البته این سوال یک سوال کلی است که به آن می توان جواب های مختلفی داد. در روانشناسی و علوم تربیتی تئوری های مختلفی در زمینه فرزندپروری وجود دارند که بسیاری از آنها در عمل نیز کاربرد فراوانی دارند. در این میان، یکی از قوی ترین تئوری ها، تئوری «سبک های فرزندپروری» می باشد که در این پست قصد داریم کاربردهای آن را بررسی نماییم:
همانطور که می دانیم، سبک های فرزند پروری واجد دو مولفه ی اساسی هستند: ۱٫ تقاضا و ۲٫ پاسخ دهی والدین
منظور از پاسخ دهی، توجه به نیازهای کودک و تلاش والدین برای رشد ابراز وجود و استقلال در کودک می باشد.
تقاضا عبارت است از تلاش والدین برای یکپارچگی خانواده و جذب فرزندان از طریق داشتن تقاضاهای متناسب با توانایی آنان و وضع مقرراتی برای آنان.
بر اساس دو مولفه اساسی فوق، چهار سبک فرزند پروری به وجود می آید که عبارتند از:
- مقتدرانه: پاسخ دهی بالا، تقاضای بالا
- سهل گیرانه: پاسخ دهی بالا، تقاضای پایین
- مستبدانه: پاسخ دهی پایین، تقاضای بالا
- آشفته: پاسخ دهی پایین، تقاضای پایین
محققی به نام بامریند نیز این موضوع را به طور دقیق تری مطرح کرده و چهار بعد اساسی در سبک فرزند پروری مطرح ساخته است که بر اساس این چهار بعد نیز تقسیم بندی سبک های فرزند پروری به صورت فوق خواهد بود.
- استراتژی انضباط
- گرما و محبت
- سبک های ارتباطی
- انتظارات و کنترل
در مورد هر یک از سبک های فرزند پروری فوق، سه مسئله مهم مطرح می باشد که باید آنها را بررسی کنیم:
- ویژگی های مهم رفتاری در والدین دارای هر یک از سبک های فرزند پروری کدامند؟
- هر یک از سبک های فرزند پروری چه پیامدهایی دارند؟
- هر یک از سبک های فرزند پروری معلول چه عواملی هستند؟
۱ـ سبک فرزندپروری مقتدرانه:
مهمترین ویژگی های این سبک عبارتند از:
- معمولا مقررات سختی برای فرزندان خود وضع می کنند و بر اجرای آنها پافشاری می کنند.
- فرزندان را به مستقل بودن تشویق می کنند.
- به پیشرفت فرزندان خود اهمیت بسیاری می دهند.
- بازخورد مثبتی نسبت به پیشرفت فرزندان خود نشان می دهند.
- فرزندان خود را هدایت و کنترل می کنند.
- منظور و قصد خود را روشن و صریح بیان می کنند و برای فرزندان استدلال می آورند.
- به فرزندان خود کمک می کنند تا اهدافی را تعیین کرده و برای آنها تلاش کنند.
- نسبت به موفقیت های فرزندان واکنش مثبت نشان می دهند.
- وقتی فرزندان قادر نیستند انتظارات آنها را برآورده کنند، این والدین آنها را درک می کنند و می بخشند و کمتر تنبیه می کنند.
- این پدر و مادرها قاطع هستند اما دخالت گر و محدود کننده نیستند.
پیامدها:
- داشتن حد معقولی از انتظارات همراه با برآورد نیازهای کودکان به طور صحیح، موجب افزایش پشتکار آنان می شود.
- تحقیقات نشان می دهند که فرزندانی که به این سبک تربیت شده اند دارای مهارت حل مسئله بالاتر بوده و کمتر در معرض مصرف مواد مخدر قرار می گیرند.
۲ـ مستبدانه
ویژگی های رفتاری
- توجه بیش از حد به فرزندان و داشتن انتظارات کم از آنها
- دادن آزادی و استقلال زیاد به فرزندان
- این والدین اهداف و انتظارات روشنی برای فرزندان خود ترسیم نمی کنند.
- این والدین فرزندان خود را به حال خود رها می کنند و اغلب الگوی مناسبی برای آنها نیستند.
- شکست در پیروی از قوانین وضع شده موجب تنبیه فرزندان می شود.
- این والدین انتظار دارند از تقاضاهای آنها بدون هیچ توضیحی اطاعت شود.
پیامدها:
- اغلب فرزندان والدین سهل گیر پیشرفت تحصیلی پایینی دارند(دورن باش،۱۹۸۷)
- گرایش به مواد مخدر و سایر رفتارهای ضد اجتماعی در فرزندان دارای چنین والدینی دیده می شود(ماسن، ۱۹۷۰)
۳ـ سبک مستبدانه
ویژگی رفتاری:
- این والدین معمولا در تعامل با فرزندان خود عواطف کمتری نشان می دهند.
- لزومی برای ارائه دلیل دستورات خود نمی بینند.
- بر اطاعت و احترام بی چون و چرای فرزندان تأکید دارند.
پیامدها:
- کاهش عزت نفس، استقلال و خلاقیت
- تأخیر در رشد اخلاقی فرزندان (پیترسون، ۱۹۸۴) (که این موضوع بر اساس نظریه رشد اخلاقی پیاژه نیز قابل توجیه است. پیاژه کسی را دارای رشد اخلاقی می داند که بدون وجود ناظر، یا تقویت و تنبیه کار بد را فقط به خاطر بد بودن آن انجام ندهد.)
- تحقیقات نشان می دهد که فرزندان دارای والدین مستبد بیشتر در معرض افسردگی قرار دارند(تیلور و همکاران،۲۰۰۶)
- همچنین این سبک فرزند پروری با رفتار بزهکارانه نیز رابطه دارد.
۴ـ سبک آشفته:
ویژگی های رفتاری:
- این والدین معمولا از فرزندان خود فاصله می گیرند.
- در چنین خانواده هایی گرمی و صمیمیت وجود ندارد.
- در مورد این سبک نسبت به سبک های دیگر اطلاعات کمتری در دست است زیرا چنین والدینی به خاطر عدم توجه به فرزندان حاضر نیستند در پژوهش های در زمینه فرزند پروری شرکت کنند.
پیامدها:
- استفاده مداوم از تقویت خارجی و تمرکز بیش از حد بر انطباق با خواسته های کودک، موجب کاهش آگاهی او از شایستگی های خود، خود کفایی و شور و شوق درونی در رسیدن به اهداف در سنین نوجوانی می شود.
نکات کلی:
- پژوهش ها نشان می دهد که فرزندپروری مستبدانه، سهل گیرانه و آشفته با پیشرف تحصیلی فرزندان همبستگی منفی دارد در حالی که فرزندپروری مقتدرانه با پیشرفت تحصیلی و علاقه به مدرسه همبستگی مثبت دارد.
- یکی از مهم ترین تفاوت های فرزندپروری مقتدرانه و مستبدانه در مفهوم «کنترل روانشناختی» نهفته است. کنترل روانشناختی به تلاس والدین برای کنترل رشد هیجانی و روان شناختی کودکان اشاره دارد. در کنترل روانشناختی والدین تلاش می کنند تا احساساتی نظیر احساس گناه و شرم را در فرزندان ایجاد کنند. در هر دو روش، والدین از فرزندان تقاضاها و انتظارات بالایی دارند و بر رعایت نظم و مقررات خانواده تأکید می ورزند، ولی تفاوت آنها در این است که در فرزند پروری مستبدانه والدین انتظار دارند که فرزندان بی چون و چرا نظرات، ارزش ها و اهداف آنان را بپذیرند در حالی که در فرزند پروری مقتدرانه والدین با فرزندان خود تعامل دارند و تلاش می کنند تقاضاهای خود و مقررات خانواده را برای فرزندان خود تبیین کنند. بنابراین اگرچه در هر دو روش والدین رفتارهای فرزندان را کنترل می کنند ولی در فرزند پروری مقتدرانه والدین از کنترل روانشناختی فرزندان به آن معنایی که گفته شد پرهیز می کنند.
اما در مورد پاسخ سوال سوم که سبک های فرزند پروری معلول چه متغیرهایی هستند؟
یک نمونه تحقیقی که بررسی شد سه متغیر را به عنوان متغیر مستقل که بر سبک فرزند پروری اثر می گذارد مورد بررسی قرار داده بود. این پژوهش در انگلستان انجام شده بود. این سه متغیر عبارتند از:
- ساختار خانواده (که دارای سه حالت دو پدر مادری، تک پدر مادری و دارای مادرخوانده یا پدرخوانده می باشد): تحقیق مورد نظر نشان داد در خانواده های دو پدر مادری، سبک فرزندپروری مقتدرانه به طور معنی داری بیشتر دیده می شود.
- طبقه اجتماعی ـ اقتصادی خانواده(که دارای هفت سطح از خانواده های مرفح و دارای مهارت های اجتماعی بالا تا پایین ترین سطح اقتصادی و اجتماعی طبقه بندی شده بودند): نتایج نشان داده است که فرزند پروری مقتدرانه در طبقات بالاتر اجتماعی ـ اقتصادی معمول تر بوده است (بر عکس تصور که فکر می کنیم در سطوح بالای اقتصادی سبک فرزند پروری به سمت سهل گیرانه می رود، البته این موضوع باید در ایران هم بررسی شود که موضوع پژوهشی جالبی خواهد بود) و هر چه به سمت طبقات پایین تر اقتصادی و اجتماعی پیش می روید سبک فرزند پروری به سمت سهل گیرانه پیش می رود. در مورد ارتباط بین سطح اقتصادی و اجتماعی خانواده و سبک فرزند پروری مستبدانه اطلاعات دقیقی در دست نیست
- سطح تحصیلات خانواده: که این مورد نیز شبیه مورد قبلی است. یعنی در سطوح تحصیلات بالاتر شیوه مقتدرانه و در سطوح تحصیلات پایین تر شیوه سهل گیرانه مرسوم است.
که به نظر می آید این موضوع در ایران کاملا متفاوت باشد. یعنی والدین سطوح بالاتر اقتصادی، اجتماعی و تحصیلی دارای سبک سهل گیرانه هستند که این موضوع باید مورد پژوهش آماری قرار گیرد تا بتوان درباره آن اظهار نظر کرد.
