عوارض آنتی بیوتیک ها برای بدن

امروزه یکی از پرمصرف ترین دارو ها بین مردم آنتی بیوتیک ها هستند که مصرف زیاد این داروها می تواند خطرات جبران ناپذیری برای سلامتی بدن ما داشته باشد. بسیاری از افراد با مصرف بیش از حد از آنتی بیوتیک ها و داروهای سرماخوردگی عوارض بسیار جدی و خطرناکی در بدن خود به جا می گذارند.

آیا شما هم جزو آن دسته از افرادی هستید که با کمی آب ریزش بینی و سرفه کردن به سراغ داروهای آنتی بیوتیک می‌روید و این نوع داروها را مثل نقل ونبات می خورید؛ غافل ازعوارض و مخاطراتی که در انتظار شما است .

آنتی بیوتیک ها بیشترین نقش را در بهبود سلامت انسان داشته اند، اما امروزه مقاومت به آنتی بیوتیک ها و سایر ترکیبات ضد میکروبی به طور مداوم در حال افزایش است و مقابله علیه مقاومت های میکروبی، جنگی است که پیروزی بر آن امکان پذیر نیست.

آنتی بیوتیک ها درابتدای قرن بیستم شانس زندگی را به دو برابر افزایش دادند، از زمان کشف سولفانامیدها و بتالاکتام ها در سال ۱۹۳۰، آنتی بیوتیک ها بیش از ۸۰ سال است که در پزشکی و کشاورزی مورد استفاده قرار گرفته اند.

اکثر آنتی بیوتیک های مختلف که امروزه مورد استفاده قرار می گیرند در دوره طلایی (Golden era) تحقیقات آنتی بیوتیک از سال ۱۹۳۰ تا ۱۹۷۰ کشف شدند، از سال ۱۹۷۰ نیز بیشتر آنتی بیوتیک های جدید از داروهای قبلی منشا گرفته اند.

پس از کشف آنتی بیوتیک ها، مقدار بالایی از این عوامل در پزشکی، صنعت دامداری و کشاورزی در طول ده ها مورد استفاده قرار گرفته است که این امر منجر به انتخاب طبیعی باکتری های مقاوم به دارو گشته است.

**بیماری های عفونی همچنان عامل مهم مرگ و میر در جهان

بیماری های عفونی در جهان همچنان مهمترین عامل مرگ و میر است،در سال ۱۹۰۰ بیماری های عفونی به عنوان عامل پیشرو در مرگ و میر محسوب می شدند و در حال حاضر نیز علی رغم درمان های آنتی بیوتیکی و واکسن ها ، بیماری های عفونی همچنان به عنوان عامل مهم در مرگ و میر جهان به شمار می روند.

مقاومت به آنتی بیوتیک ها درجهان در حال افزایش است ،سازمان بهداشت جهانی با ابراز نگرانی از رشد مقاومت های میکروبی، این مشکل را مانعی جدی در پیشرفت دستاوردهای بدست آمده در حوزه پزشکی دانسته است و مقاومت های دارویی ضد میکروبی (شامل ضد ویروس، ضد باکتری، ضد قارچ و ضد انگل) را به عنوان چالش اصلی در امنیت سلامت قرن بیست و یکم دانسته است.

**هشدارجدی بر مصرف بی رویه آنتی بیوتیک در کشور

در حال حاضر میزان مصرف آنتی بیوتیک ها در کشور به صورت بی رویه از سوی پزشکان مورد تجویز قرار می گیرد و این شرایط می توان منجر به مقاومت میکروبی و در نتیجه کاهش تاثیر آنتی بیوتیک ها در برابر بیماری های عفونی باشد که خود مشکلی جدی است که سلامت جامعه را تهدید می کند.

افزایش مقاومت آنتی بیوتیک ها به دلیل مصرف خودسرانه و بی رویه باعث می شود در بسیاری از بیماری های عفونی از آنتی بیوتیک های قوی تری برای درمان استفاده کنیم .

اگر مصرف آنتی بیوتیک ها به صورت منطقی تجویز و مصرف نشود در آینده حوزه سلامت کشور مورد تهدید قرار خواهد گرفت.

مصرف بی رویه و غیرمنطقی آنتی بیوتیک ها عوارض جانبی اسهال ، دل درد خفیف، استفراغ، دل پیچه ، واکنش حساسیتی ،تنگی نفس، کهیر ، ورم کردن لبها ، صورت یا زبان، نفس نفس زدن و…را به همراه دارد .

ایجاد مشکلات گوارشی ،مشکلات کلیوی ، طولانی شدن دوره درمان بیماران ،افزایش بیماری عفونی ،افزایش عفونت های قارچی ،افزایش مقاومت دارویی و … از دیگر مواردی است که می توان در صورت بی رویه مصرف کردن آنتی بیوتیک ها ذکر کرد.

** اقدامات مناسب برای کاهش مصرف آنتی بیوتیک در کشور

رئیس انجمن علمی میکروب شناسی با بیان اینکه باید اقداماتی از سوی سیاست گذاران حوزه سلامت صورت بگیرد تا میزان مصرف آنتی بیوتیک کاهش چشمگیری پیدا کند گفت :با برخی از اقدامات می توان شرایط را بهبود بخشید که از جمله این تلاش ها می توان به تهیه واکسن های جدید علیه جمعیت مقاوم به داروی میکروب ها، تحقیق در جهت توسعه و تولید آنتی بیوتیک های جدید ، جستجوی ژن هایی در جهت بیوسنتز اختصاصی آنتی بیوتیک ها ، استفاده از ترکیبات طبیعی فراموش شده با خاصیت آنتی بیوتیکی و تحقیق بر روی اهداف جدید آنتی بیوتیکی اشاره داشت.

** افزایش مصرف آنتی بیوتیک چالش جهانی

افزایش مصرف آنتی بیوتیک چالش جهانی محسوب می شود،بر اساس گزارش منتشر شده از (Center for Disease Dynamics, Economics & Policy) در سال ۲۰۱۵ ، مجموع آنتی بیوتیک مصرفی در جهان بین سال های ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۰ به میزان ۳۰ درصد افزایش یافته داشته است.

همچنین طبق ارزیابی های به عمل آمده با رشد جمعیت و به موازات آن مصرف آنتی بیوتیک ها در کشاورزی و دامپروری جهت تولید غذای بیشتر، این مقدار از سال ۲۰۱۰ تا ۲۰۳۰ به تقریبا بیش از ۱.۵ برابر در کشورهای با بیشترین جمعیت انسانی افزایش خواهد یافت.

تهیه داروهای جدید ضد میکروبی بسیار هزینه بر بوده و تائید آن برای مصرف از زمان شروع به تحقیق تا به نتیجه رسیدن زمان زیادی می برد. لذا حفظ آنتی بیوتیک های موجود و استفاده بجا از آن برای پیشگیری از گسترش مقاومت در جمعیت میکروبها بسیار اهمیت دارد.

به علاوه داروهای جدید عرضه شده تا زمانی که موثر است با قیمتی چند برابر داروهای قبلی به بازار عرضه می شوند که بسیاری از مراجع بهداشتی در کشور های فقیر بدون مساعدت دیگران قادر به تهیه آن نیستند.

موضوع به کار گیری داروهای با عوارض بیشتر برای مقابله با میکروب های مقاوم از نکاتی است که چالش جدی پیش روی دارو سازان ، متخصصین داخلی (عفونی) و سایر تخصص ها پزشکی است.

بر همین اساس کشورهای دارای برنامه معقول در مصرف آنتی بیوتیک موفق به کاهش فراوانی میزان مقاومت شده اند و به نظر می رسد که برنامه آنان می تواند سرلوحه کار کشور های دیگر باشد.

**مقاومت دارویی در میکروارگانیسم ها

مقاومت میکروارگانیسم ها ( باکتری ها ) به ترکیبات ضد میکروبی ( آنتی بیوتیک ها ) یکی از چالش های جدی در پزشکی است .

این پدیده جهانی بوده و در تمام کشورهای دنیا باعث نگرانی شده است.هزینه کردن برای ساختن آنتی بیوتیک های جدید برای کارخانجات داروسازی مقرون به صرفه نبوده ( به علت ایجاد مقاومت داروئی و بی اثر شدن آنتی بیوتیک ها) در دو دهه گذشته خانواده آنتی بیوتیک جدیدی وارد بازار نشده است.

لازم به یاد آوری است اسامی جدید که اعلام می شود به علت تغییرات شیمیایی ایجاد شده در خانواده های موجود است .

**مقاومت داروئی چیست ؟

مقاومت داروئی یعنی اینکه یک باکتری نسبت به یک یا چندآنتی بیوتیک که قبلا حساس بوده ، مقاوم می شود و در بعضی موارد مقاومت می تواند به چند خانواده آنتی بیوتیکی ایجاد شود که به آن مقاومت چندگانه (Multidrug Resistant MDR) می گویند.

درحال حاضر باکتری هایی وجود دارند که به تعداد محدودی آنتی بیوتیک حساس هستند که درمان عفونت های ناشی از این باکتری ها می تواند مشکل آفرین باشد.

**منشاء مقاومت داروئی چیست ؟

یک نوع مقاومت ذاتی که یک باکتری به یک یا چند آنتی بیوتیک بطور ذاتی مقاوم است به عنوان مثال باکتری های گرم منفی به ونکومایسین بطور ذاتی مقاوم هستند.

مقاومت اکتسابی که یک باکتری ژن یا ژن های مقاومت به آنتی بیوتیک را از سایر باکتری ها دریافت می کند.

یکی از ویژگی های باکتری ها قدرت تطابق با محیط است علت آن این است که باکتری یک موجود زنده هستند و در تلاش است که بقای خود را حفظ کنند لذا باکتری ها وقتی در شرایط سخت محیطی قرارمی گیرند با تغییراتی که در ساختمان و متابولیسم خود ایجاد می کنند با شرایط موجود سازگارمی شوند.

وجود آنتی بیوتیک ها در محیط زندگی باکتری ها باعث می شود باکتری ها تغییراتی در خود ایجاد کند که از اثر آنتی بیوتیک ها مصون باقی مانده و بقای آنها حفظ شود و موضوع جالب این است که این تغییرات بطور عمده ژنتیکی بوده و از نسلی به نسل دیگر قابل انتقال است و به دلیل اینکه سرعت تکثیر باکتری ها زیاد است ( یک توده باکتری در مدت ۳۰ دقیقه دو برابر می شود ) لذا این تغییرات به سرعت در جمعیت باکتریایی انتشار می یابد.

وقتی باکتری ها درمعرض آنتی بیوتیک ها قرار می گیرند امکان مقاومت افزایش می یابد و به همین دلیل باکتری های موجود در بیمارستان ها که منجر به عفونت های بیمارستانی می شوند نسبت به باکتری های خارج از بیمارستان از مقاومت بیشتری یرخوردار است .

** انجام تحقیقات فراوانی مقاومت میکروبی در کشور

 

کارهای تحقیقاتی زیادی درمورد فراوانی مقاومت میکروبی در کشور ایران انجام شده است اما نیاز به بررسی هایی به صورت هدفمند و منسجم است که میزان شیوع مقاومت های داروئی بطور دقیق ترمشخص شود.

البته میزان مقاومت در هر منطقه ای خاص خودآن منطقه است و حتی از بیمارستانی به بیمارستان دیگر متفاوت است و به همین دلیل پیشنهاد می شود که در هر بیمارستان وضعیت مقاومت داروئی مشخص شده و به طور مرتب رصد شود و اطلاعات حاصل دراختیار پزشکان بیمارستان قرار گرفته تا پروتکل درمانی براساس آن تعیین شود .

**تعیین حساسیت داروئی باکتریها در آزمایشگاه ها

آزمایش تعیین حساسیت داروئی (آنتی بیوگرام) توسط آزمایشگاه تشخیص طبی (میکروبشناسی ) انجام می شود در این آزمایش باکتری جدا شده از بیمار را درمعرض آنتی بیوتیک های مناسب قرار داده و حساسیت یا مقاومت آنها نسبت به آنتی بیوتیک مورد نظر تعیین می کنند.

انتخاب نوع آنتی بیوتیک باتوجه به نتایج آنتی بیوگرام و شرایط بالینی بیمار به عهده پزشک معالج است .آزمایش آنتی بیوگرام به طور معمول باروش انتشار در آگار انجام می شود ولی باتوجه به نظر پزشک و در شرایط خاص ممکن است از روش های دیگر استفاده شده و اطلاعات دقیق تری دراختیار پزشک معالج قرار گیرد.

انجام این آزمایش باید براساس دستورالعمل های استاندارد انجام شود که نتایج آن قابل اعتماد باشد.

**فاکتورهای موثر بر ایجاد و انتشار مقاومت داروئی

استفاده از آنتی بیوتیک ها در درمان اجتناب ناپذیر بوده و لذا ایجاد مقاومت داروئی نیز اجتناب ناپذیر است اما فاکتورهایی می تواند سرعت انتشار را تحت تاثیر قرار دهد.

استفاده خودسرانه از آنتی بیوتیک ها توسط بیمار، تجویز غیرعلمی آنتی بیوتیک ها ، تجویز غیرضروری آنتی بیوتیک ها ،استفاده از آنتی بیوتیک ها برای درمان عفونت هایی که با آنتی بیوتیک های محدودالاثرتر هستد و دسترسی آسان مردم به آنتی بیوتیک ها از مواردی است که موجب مقاومت دارویی می شود.

**راهکار برای کنترل شیوع مقاومت دارویی

انجام آزمایش آنتی بیوگرام براساس استانداردهای بین المللی ،تجویز آنتی بیوتیک براساس نتایج آنتی بیوگرام ،انجام یک بررسی جامع با کمک وزارت بهداشت ، درمان و آموزش پزشکی و با همکاری دانشگاه های علوم پزشکی کشور برای تعیین وضعیت مقاومت داروئی در کشور و بعد از آن رصد وضعیت مقاومت منطقه ای و کشوری در فواصل منظم توسط وزارت بهداشت ، درمان و آموزش پزشکی و عدم عرضه آنتی بیوتیک بدون نسخه پزشک در داروخانه های کشور از روش های موثر بر کنترل مقاومت دارویی است .