گواتر

ازکلمه گواتر برای زیاد شدن حجم غده تیروئید استفاده می کنند. گواتر بیماری نیست ولی در بیماری های مختلفی دیده می شود.گواتر به علت زیاد شدن حجم تیروئید می تواند مشکلاتی تولید کند مخصوصاً اگر همراه با غیرطبیعی شدن کار غده تیروئید و کم و زیاد شدن ترشح هورمون های آن باشد که کم کاری آن هیپوتیروئیدی و پر کاری آن هایپرتیروئیدی نام دارد و یا گاهی هم بر اثر علت دیگری مثل سرطان تیروئید است که خوشبختانه به وجود آمدن آن در گواتر نادر است.

همان طور که گفتم گواتر زیاد شدن حجم غده تیروئید است که در جلو و پایین گردن قرار دارد و از دو لب چپ و راست تشکیل شده که توسط یک پل مانند به هم مربوط هستند، در حالت طبیعی غده تیروئید بین ۲۰ تا ۳۰ گرم وزن دارد.

تیروئید هورمون های تیروئیدی را می سازد که نقش بسیار مهمی در فعالیت های بدن دارند. گواتر می تواند به صورت هموژن باشد که بزرگ شدن هموار یک یا هر دو لب باشد و یا به صورت ناهموار که به آن گواتر ندولر یا مولتی ندولر می گویند و باعث می شود در یک یا چند نقطه تیروئید حجمش زیاد شود.

گواتر به صورت یک برجستگی غده مانند بزرگ دردناک یا بی درد با رشد سریع یا آرام و یا با علائم بدکاری تیروئید مشخص می شود. توجه بیمار به وجود یک برآمدگی نرم در جلو و پائین گردن جلب می شود و یا پزشک هنگام معاینه و لمس گردن آن را تشخیص می دهد.

در کشورهای پیشرفته خیلی کم ممکن است که گواتر آن قدر بزرگ بشود که مشکلی برای بلع و یا تنفس و یا تغییر در صدای بیمار ایجاد کند ولی ممکن است در بیمارانی که سریعاً درمان نشوند پیش بیاید.

در بعضی مواقع لمس گواتر ممکن است تولید درد بکند که به آن درد بر اثر لمس کردن می گویند. وقتی که گواتر همراه با هایپرتیروئیدی یعنی تولید بیش از حد طبیعی هورمون های تیروئیدی باشد ممکن است باعث از دست دادن وزن شخص، تاکی کاردی (سریع شدن ضربان قلب)، لرزش، نگرانی و عصبانیت، عرق کردن شدید، احساس گرمی بدن و شکم روش گردد و برعکس وقتی که هیپوتیروئیدی (کمبود هورمون های تیروئیدی) وجود دارد این علائم دیده می شوند: ممکن است صورت متورم شود، شخص اضافه وزن پیدا کند، احساس سرما، خستگی و کم شدن فعالیت های مغزی و حتی دپرسیون شود.

چه موقع به پزشک مراجعه کنیم

ـ وقتی که یک برجستگی در جلو و پایین گردن وجود دارد؛

ـ وقتی که احساس درد در تماس با این ناحیه وجود دارد؛

ـ کم و زیاد شدن بی دلیل وزن و عوض شدن وضع اخلاقی

پزشک پس از معاینات و آزمایشات لازم بیمار را به یک متخصص غدد داخلی، متخصص گوش و حلق و بینی و در صورت لزوم یک جراح معرفی می کند.

علل

علل مختلفی باعث تولید گواتر می شود. علت اختلاف بر اثر هموژن یا هتروژن بودن یا غیرطبیعی بودن فعالیت های تیروئید یا بدون آن ممکن است بر اثر عوامل زیر باشد:

ـ عوامل تغذیه ای، ژنتیک و هورمونی (علت این که گواتر در نزد زنان بیشتر دیده می شود)

ـ دخانیات به تولید گواتر کمک می کند و مانع جذب ید می شود.

ـ در معرض تشعشعات قرار گرفتن، مثل پرتو درمانی سر و گردن در کودکی، یا در محیط رادیواکتیو بودن.

گواترهای هموژن

گواترهایی هستند که غده تیروئید در تمام حجم خودش متورم شده آن هم به صورت هموژن.

گواتر هموژن با فعالیت های طبیعی تیروئیدی، تولید درد نمی کند. اندازه های مختلفی دارد و احتیاج به درمان خاصی ندارد و ۸۰ درصد در نزد زنان دیده می شود.

یک گواتر هموژن با هایپرتیروئیدی، بیشتر در نزد زنان دیده می شود و اغلب منشاء فامیلی دارد و همراه از دست دادن وزن، احساس ضعف، عرق کردن زیاد، زودرنجی، و لرزش است. در بعضی موارد همراه با Exophtalmie یعنی کره چشم حجمش زیاد شده و از کاسه چشم بیرون می زند.

گواتر هموژن با هیپوتیروئیدی: این نوع هم بیشتر در زنان دیده می شود. ممکن است بر اثر بعضی از داروها مثل لیتیوم یا کمبود ید در بعضی از مناطق کره زمین مثل آلپ و پرینه در فرانسه تولید شود. گواتر قبل از مصرف نمک طعام تقویت شده توسط ید زیاد دیده می شد. همین طور ممکن است منشاء خانوادگی و یا یک بیماری اتوایمیون به نام تیرئیدیت هاشی موتو باشد که بدن آنتی کورهایی بر ضد تیروئید خودش می سازد.

گواترهایی که بر اثر زیادی ید تولید می شوند: پس از عکس برداری هایی که با مواد حاجب مثل عکس برداری از دستگاه ادراری و کیسه صفرا انجام می شود و یا درمان مشکلات ضربان قلبی توسط amiodarone انجام می شود و ممکن است که شخص دچار هیپو یا هایپرتیروئیدی بشود که در اولی مشکل تولید شده به تدریج عقب نشینی می کند و برای دومی به محض قطع دارو.

گواترهای دردناک همراه با تب: می تواند بر اثر یک تیروئیدیت خیلی حاد تولید شود که اول هیپوتیروئیدی و بعد اغلب هایپرتیروئیدی تولید میکند و معمولاً به خودی خود در عرض چند هفته یا ماه خوب می شود و اگر تاکی کاری وجود داشته باشد پزشک ممکن است آسپرین، کورتیکوئید و درمان برای آرامش ضربان قلب تجویز کند.

گواترهای هتروژن یا ندولر

لمس کردن غده تیروئید و یا اکوگرافی حضور یک یا چند ندول را نشان می دهد که ممکن است همراه با غیرطبیعی بودن فعالیت های تیروئیدی باشد یا نباشد. ندول یا ندول ها ممکن است خنثی با فعالیت هورمونی طبیعی تیروئید، سرد یا هیپواکتیف همراه با کمبود هورمون های تیروئیدی گرم یا هایپراکتیف با ترشحات زیاد هورمون های تیروئیدی باشند.

ندول های گرم به ندرت می توانند سرطانی باشند ولی ندول های سرد سفت، مایع، یا مخلوط سفت و مایع در ۱۰ تا ۲۰ درصد موارد سرطانی هستند.

آزمایش کلینیکی

پزشک در آزمایشات کلینیکی متوجه تورم غدد لنفاوی پائین گردن که بستگی به تیروئید دارد می شود، هم چنین متوجه می شود که تیروئید دردناک است یا نه؟ هموژن است یا نه؟ توده به وجود آمده در یک لب است یا هر دو لب؟ قوام ژن چگونه است؟ سفت، نیمه سفت یا شل؟ در این آزمایشات پزشک متوجه می شود که آیا غدد لنفاوی گردنی هم بزرگ شده اند یا نه؟ در اینجا پزشک معاینه بدنی می کند و سئوالاتی درباره علامت های به وجود آمده بر اثر فعالیت های غیرطبیعی تیروئید  می پرسد و درباره بیماری های قبلی و داروهای مصرف شده هم سئوال می کند. آیا در خانواده شخص بیمار کسی مشکل تیروئیدی داشته؟ آیا در کودکی پرتودرمانی داشته؟ در کجا به دنیا آمده و کجا زندگی کرده؟ سیگار می کشد یا بارداری داشته؟ آیا کمبود ید دارد؟

آزمایش های بیولوژیک

این آزمایشات با اندازه گیری هورمون های تیروئیدی T3 , T4 ,TSH, هورمونی که توسط هیپوفیز ترشح شده و دستور ترشح هورمون های تیروئیدی را می دهد، فعالیت های تیروئید را مشخص می کند. پزشک اول می خواهد میزان TSH را بداند اگر میزان آن بالاست نشان دهنده آن است که تیروئید فعالیت کافی ندارد و اگر پائین است نشان دهنده این است که ترشحات هورمونی تیروئید بیشتر از حد طبیعی است. پزشک ممکن است دستور آزمایش بیولوژیک برای جستجوی آنتی کورهای آنتی تیروئیدین را هم بدهد.

 

آزمایش های رادیولوژیک

آزمایش اصلی اکوگرافی است که به دقت اندازه تیروئید و هتروژن بودن گواتر و وضعیت ندول یا ندول ها را نشان می دهد که آیا سفت هستند یا حاوی مایع و یا مخلوط هر دو و محل آنها و همین طور آیا گواتر به طرف قفسه سینه رشد کرده یا نه؟ همین طور نشان می دهد که آیا گانگلیون های گردنی وجود دارند یا نه؟

سنتی گرافی تیروئیدی: به بیماری که باید این آزمایش را انجام دهد یک مارکرهای رادیواکتیو که توسط تیروئید جذب می شود می دهند که معمولاً ید رادیواکتیو هستند. چون این مارکرها رادیو اکتیو هستند به راحتی می توان تصویر محلی را که جمع شده اند تهیه کرد. این آزمایش دقیقاً فعالیت های تیروئیدی را نشان می دهد، و می توان ندول هایی را که در تماس مشخص نشده اند را دید و مشخص کرد که:

ـ اگر ندول ها سرد هستند مقدار کمی از مارکرهای رادیواکتیو را جذب کرده اند و این نشان می دهد که فعالیت های تیروئیدی کم شده است.

ـ اگر ندول ها گرم هستند مقدار زیادی از مواد رادیواکتیو را جذب می کنند و این نشان می دهد که فعالیت و ترشح هورمون های تیروئیدی زیادتر از حد طبیعی آن است.

ـ اگر ندول ها خنثی باشند حد معینی مواد رادیواکتیو را جذب می کنند و این نشان دهنده فعالیت های طبیعی غده تیروئید است.

ـ نمونه برداری (پونکسیون) از ندول ها: وارد کردن یک سوزن مخصوص در ندول برای برداشتن یک نمونه از سلول ها و تشخیص این که سرطانی هستند یا نه و یا تخلیه یک کیست به کار می رود و همیشه برای تمام ندول های سرد به کار می رود.

ـ رادیوگرافی ساده: نشان می دهد که آیا کلسیفیکاسیون در گواتر موجود است و این که آیا به داخل قفسه صدری هم نفوذ کرده یا نه؟

ـ MRI: این آزمایش تصویرهای بسیار دقیقی از تیروئید و تماس آن با اعضای مجاور مخصوصاً اگر تیروئید به طرف قفسه صدری فرو رفته باشد، جستجوی گانگلیون متورم بودن و اندازه آنها را به دست می دهد.

 

مشکلاتی که گواتر می تواند تولید کند

ـ تغییر صدای بیمار، فلج کردن طناب صوتی، مشکلات بلع غذا و یا تنفس، فشار بر روی عروق خونی.

ـ مشکلاتی که بر اثر بدکاری هورمونی پیش می آید اگر درمان نشود می تواند مشکلات زیر را تولید کند:

ـ اگر هایپرتیروئیدی وجود داشته باشد، از دست دادن وزن، تاکی کاردی، لرزش، نگرانی، زودرنجی، عرق کردن شدید، عدم تحمل گرما، شکم روش.

ـ اگر هیپوتیروئیدی وجود داشته باشد، اضافه شدن وزن، احساس سرما و حساس بودن به سرما، کم شدن فعالیت های مغزی، دپرسیون، خستگی، یبوست، کم شدن ضربان قلب وجود دارد.

ـ مشکلاتی که یک غده بدخیم تولید می کند بستگی دارد به نفوذ و پیشرفت آن در اعضای مجاور مثل حلق، حنجره، پوست، گانگلیون ها و یا متاستازها در اعضای دیگر دور از تیروئید.

درمان

یک گواتر که زیاد بزرگ نشده و فعالیت های هورمونی آن طبیعی است و در اکوگرافی هم ندول دیده نشده احتیاج به درمان ندارد ولی برای اندازه آن باید تحت کنترل باشد.

 

برای درمان گواتر انواع مختلفی از درمان ها وجود دارند.

ـ بعضی از گواترها فقط باید تحت کنترل باشند و برخی احتیاج به درمان های دارویی، جراحی یا هر دوی آنها را دارند.

ـ برای درمان هیپوتیروئیدی از هورمون های تیروئید استفاده می کنند.

ـ اگر فقط یک گواتر ساده باشد که تولید بیش از حد هورمون ها را می کند پزشک آنتی تیروئیدها را تجویز می کند که باعث می شوند ترشح هورمون ها کمتر و اندازه گواتر به حد طبیعی برسد.

ـ از ید رادیواکتیو ۱۳۱ برای کوچک کردن حجم گواترهای حجیم که فشار وارد می کنند استفاده می شود. ید رادیواکتیو توسط سلول های تیروئیدی جذب شده و رادیو اکتیویته آنها را از بین می برد.

ـ تیروئیدکتومی ناقص همراه با پل یا بدون آن و کامل انجام شود. اگر تیروئید کاملاً برداشته شود باید حتماً در تمام عمر بیمار هورمون هایی را که بدن نمی تواند بسازد دریافت کند این عمل جراحی وقتی انجام می شود که گواتر روی اعضای مجاور فشار وارد کند و یا مشکوک به سرطانی بودن یک ندول سرد باشیم.

امکان این که از تولید گواتر جلوگیری شود در بعضی مواقع وجود دارد مثل جبران ید در محیط زیست یا وارد کردن ید در آب لوله کشی بعضی مناطق و یا تجویز قرص های یدور دار. کلیه درمان هایی که می تواند روی تیروئید اثر بگذارند و در فعالیت های آن دخالت کند باید تحت کنترل پزشک باشد تا اندازه گواتر و یا غیر طبیعی بودن میزان هورمون ها کنترل شود.