آیا فشار خون در صبح افزایش می‌یابد؟
فشار خون
به طور طبیعی فشار خون در طول روز نوسان می‌کند. در طول خواب، فشار خون ۱۰ تا ۳۰ درصد افت می‌کند. سپس در زمان بیدار شدن افزایش می‌یابد. اما دلیل تغییر فشار خون و افزایش آن پس از بیدار چیست؟
فشار خون چیست و محدوده‌ی طبیعی فشار خون چقدر است؟
فشار خون به نیرویی اطلاق می‌شود که قلب با پمپ کردن خون در سیستم عروقی ایجاد می‌کند. عوامل مختلفی می‌توانند فشار خون را تحت تاثیر قرار دهند، از جمله: استرس یا اضطراب، فعالیت بدنی و رژیم غذایی. هنگام اندازه گیری فشار خون، روی دستگاه فشارسنج دو عدد ظاهر می‌شود. عدد بالایی فشار خون سیستولیک را نشان می‌دهد یعنی زمانی که قلب منقبض می‌شود. عدد پایینی فشار خون دیاستولیک را نشان می‌دهد که زمان آرامش قلب است. واحد اندازه گیری فشار خون میلی متر جیوه می‌باشد.
فشار خون طبیعی کم‌تر از ۱۲۰/۸۰ میلی متر جیوه است. فشارخون بین ۱۲۰/۸۰ میلی متر جیوه تا ۱۳۹/۸۹ میلی متر جیوه نشان می‌دهد که فرد در معرض خطر فشار خون بالا است. در حالی که فشارخون بیش‌تر از ۱۴۰/۹۰ میلی متر جیوه نشان دهنده‌ی ابتلا به فشار خون بالا است.
آیا می‌دانستید که الگوی فشار خون در طول شبانه روز تغییر می‌کند؟
بیش‌تر مکانیسم‌های فیزیولوژیکی بدن از یک الگوی شبانه روزی پیروی می‌کنند که به وسیله‌ی تعامل پیچیده‌ی ساعت بیولوژیکی ذاتی با عوامل محیطی و رفتاری تعیین می‌شود. فشار خون نیز از این قضیه مستثنی نیست و در طول روز به طور طبیعی نوسان می‌کند. در طول خواب، فشار خون ۱۰ تا ۳۰ درصد افت می‌کند. سپس در زمان بیدار شدن افزایش می‌یابد. ساعات اولیه‌ی صبح دوره‌ای است که تغییرات عصبی-هورمونی، به ویژه فعال شدن سیستم عصبی سمپاتیک منجر به افزایش سریع فشار خون (BP) می‌شود. که پزشکان به آن افزایش فشار خون صبحگاهی (MBPS) می‌گویند.
اهمیت فشار خون در صبح به دلیل این واقعیت است که حوادث قلبی و عروقی بیش‌تر در ساعات اولیه‌ی صبح رخ می‌دهند. میزان سکته‌ی مغزی و سایر حوادث قلبی-عروقی طی ۴ تا ۶ ساعت اول پس از بیدار شدن از خواب به اوج خود می‌رسند. خطر سکته‌ی مغزی در صبحگاه ۴ برابر بیش‌تر است و خطر مرگ ناگهانی قلبی در ساعات ۷ تا ۹ صبح بیش‌تر از ۷۰ درصد است. بنابراین نظارت بر فشار خون صبحگاهی یک هدف کلینیکی مهم در مدیریت درمانی فشار خون بالا و پیشگیری از عوارض قلبی عروقی است.
فشار خون بالا چه تاثیراتی روی بدنم می‌گذارد؟
مطالعات متعددی که در دهه‌ی گذشته انجام شده است، ارتباط معناداری بین افزایش فشار خون اولیه‌ی صبح و سکته‌ی مغزی، حمله‌ی قلبی، بزرگ شدن قلب یا هیپرتروفی قلبی و در نهایت نارسایی قلبی را نشان می‌دهد. فشار خون بالا همچنین می‌تواند منجر به نارسایی کلیه، نابینایی و اختلال شناختی شود.
سکته‌ی مغزی با دو مکانیسم رخ می‌دهد: اگر رگ‌های خونی دچار برآمدگی (آنوریسم) شوند احتمال پارگی در آن‌ها بیش‌تر می‌شود. فشار در رگ‌های خونی باعث خونریزی در مغز و سکته‌ی مغزی می‌شود. مکانیسم دیر شامل تشکیل لخته‌ی خون است. این لخته‌ی خون در عروق کوچک مغز به دام می‌افتد و باعث قطع جریان خون در عروق مذکور می‌شود در نتیجه مغز دچار ایسکمی یا کاهش خون رسانی می‌شود و سکته‌ی مغزی رخ می‌دهد.
همراهی فشار خون بالا با عوامل دیگری می‌تواند شانس حمله‌ی قلبی، سکته‌ی مغزی و نارسایی کلیوی را افزایش دهد. این عوامل عبارتند از: مصرف دخانیات، رژیم غذایی ناسالم، استفاده از الکل، عدم فعالیت بدنی، قرار گرفتن در معرض استرس مداوم و همچنین چاقی، کلسترول بالا و دیابت.
این عوامل می‌توانند خطر ابتلا به فشار خون بالا در فرد را افزایش دهند: افراد با سن بالای ۶۵ سال، نژاد آفریقایی و سابقه‌ی خانوادگی فشار خون بالا. سبک زندگی نامناسب نیز می‌تواند خطر ابتلا به فشار خون بالا را افزایش دهد. سیگار کشیدن، مصرف بیش از حد الکل، رژیم غذایی پر نمک و پر از چربی اشباع شده، اضافه وزن یا چاقی، ورزش ناکافی، اضطراب یا استرس بیش از حد و خواب ناکافی مثال‌هایی از سبک زندگی نامناسب هستند.
چرا فشار خون در زمان بیدار شدن افزایش می‌یابد؟
فشار خون تحت تاثیر عوامل گسترده‌ای افزایش می‌یابد که برخی از این عوامل درون بدن هستند و برخی دیگر در خارج از بدن و تحت تاثیر محیط بیرون قرار دارند.
دلایل فیزیولوژیک
انتقال از خواب به بیداری با تحریک قشر مغز آغاز می‌شود که توسط “سیستم فعال کننده” که در تالاموس و قشر مغز قرار دارد کنترل می‌شود. در این حالت، هورمون‌های آدرنوکورتیکوتروپیک، کورتیزول و هورمون آزاد کننده‌ی قشر مغز، در خون آزاد می‌شوند. در واقع این هورمون‌ها با افزایش انرژی به فیزیولوژی بیدار شدن کمک می‌کنند اما فشار خون را نیز بالا می‌برند. افزایش ترشح اپی نفرین و نور اپی نفرین نیز در زمان بیدار شدن مشاهده می‌شود. در نهایت تجمع این هورمون‌ها در خون، علاوه بر اینکه باعث بیداری می‌شود، فشار خون را نیز افزایش می‌دهد. عوامل خطر افزایش فشار خون در صبح زود شامل سن، مصرف بیش از حد الکل، سیگار کشیدن، زمان خواب طولانی، دیر بیدار شدن، آب و هوای سرد و روز هفته (در درجه‌ی اول شنبه!) است.
دلایل غیر فیزیولوژیک
به جز دلایل فیزیولوژیک برای افزایش فشار خون در صبح، برخی علل خارجی نیز می‌توانند باعث پرفشاری خون در صبحگاه شوند. تنظیم نبودن دوز و مقدار داروی ضد فشار خون یکی از این دلایل است.
بیماری‌ها
فشار خون بالای درمان نشده، کلسترول بالا، بیماری قلبی و عروقی، آپنه‌ی خواب، دیابت، اختلالات تیروئید، سندرم کوشینگ، لوپوس، اسکلرودرمی و بیماری کلیوی، بیماری‌هایی هستند که می‌توانند باعث افزایش فشار خون در صبح شوند.
چرا باید فشار خون خود را در صبح اندازه گیری کنم؟
بیش‌تر افراد مبتلا به فشار خون بالا به هیچ وجه علامتی ندارند به همین دلیل فشار خون بالا به عنوان “قاتل خاموش” شناخته می‌شود. هرچه فشار خون بالاتر باشد، خطر آسیب به قلب و رگ‌های خونی در ارگان‌های اصلی مانند مغز و کلیه‌ها بیش‌تر می‌شود. معمولا به افرادی که فشار خون بالایی دارند توصیه می‌شود فشار خون خود را در خانه کنترل کنند.
در کنار این موضوع مهم، یک مطالعه جدید نشان می‌دهد اندازه گیری فشار خون در صبح باعث پیش بینی بهتر خطر سکته‌ی مغزی نسبت به اندازه گیری فشار خون در عصر می‌شود. داده‌های حاصل از نظارت بر فشار خون نشان می‌دهد: بیمارانی که داروهای خود را در هنگام خواب مصرف می‌کنند (در مقایسه با بیمارانی که داروی خود را پس از بیدار شدن از خواب مصرف می‌کنند)، به طور قابل توجهی دارای میانگین فشار خون پایین‌تری در شب و حتی در طول روز هستند.
چگونه بدانم که در صبح فشار خون بالایی دارم؟
در اغلب اوقات فشارخون علامتی ایجاد نمی‌کند اما در برخی موارد دیده شده است که افراد دارای فشارخون بالا علائمی مانند سردرد، سرگیجه، قرمز شدن چشم‌ها را تجربه کرده‌اند. پزشکان توصیه می‌کنند که بیماران با استفاده از مانیتور فشار خون که از نظر بالینی به طور دقیق تنظیم شده است، فشار خون خود را در منزل کنترل کنند. شما می‌توانید مانیتور فشار خون یا دستگاه فشارسنج را بدون نسخه از داروخانه خریداری کنید. هنگام خرید دستگاه فشارسنج، حتما کاف با سایز مناسب را انتخاب کنید که با اندازه‌ی دور بازوی شما مطابقت داشته باشد. در صورت استفاده از کاف با اندازه‌ی نادرست، ممکن است فشار خون اشتباه خوانده شود.
فشار خون در صبح را یک ساعت بعد از بیدار شدن و در عصر را یک ساعت قبل از خوابیدن، هر بار از بازوی ثابتی، اندازه گیری کنید. گاهی پزشک اندازه گیری فشار خون ۲۴ ساعته را توصیه می‌کند. که در این حالت دستگاهی به نام هولتر به فرد وصل می‌شود که فشار خون را در خواب و بیداری ثبت می‌کند و سپس اطلاعات آن توسط پزشک بررسی می‌شود. اکوکاردیوگرام نیز به تشخیص کمک می‌کند.
قبل از اندازه گیری فشار خون چه نکاتی را باید رعایت کنم؟
برای اندازه گیری صحیح فشار خون باید نکات زیر را رعایت کنید:
- قبل از اندازه گیری فشار خون مثانه را خالی کنید.
- به مدت ۵ دقیقه راحت و بی سر و صدا استراحت کنید.
- به مدت ۳۰ دقیقه قبل از اندازه گیری فشار خون از سیگار کشیدن، نوشیدن الکل یا ورزش کردن خودداری کنید.
- هنگام نشستن، پشت صاف باشد. پاها صاف و کف پاها بر روی زمین (بدون اینکه آن‌ها را روی یکدیگر قرار دهید) باشد.
- بازو را روی یک سطح صاف قرار دهید تا بازو در سطح قلب باشد.
- کاف را به شکلی روی بازو ببندید که لبه‌ی پایینی کاف مستقیما روی قسمت بالایی آرنج باشد.
- هیچگاه از یک بازو دوبار فشار خون را اندازه گیری نکنید. در صورت نیاز، بین هر بار اندازه گیری باید حداقل ۱ تا ۲ دقیقه فاصله باشد.
- تمام عددهای اندازه گیری شده را ثبت کنید، زیرا این کار می‌تواند به پزشک در تعیین دوره‌ی درمانی کمک کند.
راه‌های مقابله با فشار خون بالا چیست؟
فشارخون بالا به دلیل عوارض جبران ناپذیری که بر ارگان‌های بدن می‌گذارد، به یکی از دغدغه‌های مهم پزشکی تبدیل شده است و درمان آن از اولویت‌های کادر درمان است.
رفع علت زمینه‌ای
درمان فشارخون صبحگاهی شامل پرداختن به علت اصلی آن است. اگر بیماری زمینه‌ای یا تنظیم نبودن داروهای ضد فشار خون عامل اصلی هستند باید جهت رفع آن‌ها به پزشک مراجعه کنید.
سبک زندگی سالم
قدم اول در درمان فشار خون بالا در برخی افراد، شامل تغییر در شیوه‌ی زندگی است مانند متوقف کردن مصرف دخانیات، تغذیه‌ی سالم و قطع مصرف الکل.
پیروی از رژیم غذایی سالم شامل مصرف پنج وعده میوه و سبزیجات در روز، کاهش چربی اشباع و کل چربی‌ها و مصرف شکر تصفیه شده است.
کاهش مصرف نمک به کم‌تر از ۵ گرم در روز (دقیقا یک قاشق چای خوری) تاثیر زیادی در کنترل فشار خون دارد.
هر هفته ۹۰ تا ۱۵۰ دقیقه ورزش کنید و شاخص توده‌ی بدنی (BMI) را بین ۱۸/۵ تا ۲۴/۹ حفظ کنید. هر ۵ کیلوگرم کاهش وزن، فشار خون را ۲ تا ۱۰ میلی متر جیوه کاهش می‌دهد.
تکنیک‌های مدیریت استرس و آرامش مانند یوگا یا مدیتیشن را تمرین کنید.
دارودرمانی
در صورتی که تغییر شیوه‌ی زندگی و رعایت موارد گفته شده در بهبود فشار خون تاثیری نداشته باشد، داروهای ضد فشار خون تجویز می‌شوند. افرادی که علاوه بر فشار خون بالا دارای قند خون بالا، کلسترول خون بالا یا آسیب کلیوی هستند، بیش‌تر در معرض خطر حملات قلبی و سکته‌ی مغزی نیز قرار دارند. بنابراین بررسی منظم قند خون، کلسترول خون و آلبومین ادرار اهمیت دارد.
