سبب شناسی عارضه آمیبیازیس

اسهال خونی آمیبی یک بیماری ناشی از پروتوزوئرها است که به وسیله آنتامباهیستولیتیکا در انسان ایجاد عفونت می کند. اصطلاح آمیبیازیس به همه آلودگیهای آمیبی اطلاق می شود اگر چه عفونت روده ای آن فاقد نشانه های بیماری باشد.

این آمیب معمولا به عنوان یک انگل بی خطر در روده انسان زندگی می کند ولی در شرایطی که هنوز دقیقا شناخته نشده است وارد دیواره روده شده و اسهال خفیف تا شدید و زخم روده ای ایجاد می کند و گاه از دیواره روده عبور می کند و در کبد و یا بندرت در سایر اعضای بدن آبسه به وجود می آورد.

همه گیری شناسی و سبب شناسی

در کشورهای گرمسیری و معتدل با شرایط بهداشتی نامطلوب افرادی هستند که به آلودگی با امیب دچارند بی آنکه نشانه های بیماری را داشته باشند. همچنین بیماری با نشانه های خاص خود بیشتر در مناطق گرمسیری بروز می کند. در کنار آمیب خونخوار انواع دیگر آمیبها نیز در روده انسان یافت می شوند که افتراق یکی از دیگری آسان نیست و نیاز به تجربه کافی دارد. نوع وژتاتیو آمیبهای خونخوار (موسوم به مینی فورم) که در روده انسان زندیگ انگلی دارند و از باکتریهای روده تغذیه می کنند، تشکیل کیست می دهند و با مدفوع خارج می شوند.

این کیستها ممکن است از طریق آلودگی دست، آب یا غذا به میزبان جدید منتقل شود. آمیب در حالت وژتاتیو مسری نیست و فقط شکل کیستی آن عفونی می باشد.

تحت شرایطی خاص مثلا در اثر تغییرات فلور روده در یک عفونت روده ای آمیب مینی فورم به نوع مهاجم تبدیل می شود و در نتیجه فرایند بیگانه خواری شکل کیستی پیدا می کند. پس از نفوذ این آمیب ماگنافورم به درون دیواره روده نشانه های بالینی کولیت آمیبی تظاهر می کند.

آسیب شناسی

عفونت آمیبیاز به ترتیب اهمیت سکوم، راست روده، کولون پایین رونده و فلکسور روده بزرگ را در بر می گیرد. آمیب ماگنافورم از مخاط عبور کرده و به درون دیواره روده نفوذ می کند و به وسیله ترشح آنزیمهای پروتئولیتیک نکروز و زخم مخصوصا در لایه ماهیچه ای ماط ایجاد می کنند.

عمیق شدن زخمها سب خونریزی یا سوراخ شدن روده می گردد. گاهی اوقات نیز پریتونیت به وجود می آید یا دیواره روده مثل تومور کلفت می شود. این عارضه را آمیبوم می نامند. در اثر جوش خوردن زخمها و کشش جای آن ممکن است استنوز به وجود آید. اگر زخم راست روده و مقعد را در بر گرفته باشد امکان دارد ایجاد فیستولهای مقعد، مقعد و مثانه یا راست روده شود. سرایت بیماری به قسمت مقعدی- تناسلی نیز گزارش شده است.

شایع ترین عارضه خارج روده ای آبسه کبدی است. آمیب از طریق ورید باب وارد کبد می شود و به ندرت به مغز یا ریه نیز می رسد. عفونت ثانوی با اشریشیاکولی یا پسودوموناس نیز میسر است. یک آبسه آمیبی ممکن است در مسیر بهبودی خود با غشایی سفت محدود شده و سپس آهکی شود یا سوراخ شده و به خارج راه یابد و یا اعضای مجاور را آلوده کند. در قریب به ۵۰ درصد آبسه های خارج روده ای آمیب در مدفوع دیده نمی شود.

منظره بالینی

مدتها قبل از بروز بیماری ممکن است روده با آمیب آلوده شده باشد و به این جهت دوران کمون معینی برای بیماری نمی شناسیم. نشانه های غیر اختصاصی شروع بیماری عبارت است از: تب، لوکوسیتوز خفیف همراه با ائوزینوفیلی. مدفوع در آغاز شکیل است و یا حالت خمیر نرمی را دارد و بعد بلغمی شفاف، بلغمی و خونی می شود. تعداد تخلیه مدفوع در روز سه تا ده بار یعنی کمتر از آنتریت سالمونلایی و اسهال خونی باسیلی است. شدت شکم درد و زورپیچ ان نیز کمتر از اسهال خونی باسیلی است یا اصلا وجود ندارد.

کولیت آمیبی ممکن است به صورت آنتروکولیت خفیف یا اشکال شدید کولیت در اید و در اثر کم آبی، خونریزی شدید، سوراخ شدن روده، پریتونیت و غیره منجر به مرگ بیمار شود. همچنین ممکن است بیماری به سوی کولیت آمیبی مزمن راجعه سوق کند و سالها ادامه یابد که در این حالت یبوست و اسهال به تناوب وجود دارد. آبسه کبدی همراهبا وضع عمومی بد است مانند تب، بی حالی و کوفتگی، بی اشتهایی و سردرد.

تشخیص

کولیت آمیبی منظره بالینی چندان ویژه ای ندارد که بتوان مبنای تشخیص قرار گیرد به این جهت در صورت مشکوک بودن به وجود بیماری باید با پیدا کردن آمیب در مدفوع آن هم با یافتن آمیب ماگنافورم که دارای یاخته های بیگانه خوار است تشخیص را تثبیت کرد. ممکن است در مدفوع آمیب مینی فورم و کیست پیدا شود که دال بر یک آلودگی روده ای بدون نشانه های بالینی است.

نمونه مدفوع مورد آزمایش باید حتی المقدور تازه باشد و از لخته های بلغمی- خونی هم نمونه برداری شود. برای این کار احتیاج به مصرف مسهل یا تنقیه نیست. اگر مدفوع در حرارت معمولی اطاق چند ساعت مانده باشد نیز قابل استفاده است ولی نمونه برداری از مدفوع تازه نتیجه درست تر می دهد. اگر آزمایش مدفوع منفی باشد ولی به وجود بیماری شک داشته باشیم، بازده نمونه برداری با آندوسکپ از لخته های مخاطی از نظر پیدا کردن آمیب رضایت بخش است.

آزمایش مدفوع را مطب نیز در صورت داشتن میکروسکپ می توان انجام داد به این ترتیب که اندکی از مدفوع روی لام می گذاریم و یک قطره سرم فیزیولوژیک به آن اضافه کرده و خوب مخلوط می کنیم. سپس لامل را روی آن گذاشته و زیر میکروسکوپ می گذاریم. در لخته های بلغم تعداد کافی آمیب متحرک و در درون آنها یاخته های بیگانه خوار را می توان تمیز داد.

در موارد آمیبیازیس غیر روده ای چون آزمایش مدفوع ممکن است منفی باشد از روش های سرولوژیک استفاده می شود. با اندوسکپی می توان به وسعت و عمق تغییرات پاتولوژیک روده پی ببرد و در اینجا به طور اختصاصی می توان زخمهای به اندازه نوک سنجاق مشاهده کرد که اطراف آن وضع عادی دارد. زخم با سطح وسیع فقط در موارد مزمن بیماری دیده می شود.

تشخیص آبسه های آمیبی اغلب مشکل است. آنچه در این آبسه ها جلب توجه می کند افزایش زیاد سدیمانتاسیون خون است وضع عمومی بیمار وخیم است ولی سایر آزمایشهای پاراکلینیکی یافته خاصی نشان نمی دهد و حتی در مورد آبسه کبدی آزمایشات کبدی و فرمول شمارش ممکن است طبیعی باشد.

چنانچه آبسه در نزدیکی کپسول کبد قرار داشته باشد موقع سرفه کردن، زور زدن، لمس کبد و دق شکم ناحیه کبد دردناک خواهد بود. چنانچه دنده ها در قفسه سینه به شدت دردناک باشد گواه بر آبسه آمیبی دیواره قفسه سینه است و در این صورت می توان با بزل آن چرک آبسه را بدست آورد. برای پیدا کردن آمیب ۱۰ واحد بین المللی واریداز به یک سی سی چرک اضافه می کنیم و سی دقیقه در حرارت ۳۰ درجه قرار داده و به دفعات تکان می دهیم. در ۵۰ درصد موارد می توان شکیل وژتاتیو آمیب بدون کیست را پیدا کرد.

در رادیوگرافی قفسه سینه ممکن است در قسمت راست و پایین تیرگی بیشتر و کشیده شدن دیافراگم به بالا را مشاهده کنیم. در سینتیگرافی فقط آبسه هایی را می توان تشخیص داد که قطر آن بیشتر از دو سانتی متر باشد. تشخیص آبسه در سایر اعضای بدن خیلی مشکل تر و بدون کمک آزمایشهای سرم شناسی اغلب غیر ممکن است.

درمان

انواع آمیبیازیس حتی مواردی که آلودگی روده بدون نشانه های بیماری وجود دارد باید با داروهای ویژه درمان، یا روده از وجود آمیب پاک شود زیرا مکن است زمانی تبدیل به یک دیسانتری آمیبی یا آبسه آمیبی شود.