چگونه به وجود دایناسورها پی برده اند ؟

در دوره‌ی ژوراسیک (۲۰۱ میلیون تا ۱۴۵ میلیون سال قبل)، دایناسورها بر دنیا حاکم شدند و به ابعاد عظیمی رسیدند. برای مثال قدمت یکی از اولین دایناسورهای عظیم این دوره به نام Vouivria damparisensis به ۱۶۰ میلیون سال قبل می‌رسد. وزن تقریبی این دایناسور ۱۵ هزار کیلوگرم و طول آن بیش از ۱۵ متر بود. دایناسورهای مهم این دوره عبارت‌اند از: برونتوسور، براکیوسوروس، دیپلودوکوس و استگوسور. در طول دوره‌ی ژوراسیک، گیاهان گل‌دار و پرندگانی مثل آرکئوپتریکس به تکامل رسیدند. انقراض کوچکی در اواخر ژوراسیک رخ داد که هنوز داده‌های کمی درباره‌ی آن وجود دارند.

دایناسورها ابعاد مختلفی را دربرمی‌گیرند. کوچک‌ترین دایناسور ثبت شده، دایناسوری پرنده است که در دنیای امروزی هم زندگی می‌کند: مرغ مگس زنبوری (Mellisuga helenae) از کوبا که طول آن به ۵ سانتی‌متر و وزن آن به کمتر از ۲ گرم می‌رسد.

با توجه به انقراض، تعداد کمی دایناسور کوچک غیرپرنده وجود داشتند که می‌توان به دایناسور خفاش‌مانند به نام Ambopteryx longibrachium با طول ۳۲ سانتی‌متر و وزن ۳۰۶ گرم اشاره کرد.

دایناسورهای غول‌پیکر یا اصطلاحا تیتانوسور بزرگ‌ترین دایناسورهای روی زمین بودند. با این‌حال از آنجا که دیرینه‌شناسان به‌ندرت اسکلت کامل این موجودات را پیدا می‌کنند و بافت‌های نرم مثل اعضا و ماهیچه‌ها به‌ندرت فسیل می‌شوند، به‌سختی می‌توان جرم دایناسورها را اندازه‌گیری کرد. با این‌حال، رقبای عنوان بزرگ‌ترین دایناسور جهان عبارت‌اند از آرژنتینوسور با وزن تقریبی ۱۱۰ تن، دایناسور غول‌پیکر گمنام ۹۸ میلیون ساله از آرژانتین که وزن آن به ۶۹ تن می‌رسید و همچنین پاتاگوتایتان با وزن ۶۹ تن.

طویل‌ترین دایناسور روی زمین احتمالا سوپرزاروس، ساروپود دوره‌ی ژوراسیک با طول ۳۹ متر بوده است و بر اساس تخمین‌ها طول آن تا ۴۲ متر هم می‌رسید. یکی از رقبای دیگر دیپلودوکوس، ساروپود ژوراسیکی است که احتمالا طول آن به ۳۳ متر می‌رسید. اما مرتفع‌ترین دایناسور احتمالا جیرافاتیتان، ساروپودی با ارتفاع ۱۲ متر از اواخر دوران ژوراسیک در حدود ۱۵۰ میلیون سال پیش بوده است. این دایناسور مرتفع در تانزانیای کنونی زندگی می‌کرد.

برخی دایناسورها به‌ویژه اولین پرنده‌ی شناخته‌شده به نام آرکیوپتریکس می‌توانستند پرواز کنند. قدمت این پرنده که در آلمان کشف شد به ۱۵۰ میلیون سال پیش و اواخر دوره‌ی ژوراسیک بازمی‌گردد. با این‌حال، دایناسورهای منقرض‌شده برخلاف پرندگان کنونی تنها در فواصل کوتاهی پرواز می‌کردند. بر اساس پژوهش‌ها، ماهیچه‌های قدرتمند پا، پرهای بزرگ و اندازه‌ی بدن کوچک برای برخاستن و پرواز پرندگان باستانی و دایناسورهای پرنده‌مانند ضروری بودند.

دایناسورهای پرنده‌مانند مثل میکرورپتور، راهانوایس و پنج گونه پرنده‌ی دیگر به نام‌های آرکئوپتریکس (Archaeopteryx)، ساپئورنیس (Sapeornis)، جهولورنیس (Jeholornis)، ائوکنفوسیوسورنیس (Eoconfuciusornis) و کنفوسیوسورنیس (Confuciusornis) احتمالا می‌توانستند بدون دویدن از زمین برخیزند. دایناسور خفاش‌مانند Yi qi که به دوره‌‌ی ژوراسیک در چین باز می‌گردد، دارای بال بود. با این‌حال احتمالا قدرت پرواز نداشته است.

هنوز مشخص نیست دایناسورها پیش از برخورد سیارک به زمین چگونه زندگی می‌کردند. بر اساس مجموعه‌ای از پژوهش‌ها در اواخر کرتاسه، انقراض دایناسورها رو به افزایش و تنوع زیستی آن‌ها به‌ویژه در گونه‌های گیاه‌خوار رو به کاهش بود؛ اما این پژوهش‌ها کاملا مبتنی بر داده‌های فسیلی ناقص و مدل‌هایی هستند که ممکن است کل داستان را روایت نکنند.

حتی اگر گوناگونی دایناسورها رو به کاهش بوده باشد، ممکن بود دوباره این گوناگونی در صورت عدم برخورد سیارکی رونق بگیرد. دایناسورها روی تمام قاره‌ها حتی شمالگان و جنوبگان در اکوسیستم‌های متنوعی زندگی می‌کردند. دایناسورها همچنین در طول تاریخچه‌ی تکاملی بیش از ۱۵۰ میلیون‌ساله‌ی خود شاهد افول و ظهور گونه‌های متعددی بودند. اگر انقراض جمعی رخ نمی‌داد احتمالا تکامل دایناسورها تا امروز هم ادامه داشت.

انقراض دایناسورها

پس از برخورد سیارکی، دایناسورها تا مدت‌ها از هرج و مرج و بی‌نظمی رنج می‌بردند. این برخورد باعث خرابی‌های انبوه به‌ویژه موج‌های ضربه‌ای، تکانه‌های گرمایی، آتش‌سوزی‌های وسیع، سونامی (به‌ویژه سونامی‌هایی با ارتفاع بیش از یک کیلومتر)، فوران‌های آتشفشانی، باران‌های اسیدی مهلک و زلزله شد. همچنین برخورد سیارکی باعث وارد شدن مقدار زیادی غبار و دوده به هوا شد.

باران غبارهای داغ در فاصله‌ی چند ساعت پس از برخورد، دما را به شکل قابل توجهی افزایش دادند و حیوانات بزرگی که پناهگاهی نداشتند، زنده زنده پخته شدند؛ اما جانوران کوچک‌تر که می‌توانستند زیر زمین، زیر آب یا شاید در غارها یا درخت‌های بزرگ پناه بگیرند توانستند از این فاجعه جان سالم به در ببرند.

غبار و ذراتی که در هوا باقی ماندند به مدت چند سال نور خورشید را مسدود کردند و زمستانی را رقم زدند که دمای زمین را کاهش داد و به مرگ بی‌شمار گیاه و جانور انجامید. جانوران همه‌چیز‌خوار کوچک‌تر مثل پستانداران، مارمولک‌ها، لاک‌پشت‌ها و پرنده‌ها احتمالا با خوردن لاشه‌ی دایناسورها، قارچ‌ها، ریشه‌ها و بقایای گیاهان زنده ماندند درحالی‌که جانوران کوچک‌تری با متابولیسم پایین‌تر می‌توانستند تا فرونشینی فاجعه صبر کنند. علاوه بر این، برخورد سیارکی سنگ‌های کربنی را تبخیر کرد و به آزادسازی مقدار زیادی کربن در جو زمین و گرمایش جهانی به مدت چندهزار سال انجامید.

دانشمندان همچنین این فرض را مطرح کردن که فوران‌های آتشفشانی عظیم Deccan Traps که در هند کنونی رخ دادند، احتمالا نقش مهمی در انقراض جمعی داشتند؛ اما پژوهش‌های جدیدتر نشان می‌دهند دکان احتمالا تأثیر کمتری داشته است.

در مجموعه‌ فیلم‌های محبوب پارک ژوراسیک، دانشمندان DNA دایناسوری را در یک پشه‌ی باستانی که در کهربا به دام افتاده پیدا می‌کنند و سپس شکاف‌های DNA را با DNA قورباغه پر می‌کنند. این نظریه جالب است اما فاصله‌ی زیادی با علم دارد. برای مثال کهربا به‌خوبی DNA را حفظ نمی‌کند و قورباغه‌ها هم خویشاوندان نزدیک دایناسورها نیستند؛ این جانوران حتی آرکوسور هم نیستند. بر اساس پژوهش سال ۲۰۱۷، تکامل قورباغه حتی پس از برخورد سیارکی رخ داده است.

به دلایل متعدد، بازگرداندن دایناسورهای منقرض‌شده در شرایط فعلی غیرممکن است. با اینکه پروتئین‌ها و عروق خونی دایناسورها هم کشف شده‌اند، دانشمندان به‌سختی می‌توانند DNA یک دایناسور منقرض‌شده را شناسایی کنند. DNA معمولا با مرگ موجود زنده زوال خود را شروع می‌کند اما بخش‌هایی از آن در شرایط مناسب حفظ می‌شوند.

دانشمندان در سال ۲۰۲۱، فسیل‌ های دایناسوری با قدمت ۱۲۵ میلیون‌ سال را در چین کشف کردند که ممکن بود حاوی بقایای DNA دایناسورها باشند. بااین‌حال DNA به‌ندرت پس از میلیون‌ها سال سالم می‌ماند و نمی‌توان آن‌ها را به‌طور کامل بازسازی کرد.

دایناسورها با تاریخچه‌ای ۱۷۴ میلیون‌ساله، موفق‌ترین گونه‌های زنده‌ی روی زمین بودند. این گونه‌ها در دوران زمین‌شناسی مزوزوئیک زندگی می‌کردند که سه دوره‌ی تریاس، ژوراسیک و کرتاسه را دربرمی‌گیرد. در این دوره گونه‌های مختلفی از دایناسورهای کوچک تا دایناسورهای غول‌پیکری مثل ساروپودهای عظیم گیاه‌خوار و تروپودهای درنده‌ی گوشتخوار به تکامل رسیدند. امروزه فسیل‌های مختلف دایناسورها از نقاط مختلف جهان به صورت پیوسته کشف می‌شوند و هرکدام از این فسیل‌ها حقایق جذابی را درباره‌ی آن‌ها آشکار می‌کنند.