استئوپروز یا پوکی استخوان
بیماری پوکی استخوان
در اثر کمبود کلسیم، فسفر و سایر مواد معدنی سختی استخوان ها از بین می رود و در نتیجه استخوان ها آمادگی شکستن پیدا می کنند. به این بیماری استئوپروز یا پوکی استخوان می گوییم. استخوان پوک با یک افتادن ساده می شکند.
چند کلمه درباره استخوان ها
ـ اسکلت انسان ۲۰۶ استخوان دارد.
ـ از نوجوانی تا اوایل دهه سوم بسیار مهم هستند که استخوان ها به حداکثر سختی خود برسند و بعد به تدریج سختی خود را از دست می دهند.
ـ در آمریکای شمالی بیش از ۱۰ میلیون نفر از پوکی استخوان رنج می برند و در بیش از سی و پنج میلیون نفر ضعف استخوان وجود دارد.
ـ در آمریکای شمالی سالیانه بیش از ۵/۱ میلیون شکستگی بر اثر پوکی استخوان به وجود می آید که با طولانی تر شدن عمر افراد بیشتر هم خواهد شد.
استئوپروز به تدریج با بالا رفتن سن به وجود می آید و در کانادا از هر ۴ زن یک نفر و از هر هشت مرد یک نفر مبتلا هستند. استخوان های ران (سر استخوان ران بیشتر)، مچ دست و ستون مهره ها بیشتر از سایر استخوان ها بر اثر استئوپروز دچار شکستگی می شوند.
تشخیص
برای تشخیص پزشک اول از همه وضع همه امکانات خطر را می سنجد مانند سن شخص، جنس (زن ـ مرد)، سابقه فامیلی، آیا بعد از ۴۰ سالگی بر اثر ضعف تراکم استخوان شکستگی استخوان داشته اند، عادات زندگی و سئوال های دیگر و اگر لازم دید درخواست آزمایش Osteodensitometrie می کند که نشان دهنده میزان مواد معدنی در استخوان ها است. استحکام استخوان ها تنها به تراکم آن بستگی ندارد بلکه به کیفیت ساختار استخوان هم مربوط می شود. تکنیک بهتری که بیشتر در کانادا برای تعیین کیفیت استخوان ها به کار می رودAbsorptiometry biophotonique توسط اشعه X نام دارد که آزمایش بدون دردیست که مقدار کمی اشعه وارد بدن شخص می شود و نتیجه آن با معدل تراکم استخوان های بالغین جوان مقایسه می شود. همین طور با آزمایش FRAX می شود امکان شکستگی استخوان را در ده سال آینده پیش بینی کرد. این امتحان توسط متخصصان سازمان بهداشت جهانی تهیه شده و شامل همه عوامل ریسک شکستگی می شود. اگر در معرض خطر شکستگی بالا باشد بیماری استئوپروز و اگر در میانگین خطر باشد osteopenia نام دارد.
استخوان ها مرتباً در حال ساختن نسوج جدید و از بین بردن نسوج قدیمی هستند و ۲ تا ۳ ماه طول می کشد که کاملاً استخوان جدیدی ساخته بشود. در هنگام رشد شخص ساختمان آن بر تخریب آن ارجحیت دارد که معمولاً تا ۳۵ سالگی طول می کشد و تا ۴۰ سالگی میزان تولید و تخریب یکسان است و بعد از آن حجم استخوان ها سالی یک دو درصد کم می شود.
در ده سال اول پس از یائسگی به علت کمبود تولید استروژن ۲ تا ۳ درصد در سال و پس از آن یک درصد در سال از تراکم استخوان ها کم می شود. در آقایان از دست دادن تراکم استخوان ها تدریجی است و از ۶۵ سالگی به بالا امکان رنج بردن از استئوپروز زیاد می شود و آمادگی برای شکستگی استخوان بیشتر می شود.
مشکلاتی که بر اثر بیماری ممکن است پیش بیاید
برای جلوگیری و یا کم کردن آثار استئوپروز مهمترین کار جلوگیری از شکستگی ها، دردها، از پا نیفتادن، کم نشدن کیفیت زندگی شخص مخصوصاً در شکستگی سر استخوان ران؛ باید به خاطر داشت که جراحی سر استخوان ران خطر مرگ دارد.
این مسائل برای مردها خطرناک تر است، زیرا وضع بدنی آنها معمولاً از زنان هم سن خود بدتر است.
وقتی که استئوپروز تشخیص داده و درمان شد امکان این که از پیشرفت بیماری جلوگیری کرد و یا وضع استخوان ها را بهتر کرد بسیار زیاد است بنحوی که می شود تا ۵۰ درصد از بروز شکستگی جلوگیری کرد.
سیمپتوم های استئوپروز
ـ استئوپروز معمولاً هیچ علامتی ندارد به همین جهت به آن بیماری ساکت نام داده اند. معمولاً ضعف استخوان پس از شکستگی اغلب بر اثر افتادن ساده مشخص می شود.
ـ یک علامت اولیه معمولاً کوتاه شدن قد ۴ سانتی متر یا بیشتر می باشد که بر اثر تولید قوز در پشت شخص به علت درهم رفتن مهره ها است که می تواند دردهای شدید پشتی تولید کند.
چه اشخاصی در خطر هستند
ـ اشخاص بالاتر از ۶۵ سال
ـ اشخاصی که دچار شکستگی مهره ها شده اند.
ـ اشخاصی که در فامیلشان شکستگی بر اثر استئوپروز وجود داشته است.
ـ زنانی که یائسگی زودرس داشته اند (قبل از ۴۵ سالگی) به طور طبیعی یا بر اثر برداشتن تخمدان ها. هر چقدر بدن زنان مدت بیشتری استروژن تولید کنند امکان استئوپروز کمتر می شود. استروژن ها کمک می کنند که استخوان ها سختی خود را نگه دارند.
ـ اشخاصی که به علت یک بیماری نتوانند کلسیم را در روده ها جذب کنند مانند بیماری کرون.
ـ زنانی که یک دوره عدم خونریزی بیش از ۶ ماه داشته اند (به غیر از دوران بارداری).
ـ اشخاصی که دچار hypogonadism شده اند یعنی وضعیتی که بدن نمی تواند تستسترون کافی تولید کند.
ـ اشخاصی که بیش از سه ماه درمان کورتیکواستروئید از راه دهان داشته اند.
ـ اشخاصی که دچار آرتریت روماتوئید و یا دچار هایپرتیروئیدی شده اند که البته احتمال آن کم است.
عللی که باعث ریسک بیماری می شوند
ـ عدم تحرک بدنی
ـ تغذیه کم کلسیم در تمام مدت زندگی
ـ کمبود ویتامین D بر اثر این که مدت کمی در تابش نور خورشید قرار گرفته اند و یا در تغذیه آنها مقدار ویتامین D کم بوده، این ویتامین برای متابولیسم کلسیم بسیار مهم است.
ـ مصرف دخانیات
ـ مصرف داروهای ضد صرع و یا هپارین
ـ لاغر شدن شدید در دهه دوم زندگی
ـ وزن کمتر از ۵۷ کیلو گرم
ـ مصرف زیاد الکل
ـ مصرف زیاد کافئین (قهوه، شکلات، کولاها، نوشابه های تولید کننده انرژی)
قهوه مدر است و باعث می شود کلسیم از این راه دفع شود. متخصصان پیشنهاد می کنند که افراد مسن مواظب باشند به اندازه کافی کلسیم و ویتامین D دریافت کنند و بیش از ۳ فنجان قهوه در روز ننوشند.
پیشگیری از استئوپروز
هدف اصلی جلوگیری از شکستگی است. پیشگیری باعث می شود که بیش از ۵۰ درصد از تولید شکستگی جلوگیری شود.
باید پیشگیری از سال های جوانی شروع شود. طبق گفته سازمان بهداشت جهانی هر چه زودتر طرز زندگی سالم داشته باشیم سلامتی بهتری خواهیم داشت.
انجمن استئوپروز کانادا پیشنهاد می کند که اشخاص زیر آزمایش استئومتری را انجام دهند:
ـ زن ها و مردهای ۶۵ ساله به بالا
ـ زنان یائسه در خطر (طبق تشخیص پزشک)
ـ آقایان ۵۰ سال به بالا که در خطر باشند (طبق تشخیص پزشک)
چند راهنمایی ساده برای پیشگیری
راهنمایی زیر مهمترین هستند:
ورزش: مطالعات نشان می دهد که ورزش برای استخوان ها بسیار مفید است و باید در تمام مدت زندگی ورزش های مناسب با سن و وضع بدن انجام داد.
فعال بودن در کودکی و نوجوانی بسیار مهم است، زیرا باعث می شود که شخص اسکلت مقاوم تر و استخوان های محکم تری در طول زندگی داشته باشد. اشخاصی که دارای وضع بدنی متعادل هستند تعادل و تمرکز بیشتری دارند و امکان افتادن آنها کمتر است و متخصصان سفارش می کنند که حداقل سی دقیقه حرکات بدنی و حداقل سه بار در هفته انجام شود و آن چه که مهم است طول مدت ورزش نیست بلکه مرتب و منظم بودن آن است. ورزشی که روی استحکام استخوان موثر است باید با حرکات مفاصل باشد و روی مفاصل عضلات فشار بیاورد.
ـ ورزش هایی که برای مفاصل و استخوان ها مفید هستند آنهایی هستند که وزن بدن را تحمل می کنند مانند راه رفتن و دویدن، پریدن، تنیس، و ورزش های گروهی مانند فوتبال، ولی ورزش هایی که مفاصل و استخوان ها وزن بدن را تحمل نمی کنند مانند شنا، دوچرخه سواری، قایق رانی با اینکه برای سلامتی بدن و قلب و عضلات مفیدند، اثری بر روی استخوان ها ندارند.
ـ ورزش هایی که روی مفاصل و عضلات فشار می آورند مانند عوض کردن جای اشیاء و یا ورزش با وزنه و هالتر یا دستگاه های ورزشی که در مراکز ورزشی وجود دارند، البته در مرحله دوم می شود از کارهای سنگین منزل مانند حداقل یکساعت در هفته باغبانی و گل کاری که همراه با فعالیت زیاد و حمل اشیاء نسبتاً سنگین باشد نام برد.
ـ خوردن اغذیه ای که حاوی کلسیم زیاد باشد. تقریباً تمام سلول های بدن نیاز به کلسیم دارند. خوردن مواد غذایی پر کلسیم باعث می شود که بدن از ذخیره کلسیم خود در استخوان ها استفاده نکند. پس مرتباً لبنیات و سبزی های پررنگ مانند براکلی و محصولات تولید شده از سویا مصرف کنیم. مصرف قرص های کلسیم و ویتامین D به ندرت لازم می شود آن هم برای کسانی که در مواد غذایی شان به مقدار کافی نیست و یا اشکال در جذب آن دارند.
ـ دریافت کافی ویتامین D : این ویتامین رل بسیار مهمی برای سلامتی استخوان ها و دندان ها بازی می کند، زیرا باعث بهتر شدن جذب کلسیم در روده ها و نصب آن در استخوان ها می شود و نوع فعال آن توسط پوست بدن که در معرض نور آفتاب یا اشعه اولتراویوله قرار بگیرد ساخته می شود، و در ماهی ها نیز وجود دارد. در آمریکای شمالی ویتامین D در شیر و مارگارین و بعضی سیریال ها و نوشابه های تولید شده از سویا و برنج اضافه می شود. در صورت لزوم می شود از مکمل های حاوی هزار میلی گرم کلسیم و هشتصد واحد ویتامین D در روز استفاده کرد.
درمان های دارویی استئوپروز
درمان شامل مکمل ها و داروهای مورد لزوم همراه ورزش های مناسب است، ولی اگر درمان قطع شود استئوپروز دوباره برمی گردد. بعضی از داروها در مدت زمان طولانی تولید استئوپروز می کنند مانند کورتیکو استروئیدها.
داروها
داروهای مختلفی برای جلوگیری از تخریب استخوان ها وجود دارند. این داروها باعث اضافه شدن حجم و سختی استخوان ها و تجمع بیشتر مواد معدنی در آن می شوند و از شکستگی ها جلوگیری می کنند. این داروها زمانی به کار می روند که امکان شکستگی ها زیاد باشد مانند:
ـ Biphosphonates که به صورت قرص روزی یکبار یا هفته ای یکبار و یا نوع جدید Actonel ماهی یک بار و داروهای دیگر تزریقی یک بار در سال.
ـ (Miacalcin) Calcitonine : هورمونی است که توسط غده تیروئید ترشح می شود و باعث کم شدن تخریب استخوان می شود و همین طور اثر ضد درد دارد و از راه بینی و یا تزریقی استفاده می شود.
ـ Raloxifene : این دارو شباهت زیاد به استروژن دارد و روی دریافت کننده های این هورمون ها اثر دارد بدون این که امکان سرطان را زیاد کند.
ـ Tamoxifen : یک هورمون سنتتیک که برای درمان سرطان پستان به کار می رود و همین طور بر روی سلول های سازنده استخوان اثر دارد.
ـ Parathormone : سنتتیک (PTH) این هورمون توسط غدد پاراتیروئید ترشح می شود و برای استئوپروزهای مهم به صورت تزریقی انجام می شود. برای مردانی که دچار کمبود تستسترونی هستند (هیپوگونادیسم) می توان هورمونوتراپی با Androgenes ها انجام داد.
اگر دردهای شدید وجود دارد از داروهای ضد درد و در صورت لزوم از کرست استفاده می شود.
توجه: هورمونوتراپی جانشینی بعد از یائسگی به کمتر شدن پوکی استخوان و عدم شکستگی کمک می کند ولی به ندرت فقط برای درمان استئوپروز به کار می رود زیرا اثرات ثانویه زیاد دارد و باید دانست که قطع درمان هورمونی درست مانند سال های اولیه یائسگی باعث تشدید تخریب استخوان ها می شود.
ـ جراحی: برای درمان شکستگی های سر استخوان ران در اغلب موارد لازم می شود. اگر هیپرپاراتیروئیدی وجود دارد برداشتن غده های پاراتیروئید به زیاد شدن مواد معدنی استخوان ها کمک می کند.
ـ مکمل ها: مکمل های حاوی هزار میلی گرم کلسیم و هشتصد واحد ویتامین D در روز همراه با داروهای لازمه مفید واقع می شوند ولی به تنهایی برای درمان استئوپروز کافی نیستند.
ـ اغذیه: همان طور که قبلاً گفته شد غذاهای دارای کلسیم و ویتامین D زیاد همراه با پروتئین کافی همراه با مقدار زیاد سبزی و میوه.
ـ ورزش: فعالیت های ورزشی بسیار مفیدند. برای تعادل بدن و حرکات مفاصل و عضلات.
ـ پیشگیری از افتادن
ـ جلوگیری از سرعت تخریب استخوان
ـ کمتر کردن دردها که بر اثر شکستگی به وجود می آید.
قبل از شروع به ورزش کسانی که از این بیماری رنج می برند باید با پزشک و یا متخصص مشورت کنند و حرکات ورزشی باید به طور پیش رونده و متعادل با وضع بدنی شخص باشد.
پیشگیری از افتادن
عوامل متعددی باعث افتادن اشخاص پیر می شود مانند ضعف عضلانی، اشکالات در تعادل، اشکالات بینایی، مصرف بعضی داروها.
باید در وان حمام از کفپوش های ضد لیز خوردن استفاده کرد. کفش ها باید پاشنه پهن و ضد لیز خوردن باشند. در اتاق ها فرش ها طوری نباشند که پا به آنها گیر کند. کف سالن و اتاق ها طوری نباشد که باعث لیز خوردن بشود، و سیم های برقی نیز باعث گیر کردن به پاها بشود.
و بالاخره اگر در منزل سگ و گربه دارید مواظب رفتار آنها باشید چون جلوی پای شما می آیند و می توانند باعث افتادن شما بشوند.
طب مکمل
مطالعات کلینیکی زیادی نشان می دهد که مصرف ۶۰۰ میلی گرم ایپری فلاون (Ipriflavon)همراه هزار میلی گرم کلسیم در روز در دو نوبت ۳۰۰ میلی گرم یا سه نوبت ۲۰۰ میلی گرمی در خانم های یائسه باعث پیشگیری استئوپروز و جلوگیری از از دست دادن مواد معدنی استخوان در افراد مبتلا می شود، با این که خرید آن در آمریکای شمالی آزاد است ولی باید شخص تحت نظر پزشکی باشد زیرا در بعضی اشخاص اثر بد روی سیستم دفاعی بدن دارد.
ـ سویا (Isoflavone): مطالعات اپیدمیولوژیک و کلینیکی نشان می دهد که مصرف روزانه ایزوفلاون در نزد خانم ها از پوکی استخوان جلوگیری می کند مقدار روزانه آن معادل ۸۰ میلی گرم ایزوفلاون سویا است که باید به صورت مواد غذایی وارد بدن بشود و نه مکمل ها مانند نوشیدنی های سویا و یا توفو یا آرد سویا و غیره.
ـ ویتامین K ـ مطالعات اپیدمیولوژیک نشان می دهد که اگر مقدار ویتامین K در اغذیه کافی نباشد استحکام استخوان کم شده و شکستگی زیاد می شود. این مطالعات در ژاپن انجام شده و مطالعات دیگری در آمریکای شمالی در حال انجام است.
ـ Collagene : مصرف کولاژن می تواند بر روی حجم و تراکم استخوان در زنانی که هورمون Calcitonine برای استئوپروز مصرف می کنند موثر باشد. این مطالعه کلینیکی بر روی ۱۰۸ زن یائسه که از استئوپروز رنج می بردند، انجام شده است.
ـ منیزیوم: مطالعات نشان می دهد که میان منیزیوم و تراکم استخوان ها رابطه ای وجود دارد و کمبود منیزیوم به پوکی استخوان ها کمک می کند.
ـ Tai – chi : تایی ـ چی ورزش رزمی ـ درمانی در سیستم طب چینی است که دردهای آرتروز زانو را کم می کند و به بهبود وضع بدنی کمک می شود.
ـ Bore : سه مطالعه اولیه بر روی زنان یائسه (۳۰ نفر) نشان داد که این مکمل به جذب کلسیم و کم شدن ضعف استخوان ها کمک می کند.
ـ کلاژن: مصرف کلاژن می تواند آثار مثبت کالسی تونین (هورمونی که برای جلوگیری از ضعف استخوان به کار می رود) را تقویت و طولانی کند.
ـ دانه کتان: مصرف دانه کتان برای مقابله با پوکی استخوان مورد مطالعه قرار گرفته ولی نتایج قانع کننده نبوده است.
ـ شبدر قرمز: به نظر می رسد که ایزوفلاون موجود در شبدر قرمز می تواند از ضعف استخوان در زنان در سن یائسگی جلوگیری کند. برای اثبات آن مطالعات دیگری لازم است.
