غیرقابل پذیرش نامیده شده است. در نسخۀ رسمی به جای این عبارت آمده است: “مسیرهائی که دستیابی به آرزوهای بلند پیمان پاریس را منعکس می کنند، گرمایش زمین را به یک و نیم درجه محدود نخواهند کرد.”
البته این زبان تسکین بخش موجب ابهام در پیام گزارش نشده است. جیم اسکئا، رئیس هیئت نظارت هنوز امیدوارانه می گوید: “محدود داشتن افزایش گرمای زمین به یک و نیم درجه، نسبت به دوران پیشاصنعتی، در چارچوب قوانین فیزیک و شیمی ممکن است، اما نیازمند اقدامات ناشناخته ای درسطح جهانی نیز هست.”
انتشار گازهای گلخانه ای در سطح جهانی
سه سال پیش بود که ۱۹۵ کشور در پیمان پاریس به این توافق رسیدند که گرمایش زمین را به حداکثر ۲ درجه محدود دارند، و به طور غیرمنتظره ای قید “ترجیحاً به یک و نیم درجه” را هم به آن افزودند. از آنجا که از طرق نیل به این هدف (حداکثر یک و نیم درجه) چیز زیادی روشن نبود، هیئت نظارت اقلیم جهانی به کار گرفته شد تا منظماً تعادل وضع را از نظر علمی ترسیم کند.
آنچه که اکنون رهبران جهان از گزارش هیئت درخواهند یافت این است که برای نیل به محدودیت یک و نیم درجه، تقریباً به معجزه نیاز است. این عین نص گزارش است. از این قرار میزان تصاعد گازهای گلخانه ای در سال ۲۰۳۰ در سطح جهانی باید ۴۵ درصد از سطح کنونی آن پائینتر باشد و در سال ۲۰۵۰ باید تصاعد این گازها تماماً متوقف شده باشد. هیئت برخی راه حلهای تصوری را برای نیل به این هدف برمی شمرد: بخشی از سطح زمین برابر کل هند باید از جنگل و نباتات “سوخت زیستی” پوشیده شود، تمام نیروگاه های زغالی برچیده شوند، سالانه ۸۰۰ میلیارد اورو در انرژیهای پایدار سرمایه گذاری شود.
اما مبتنی بر واقعیت کنونی و ادامۀ وضع به روال فعلی گرمایش زمین – بگذریم از یک و نیم درجه – به جای ۲ درجه به ۳ درجه خواهد رسید. دلیل این است که کشورهای امضاکنندۀ پیمان پاریس هنوز اقدامات بسیار کمی را برای محدود کردن انتشار گازهای گلخانه ای شان عملی کرده اند. انتشار جهانی گاز دی اکسید کربن ۴۲ میلیارد تن در سال است. در صورت ادامۀ همین ضرباهنگ، حدود ۱۵ سال دیگر زمین یک و نیم درجه گرمتر شده است.
گزارش تصریح دارد که حتی در صورت گرمایش یک و نیم درجه ای، اثرات آن محسوس خواهند بود؛ اثراتی که هم اکنون دانشمندان – مبتنی بر آمارهای گردآمده و در تداوم این روندها – نسبت به آنها هشدار می دهند: امواج گرمائی، خشکسالی، بارندگیهای حاد؛ ضربات بیشتر به اکوسیستمهای حساس مثل جزیره های مرجانی و مناطق قطبی، سیل و طغیانهای بیشتر آب در اثر تغییرات آب و هوائی و بالا آمدن تدریجی سطح آب دریاها.
هیئت نظارت این را نیز می افزاید که در صورت افزایش ۲ درجه ای، تمام آثار گفته شده با شدت بیشتری بروز خواهند یافت. مثلاً در صورت افزایش ۲ درجه ای گرمای زمین به جای یک و نیم درجه، سطح آب دریاها ۱۵ سانتیمتر بیشتر بالا خواهد آمد، دو تا سه برابر انواع جانوران بیشتری در معرض انقراض قرار خواهند گرفت، صدهامیلیون انسانهای بیشتری درگیر عوارض ناشی از آن خواهند شد.
گزارش گفته شده خلاصه ای از شش هزار تحقیق انجام یافته در سه سال اخیر است و به منظور تدارک اجلاس سران پیرامون اقلیم، که دو ماه دیگر در لهستان برگزار خواهد شد، تهیه شده است. قرار است امضاکنندگان پیمان پاریس در اجلاس لهستان به قرارهایشان تشخص بیشتری بدهند.
سلولهای افتابی
دتلف فان فورن، یکی از دانشمندانی که گزارش گفته شده، بر تحقیقات آنان متکی است، می گوید: “یک و نیم درجه خیلی خیلی دشوار است. اما غیرممکن نیست. من تحقیقات قابل اتکائی را هم دیده ام که نشان می دهند تحقق این سناریو امکان دارد. او می افزاید: “این امکان به میزان زیادی بستگی دارد به سرعتی که کشورهای غیرغربی تکنیکهای پایدار مثل سلولهای خورشیدی و حمل و نقل الکتریکی را به کار خواهند گرفت و میزانی که کشورهای غربی به “پایدار سازی” ادامه خواهند داد. کمی شانس هم لازم است. واقعیت این است که دانشمندان هم قادر به دیدن آینده نیستند. ممکن است پیشرفتهای تکنولوژیک سریعتر از آنچه انتظار میرود وقوع یابند. تحولات سیاسی هم گاه در مسیر نامنتظری قرار می گیرند.”
دبرا روبرتس، گیاهشناس از افریقای جنوبی و رئیس یکی از کارگروه های هیئت نظارت، نیز سالهای آتی را سالهای پرتنشی می داند و می گوید: “شاید چند سال آینده مهمترین سالها در تاریخ بشر باشند”.
